Xalqaro tijorat ishi

Tovar almashinuvi ob'ektining xarakteri bo'yicha.

Tovar almashinuvi doirasidan qat‘iy nazar, tovar va xizmat bozorlari, kapital bozori, ishchi kuchi bozori, qimmatli qoqozlar bozorlari farqlanadi.

• 
  Bozordagi talab va taklif darajasi va xarakteri bo'yicha.
  

Xaridor va sotuvchi bozorlari farqlanadi. Talabning taklifdan oshib ketishi sotuvchi bozorini yuzaga keltiradi, aksincha taklifning talabdan oshib ketishi xaridor bozorini keltirib chiqaradi.
Sotuvchi bozori taklif etilayotgan tovarning miqdori va turining cheklanganligi, tovar tanqisligi bilan xarakterlanadi.
Xaridor bozori sotuvchilar o‘rtasidagi raqobatni kuchaytiradigan, turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan chiqarilgan tovarlarning keng turlarining mavjudligi bilan xarakterlanadi. Zamonaviy xalqaro bozor - sanoati rivojlangan mamlakatlar tovar bozorlari o‘tkir monopolistik raqobat va bozorga kiruvchi mahsulotning intensivligini, uning sifatini, texnik darajasini oshirishni rag‘batlantiruvchi iste‘molchi uchun kurash mavjud bo‘lgan xaridor bozorlari sifatida xarakterlanadi.

• 
  Xaridor va sotuvchi o'zaro munosabatlari xarakteri bo'yicha.
  

Erkin, yopiq va boshqariluvchi bozor turlari farqlanadi.
Erkin (ochiq) bozorlarda kontragentlar orasida tijorat bitimlarini imzolash uchun cheklovlar mavjud emas. Turli tovarlar savdosida erkin bozorlar ulushi bir xil emas. Masalan, jahon neft bozorida u 70% ni tashkil qiladi, temir rudasi jahon bozorida esa 30%, shakar bozorida 30% ni tashkil qiladi.
Berkitilgan (yopiq) bozorlar deganda, odatda, xalqaro tovar aylanmasining 40% ga yaqinini tashkil etuvchi TMK ichki korporatsiya o‘tkazmalarini amalga oshirishi nazarda tutiladi.
Boshqariluvchi bozorlar deganda, xalqaro tovar kelishuvlari jarayonida barqarorlashuvga yo‘naltirilgan bozorlar tushuniladi.

•