Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

Iste’mol narxlari indeksi. 
Iqtisodiy amaliyotda deflyator bilan bir 
qatorda inflyatsiya darajasining yana bir ko‘rsatkichi - iste’mol narxlar 
indeksi (INI) yoki hayot kechirish qiymati indeksi keng qo'llaniladi.
Bu ko'rstakich ham deflyator kabi bozor savati yordamida aniq- 
lanadi. Ammo, bu yerda bozor savatiga faqat aholining iste’mol 
byudjetini tashkil etuvchi iste’mol mollari (kiyim-kechak, oyoq- 
kiyim) va xizmatlar (tibbiy, transport xizmati, aloqa) kiritiladi, 
xolbuki, deflyatomi hisoblanayotganda bozor savatining sezilarli 
qismini ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan tovarlar tashkil etadi. 
Iste’mol narxlar indeksi joriy yilda bazis yilga qaraganda qayd etil- 
gan iste’mol buyumlar va xizmatlar turkumining qiymati qanday 
o‘zgarayotganini aks ettiradi.
Hamdo‘stlik mamlakatlarida INIni xalqaro standartlami hisobga 
oluvchi usul buyicha hisoblash 80-yillaming oxirlaridan boshlandi.
Yalpi ichki mahsulot mamlakat ijtimoiy - iqtisodiy rivoj- 
lanishining umumlashtiruvchi ko‘rsatkichi bo‘lib, u ishlab chiqarish 
va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi korxona va tashkilotlar faoliyati- 
ning pirovard natijalarini o‘z ichiga oladi.
0 ‘zbekiston iqtisodiyoti uchun 1995 yil burilish yili bo‘ldi. 
YalM ishlab chiqarishning pasayishi keskin sekinlashdi. 1996 yildan 
boshlab hozirgacha yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning 
barqaror ijobiy dinamikasi davom etmoqda.
YalM hajmi qanchalik universal ko‘rsatkich bo‘lmasin, lekin 
baribir u iqtisodiyotda kechayotgan chuqur sifat o‘zgarishlarini o'zida 
to‘la aks ettira olmaydi. Shuning uchun ham uni to‘ldiradigan, 
qo‘shimcha iqtisodiy ko‘rsatkichlardan foydalanish lozim bo‘ladi.
1997 yil natijalariga ko'ra, YalM ishlab chiqarish umumiy hajmi 
sur’atlari birinchi marta aholi soni o'sish sur’tlaridan ustun bo‘lishiga 
erishildi. Bu o‘ta muhim sifat ko‘rsatkichi bo‘lib, iqtisodiyotimizda 
1980 yildan key in kuzatilmagan edi. Bu mamlakat iqtisodiy qudrati
21

---

va aholi turmush darajasini belgilaydigan muhim mezonlardan biri 
bo‘lib hisoblanadi. Yana muhim sifat ko‘rsatkichlardan biri ijtimoiy 
ishlab chiqarish hajmining o'sishi iqtisodiyotda band bo‘lganlar 
sonining o‘sishi bilan birga kechishidir.
Qanday bo‘lmasin iqtisodiy o‘sishni ta’minlash yagona va piro- 
vard maqsad emas. YalM tarkibini takomillashtirish, bozor tan oladi­
gan, kishilaming kundalik ehtiyojini bevosita qondiradigan, sifatli va 
eksport talablariga javob beradigan mahsulot va xizmat turlarini mut- 
tasil ko‘paytirib borish bosh maqsadlardan hisoblanadi. Shundagina 
islohotlar chuqur mazmun kasb etadi, kishilami samarali mehnatga 
rag‘batlantiradi.