Xalq xo'jaligida buhgalteriya hisobining o'rni va ahamiyati Reja

Hisob turlarida qo’llaniladigan o’lchov birliklari.
Buxgalteriya hisobida 3 o’lchov birligidan foydalanilsada, ammo yagona pul o’lchov birligida umumlashtiriladi, bundan tashqari buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati hamma jarayonlar hujjatlarda aks ettirish lozim.
Xo’jalik hisobida qo’yidagi o’lchov birliklaridan foylalaniladi:

1. 
   Natura o’lchovi.
   

2. 
   Pul o’lchov birligi.
   
3. 
   Mehnat o’lchov birligi.
   

Natura o’lchov biriligi tezkor hisobda, statistik hisobda, buxgalteriya hisobi analitik hisobida keng qo’llaniladi. Bu o’lchov birligi bir turdagi buyumlar hisobi uchun kerak bo’ladi. Masalan, bolalar oyoq kiyimini tarozular soni, non soni, gazlama metri va xokazo (metr, kg, dona va x.k).
2. Pul o’lchov birligi xo’jalik jarayonlari va vositalarini yagona o’lchovda (pulda) umumlashtirishda qo’llaniladi.
3. Mehnat o’lchov birligi esa, biror bir statistik yoki xalq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish uchun sarf bo’lgan ishchi kuchi, ishchi soni, ish soati va xakozolarni aniqlashda qo’llaniladi. Savdo korxonasida esa ma’lum bir tovar oborot miqdori uchun sarf etilgan ish vaqida, ish soati, ish kuni, ishchi kuchi, va x.k. ni aniqlashda kerak bo’ladi. Mehnat o’lchov birligi xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisob kitoblarni olib borihda ham ahamiyatlidir. Mehnat o’lchov birliklari natura o’lchov birliklari bilan birgalikda mehnat unumdorligini bildiradi.


Buxgalteriya hisobini tashkil qilish printsiplari.
Ho’jalik yurituvchi sub’ektlarda yuritilayotgan hisob siyosati o’ziga xos printsiplarga amal qilmog’i kerak. BXMSning birinchi sonida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning printsiplari sifatida qo’yidagilar keltirilgan:

• 
  ikki yoqlama qayd etish usuli bilan hisob yuritish.
  
• 
  uzluksizlik.
  
• 
  xo’jalik muammolari, aktivlar va passivlarni baholash.
  
• 
  ishonchlilik.
  
• 
  extiyotkorlik.
  
• 
  mazmunning shakldan ustunligi.
  
• 
  ko’rsatkichlarning kiesiyligi.
  
• 
  moliyaviy hisobotning betarafligi.
  
• 
  aktivlar va majburiyatlarning xaqikiy bahosi.
  
• 
  hisobot davri daromadlari va xarajatlarining mosligi.
  
• 
  tushunarlilik.
  
• 
  ahamiyatlilik.
  
• 
  muhimlik.
  
• 
  xaqqoniy holis taqdim etish.
  
• 
  tugatilganlik.
  
• 
  izchillik.
  
• 
  o’z vaqidalik.
  
• 
  offsetting (moddalarning o’zaro qoplanishi).
  
• 
  xolislik.
  

Yuqoridagi printsiplarga asoslanib yuritilgan buxgalteriya hisobi va tuzilgan moliyaviy hisobot barcha foydalanuvchilar korxona moliyaviy xo’jalik faoliyati haqida to’liq, tushunarli ma’lumot olishni va tegishli xulosa chiqarishni ta’minlaydi.
Ikki yoqlama qayd etish usuli bilan hisob yuritish printsipi xo’jalik jarayonlarini schetlarda ikki yoqlama yozuv usulidan foydalangan holda aks ettirilishini bildiradi. Ushbu printsipga ko’ra, xo’jalik jarayoni summasi bir schetning debeti va ikkinchi schetning kreditida aks ettiriladi.
Uzluksizlik printsipi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini qisqarishini va tugatish ehtimolini xarakatida bo’lmaydi. Agar korxona faoliyatida uzluksizlik printsip buzilish muhiti mavjud bo’lsa, hisobotda beriladigan tushuntirish va izohlarda bu xakda ma’lumot keltirilishi lozim.
Uzluksizlik printsipi zaminida xo’jalik yurituvchi sub’etlarda xo’jalik faoliyati davomida uzluksiz ravishda buxgalteriya hisobi yuritilishi shartligi etadi. Korxona faoliyati tugaganida, buxgalteriya hisobini yuritish ham tuxtatiladi.
Xo’jalik muomulalari, aktivlar va passivlarni baholash printsipi korxona barcha mulklarini va ro’y beradigan barcha xo’jalik jarayonlarini yagona pul bahosida o’lchanishiga asoslangan. O’zbekiston Respublikasida pul o’lchovi so’m va uning qismi tiyinda olib boriladi.
Ishonchlilik printsipi yuritiladigan hisob ishlarini xaqiqiyligi, xatosizligiga asoslanadi. Moliyaviy hisobotni naqadar ishonchli bo’lishi, buxgalteriya hisobi dastlabki xujjatlardagi ma’lumotlarni naqadar xaqqoniy ekanligiga bog’liqdir.
Extiyotkorlik printsipiga rioya etilganda moliyaviy hisobot shakllarida aktivlar va daromadlar bahosini oshirib va majburiyatlar hamda xarajatlar bahosini pasaytirib ko’rsatilishiga yul qo’yilmaydi.
Mazmunning shakldagi ustunligi printsipi yuridik shakldan iqtisodiy mazmun ustunligini bildiradi. Xodisalar mohiyati doimo ham ularning yuridik shakliga mos kelavermaydi. Masalan, korxona o’z faoliyati davomida uzoq muddatga ijaraga olgan asosiy vositadan foydalaniladi, yuridik nuktai nazardan bu asosiy vositalar korxona mulki hisoblanmasada, balansni aktivi tarkibida aks ettiriladi.
Ko’rsatkichlarning qiyosiyligi printsipi xalq xo’jaligi korxonalari ma’lumotlarini o’zaro taqqoslash, shuningdek, bir korxona ichida bir necha hisobot davrlari ko’rsatkichlarini taqqoslash imkoniyatini yaratilishini bildiradi.
Korxonalar ko’rsatkichlarini qiyoslash xalq xo’jaligi tarmoqlari bo’yicha ma’lumotlarni jamlashda, tahlil etishda, solishtirishda kerak bo’ladi. Shuningdek, tashqi foydalanuvchilar ular uchun kerakli bo’lgan korxonalar ko’rsatkichlarini qiyoslab olishlari uchun imkoniyat bo’lishi shart.
Korxonalarni o’tgan davr ko’rsatkichlari bilan hisobot davrlari ma’lumotlarini taqqoslash shu korxona ichki boshqaruvi uchun ham zarurdir.
Moliyaviy hisobotning betaravligi printsipiga ko’ra, hisob ishlarida xech qanday manfaatdorliklarga e’tibor bermaslik, g’ayrli xatolarga yo’l qo’ymaslik zarur.
Aktivlar va majburiyatlarning xaqiqiy baholash printsipi ularning tannarxi yoki sotib olingan narhi baholash uchun asos bo’lishiga tayanadi.