X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

 
harorat 
+
16°S, minimal -40°S gacha 
bo’ladi. Arxipelagning muzdan holi yerlarini tundra egallagan, bu yerda bo’yi 20 
sm dan oshmaydigan pakana tol va qayinlar uchraydi, yozda bo’tako’z, qutb 
ko’knorisi, gazak o’t mavjud, katta maydonlarni torfzorlar egallaydi. Arxipelag 
faunasining turlari kam, lekin shunday bo’lsada, bu fauna tarkibida qutb tulkisi, 
oq ayiq, shimol bug’usi uchraydi.
Islandiya. 
Atlantika okeanining shimoliy qismida, shimoliy qutb doirasi 
bilan 63°25 sh.k. orasida, maydoni 103 ming km
2 
ni tashkil qiladi. Islandiya tabiati 
vulqonlarning intensiv harakati, hozirgi zamon muzlanishi va sernam sovuq 
dengiz iqlimining birgalikdagi ta’siri natijasida o’ziga xosdir. Islandiya vulkanik 
orol bo’lib, butunlay qadimgi, yosh va hozirgi vulqon jinslaridan tarkib topgan. 
Orollar zamini to’q tusli bazalt lavalari qatlamlaridan tuzilgan, bu qatlamlar 
neogenda ko’tarilgan va yoriqlar hosil bo’lgan, bunda yer yoriqlari bo’ylab yangi 
vulqon mahsulotlari oqib chiqqan. Islandiya hozirgi vaqtda Yer sharidagi eng aktiv 
vulkanik hududlardan biri bo’lib, bu yerda vulqonlar harakatining barcha 
ko’rinishlari vulqonlar, issiq suv hamda gazlarning otilib chiqishi va hatto yangi 
vulqonlarning paydo bo’lishini kuzatish mumkin. Orol rel’efi asosan tog’li bo’lib, 

---

249 
pastekisliklar yer yuzasining 1/3 qismidan kamrog’ini egallagan. Islandiya 
orolining katta qismi balandligi 400-600 m li bazalt platodan iborat, bu plato 
dengizga tomon tik yonbag’ir hosil qilib tushadi. Janub va janubi-sharqda bazalt 
platosini chuqur tektonik yoriqlar kesib o’tgan, bu tektonik yoriqlar chekkasi 
bo’ylab bir qancha vulqon konuslari joylashgan. Islandiyaning eng katta 
massivlari va uning yaqinida joylashgan 
Erayvayyokudl 
massividagi 
Xvandalsxnukur vulqoni Islandiyaning eng baland cho’qqisi (2219 m)
 
hisoblanadi. 
Janubiy sohil yaqinida Mirdalsyokudl (1600 m), orolning markaziy qismida 
Xovsyokudl (1700 m) va boshqa massivlar joylashgan. Massivlarning eng baland 
cho’qqilari harakatdagi yoki so’ngan vulqonlardan iborat. Oroldagi 140 ta 
vulqondan 26 tasi harakatdagi vulqonlar hisoblanadi. Orolning janubi-g’arbiy 
qismida Islandiyaning eng aktiv vulqoni Gekla (1447 m) qad ko’targan. 
Islandiyaning baland massivlari firn muzliklar bilan qoplangan, hozirgi 
muzlanishning umumiy maydoni 12 000 km
2
ga yaqin bo’lib, buning 8500 km
2
qismi Vatnayyokudl massividagi juda katta muzlikka to’g’ri keladi. Vulqonlar 
bilan bog’liq holda gaz, issiq buloq va geyzerlar otilib chiqadi. Islandiyaning 
Atlantika okeanida qishda tarkib topadigan bosim depressiyasi markazida 
joylashgan orol ekanligi uning iqlim xususiyatlarini belgilaydi. Iliq oqimning 
ta’siri qishda kuchli, orolning janubiy va janubi-g’arbiy qismida eng sovuq oyning 
o’rtacha harorati + 2° +3°S bo’ladi. Yog’inlar janub va janubi-g’arbda 1000 mm, 
baland massivlarning yonbag’rida 3000 mm ga yetadi (Ilova, 22-rasm).
Orolning daryolari muzliklardan to’yinadi, ular juda sersuv, 
zinapoyasimon platolarni kesib o’tadi va ko’plab ostonalar hosil qiladi. Eng 
katta daryolar Toursau (210 km)
 
va Xvitau (180 km)
 
ham ostona hamda 
sharsharalarning ko’pligi (50 m) va suv rejimi beqaror. Islandiya o’simliklari 
asosan mox va lishaynik, erika, chernika va brusnika butachalaridan iborat. 
Orolda daraxtlar juda kam, ular podzol tuproqlarda o’suvchi, pakana qayin, 
butasimon tol, ryabina va archalardan iborat. Islandiyada materikdan 
keltirilgan va yovvoyilashib ketgan shimol bug’usi, qutb tulkisi, islandiya 
sichqoni uchraydi. Ichki suv havzalarining qirg’oqlarida va dengiz bo’ylarida 
juda ko’p miqdorda suv qushlari yashaydi .