X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

15-mavzu.  MALAKALI VA MUTAXASSIS TIBBIY 
YORDAMINI TASHKIL ETISH
Boshlang‘ich  mutaxassis  yordamini  ko‘rsatish  elementlari 
1853-1856  Rus-Qrim  urushi  yillarida  N.I.Piragov  tomonidan  olib 
borilgan, og‘ir yaradorlar uchun alohida palatalar ajratishga harakat 
qilishgan.  Ammo  yetarlicha  kerakli  sharoitlar,  ilmiy  nazariyalar 
yo‘qligi  tufayli  boshlang‘ich  mutaxassis  tibbiy  yordami  keng 
miqiyosda o‘tkazilmadi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida yaradorlar va bemorlar mutaxassis 
tibbiy yordamini  10—12 mutaxassis shifokorlardan olishgan.
Zamonaviy urushda ommaviy zararlovchi qurollar  borligi tufayli 
mutaxassis yordamiga muhtojlar soni  oshib  ketadi,  zararlanganlarga 
mutaxassis yordamini ko‘rsatish  va oxirigacha  davolashning asosini 
oldindan  shahardan  chetga  qishloq,  tuman  hududidagi  davolash- 
profilaktik muassasalari va shahardan ko‘chirilib keltirilgan davolash 
muassasalar  tarkibida  ixtisoslashgan  kasalxonalarni  tayyorlash, 
mahalliy  xalq  xo‘jaligi  vositalaridan  va  aholidan  foydalanish 
egallaydi.  Fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  kasalxonalarni  yoyish 
va joylashtirishda  o‘rinlar  hajmini  bir  necha  marotaba  ko‘paytirish 
odatdagiga nisbatan ko‘zda tutiladi.
Fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  kasalxonalari  bir  yoki  bir 
necha  xil  ixtisoslashgan  yordamga  muhtoj  zararlanganlarni  qabul 
qilish,  tibbiy  yordam  ko‘rsatish  va  davolash  uchun  mo‘ljallanadi. 
Ixtisoslashgan  kasalxonalar  faqat  bitta  shifokor  mutaxassis 
(travmotolog, terapevt,  psixonevrolog) tomonidan zararlanganlarga 
mutaxassislik  yordamini  ko‘rsatish  va  oxirigacha  davolash  uchun 
mo‘ljallanganligi tufayli bir ixtisosli (ko‘p ixtisosli) nomini olgan.
0 ‘zining  tarkibida  bir  nechta  mutaxassislikka  ega  boigan 
mutaxassis  bo‘limlari  bor  ixtisoslashgan  kasalxonalar  ko‘p  ixtisosli 
nomini olgan.
200

---

Fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  kasalxonalarini  yaratishda 
uning  ixtisosi  davoiash muassasasining  ixtisos  bazasiga  yoki  uning 
mutaxassisiashgan boiimlariga mos kelishi kerak.  Sog‘liqni saqlash 
muassasalarining  davolash  profilaktik  bazasi  fuqaro  muhofazasi 
tibbiy xizmati uchun kerakligicha ixtisos bo‘yicha tayyor shifokor va 
o‘rinlarga ega bo‘lishlari kerak.
Shunday  qiiib,  zararlanganlarga  mutaxassis  tibbiy  yordami  bir 
nechta  davolash-profilaktik  muassasalar  qo‘shilishidagi  kasalxona 
bazasida ko‘rsatiladi, ular asosiy ko‘chirish yo‘lida, xavfsiz hududda 
(suv toshqini va boshqalar) joylashadi.
Respublika  Sog‘liqni  saqlash  vazirligi,  viloyat  sog‘liqni  saqlash 
boshqarmasining asosiy vazifasi:
-   shahardan  chetdagi  kasalxona  bazasida  o‘rinlar  sonini 
rejalashtirishda  bor  bo‘lgan  davolash  muassasalaridan  unumli 
foydalanish, qo‘yilgan vazifalami bajarish va bemorlarni qabul qilish;
-  tibbiy saralash o'tkazish;
-   malakali  mutaxassis  yordamini  ko‘rsatish  va  bemorlarni 
sog‘ayguncha  davolash  (zararlangan -   bu  dushmanning zamonaviy 
quroli  qo‘Ilanilishi  tufayli  patologik  holat  paydo  boiib  tibbiy 
yordamga  muhtoj  shaxs,  bemor  -   tibbiy  yordamga  muhtoj  odam, 
ammo kasalligi qurol qo‘llanilishi bilan bog‘liq emas).
Kasalxonalar  bazasi 
dushman  hujumi  xavfi  bo‘lganda 
respublika,  viloyat  fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  tomonidan 
shahardan tashqarida tashkil etiladigan kasalxonalar to‘plami  bo‘lib, 
zararlanganlarga  malakali  va  mutaxassis  tibbiy  yordami  ko‘rsatib 
oxirgi natijasigacha davolash uchun mo‘ljaIlangan. Kasalxona bazasi 
zararlanganlami davolash-ko‘chirish ta’minot sistemasining ikkinchi 
va oxirigi bosqichi hisoblanadi. Kasalxona bazasi  tarkibiga bosh, ko‘p 
ixtisosli va ixtisoslashgan kasalxonalar kiradi. Malakali va mutaxassis 
tibbiy  yordamini  kuchaytirish  va  tashkil  etish  uchun  viloyat  fuqaro 
muhofazasi tibbiy xizmati tomonidan MTYoB va MTYoO ajratiiadi.
201

---

Kasalxona  bazasi  quvvatini,  mutaxassislashgan  o‘rinlar  sonini 
viloyat  (respublika) tibbiyot xizmat boshlig‘i o‘rnatadi.
Kasalxona bazasini joylashtirish rejasining 2 variant! mavjud.
1. Fuqaro muhofazasining rejalashtirilgan tadbirlari tinch sharoitda 
bajarilayotganida,  shahardagi  davolash-profilaktik  muassasalar 
shahardan  chetga  ko‘chiriladi  va  u  yerdagi  davolash  profilaktik 
muassasalar bilan kasalxona bazasini tuzishadi.
2.  Kutilmagan  vazifalar  sodir  boMganda  shahardagi  davolash- 
profilaktik muassasalardan foydalanishga sharoit bo‘lmasligi sababli 
kasalxona  bazasi  yolg‘iz  shahardan  chetdagi  davolash  profilaktik 
muassasalar asosida tashkil topadi.
0 ‘mashgan  kasalxonalardagi  mutaxassislarning  to‘liq  hajmda 
ishlashi uchun tashkilotchi muassasaning bosh shifokori javobgardir.
Fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  tuzilmalarini,  davolash 
muassasalarini  o‘z  vaqtida  yetarlicha  tibbiyot  mollari  bilan 
ta’minlash, 
sog‘Hqni 
saqlash 
boshqarmalariga  va  viloyat 
respublika  organlariga  yuklatiladi.  Kasalxona  bazasida  20000  va 
undan ortiq  o'rinlar bo‘lishi mumkin.
Tashkiliy  tomondan  kasalxona  bazasi  bir  nechta  davolash- 
ko‘chirish  yo‘nalishlaridan  (DKY)  iborat.  Kasalxona  bazasida 
yadroviy  o‘choqdan  zararlanganlar  kelishi  kutilganda  jarrohlik 
o‘rinlar  ko‘p  bo‘ladi.  Zaharlovchi  moddalar  yoki  bakteriologik 
vositalar  qo‘llanilgan  o‘choqdan  zararlanganlar  kelganda  aksincha 
terapevtik  bemorlar  uchun  ko‘p  o'rin  ajratiladi.  Kasalxona  bazasini 
joylashtirishda  o‘rinlar  ixtisoslanishi  rejaga  asosan  tinchlik  davrida 
olib boriladi.
Tumanda  kasalxonalar  soni  shu  hududdagi  binolar  va  xodimlar 
sonini  hisobga  olgan  holda  tashkil  etiladi.  Kasalxona  bazasidagi 
davolash  muassasalarida  o‘rinlar  sonining  taqsimlanishi  sanitar 
yo‘qotish tizimiga qarab olib boriladi. Qaysi o‘choqdan zararlanganlar 
kelishi  kutilganidan  qat’i  nazar  20%  gacha  o‘rin  bolalar  uchun 
ajratiladi va ularga tibbiy yordam birinchi navbatda ko‘rsatiladi.
202

---

Zararlangan  aholining  tibbiyot  ta’minoti  davolash-ko‘chirish 
yo‘nalishida  amalga  oshiriladi.  Davolash-ko‘chirish  yo‘nalishi 
(DKY)  kasalxona  bazasining  bir  qismi  bo‘lib  bir  yoki  bir  nechta 
tumanlarda joylashadi  va  zararlanganlarga  malakali  va  mutaxassis 
tibbiy  yordam  ko‘rsatish  va davolash  uchun mo‘ljallangan.  DKYda 
davolash  muassasalari  ustidan  rahbarlikni  bevosita  shu  tuman 
markaziy kasalxona bosh shifokori olib boradi.
DKY  4-6  ming  o‘ringa  moslashgan.  Bosh  markaziy  tuman 
kasalxonasini  viloyat  fuqaro  muhofazasi  tibbiy  xizmati  boshligi 
belgilaydi.  DKY  da  bitta  bosh  kasalxona,  1-2  tadan  ko‘p  ixtisosli 
kasalxona va bittadan ixtisoslashgan kasalxonalar boiadi.
Kasalxona  bazasidagi  davolash-profilaktik  muassasalar  ustidan 
rahbarlikni Respublika Sog‘liqni saqlash vazirligi va viloyat sog‘liqni 
saqlash  boshqarmasi  olib  boradi.  Kasalxona  bazasi  ustidagi  maxsus 
rahbarlikni  kasalxona  bazasining  boshqarmasi  bajaradi ( KBB).
Kasalxona  bazasi  boshqarmasining  rahbari  boiib  Sogiiqni 
saqlash  vazirligining  va  viloyat  sogiiqni  saqlash  boshqarmasining 
birinchi  muovini  hisoblanadi.  KBB  asosini  davolash-profilaktika 
sektorlaridagi mutaxassislar tashkil etishadi.