|
16-mavzu. BAKTERIOLOGIK (BIOLOGIK)
ZARARLANISH 0 ‘CH 0G ‘IDA EPIDEMIYAGA QARSHI
TADBIRLAR
Bakterlologik (biologik) zararlanish o‘chog‘i
Bakteriologik (biologik) qurol deganda insonlarni, qishloq
xo‘jalik hayvonlarini va ekinzoriarni zararlash uchun moijallangan
patogen mikroorganizmlar, ular ishlab chiqaradigan toksinlar va ularni
tashuvchi vositalar tushuniladi.
Bu qurolning xususiyatlari quyidagilar:
- yuqori potensial samaradorlik, ya’ni juda kichik dozalarda
odamlami va hayvonlarni zararlash qobiliyati;
- har bir yuqumli kasallik uchun o‘ziga xos yashirin (inkubatsion)
davrning borligi;
- kasallikning bemordan sog‘lom kishiga o‘tish xususiyati
(kontagiozligi);
- davomli ta’sir, ba’zi (sporahosil qiluvchi) mikroorganizm laming
uzoq muddatda atrof-muhitda saqlanib qolishi (sibir yarasi, qoqshol.
gazii gangrena sporaiari va boshqalar). Ayrim sporalar bir necha
yil davomida yerda, ba’zi patogen mikroorganizmlar uzoq vaqt
davomida kasallik tarqaluvchilar organizmida saqlanadi. Masalan,
o‘latni chaqiruvchi mikroorganizm burga organizmida butun umri
davomida (bir yilgacha) saqlanadi. Ku-lixoradkani qo‘zg‘atuvchi
mikroorganizm kanada kasallik paydo qilish xususiyatini (virulentlik)
taxminan 1300 kun davomida pasaytirmay yashashi mumkin. Kanali
ensefalit virusi, nafaqat kana organizmida yashaydi, balki uning
nasliga ham o‘tadi (tuxumi orqali-transovarial);
- topish qiyinligi - maxsus asboblar yo‘qligi bilan ifodalanadi.
Agar radioaktiv va zaharlovchi moddalarni miqdoriy va sifatli
aniqlash uchun radiatsion va kimyoviy razvedka asboblari bo‘lsa,
236
bakterial vositalarini topish va kasallik qo‘zg‘atuvchilar turini
aniqlovchi shunga o‘xshash asboblar yo‘q. Buning uchun sinama
olish, uni laboratoriyaga yetkazish va tekshirish zarur. Sinamani
klassik metodda tekshirish ko‘p vaqtni oladi, buning uchun maxsus
anjom-uskunalar va tayyorlangan mutaxassislar bo'lishi talab
qilinadi. Hozirgi vaqtda ishiab chiqarilgan ekspress usullar (masalan,
lyuminessent mikroskopiya usuli) tekshirish boshlanishidan 2-6 soat
o‘tgandan so‘ng nisbiy javob beradi;
- tanlovli (maqsadli) ta’sir ko‘rsatish - inson, hayvonlar va
o‘simiiklar uchun xavfli boigan yuqumii kasalliklar qo‘zgatuvchilar
turlarining ko'pligi va ularni tanlash imkoniyati mavjudligi bilan
bog‘Iiq. Masalan, dushman tomonidan faqat o‘simlik kasalligini
(fitoftoroz), hayvonlar kasalligini (yirik shoxli hayvonlar o‘lati),
odamlar va hayvonlar kasalligi chaqiruvchi mikroorganizmlami (chin
chechak, vabo va boshqalar) qo‘llashni tanlash. Dushman o‘Hmga
olib keluvchi kasallik qo‘zg‘atuvchilarini (o‘lat, chin chechak) yoki
odamlarni vaqtinchalik safdan chaqiruvchi kasallik chiqaruvchi
mikroorganizmlarni (tularemiya va boshqalarni) qo‘llashi mumkin.
- kuehli psixologik (ruhiy) ta’sir - amerika avtorlarining fikricha,
hattoki xavfli boMmagan kasallik qo‘zg‘atuvchilari qo‘llaniIganligi
haqidagi ma! lumot ham odamlarni vahimaga soladi.
- bakteriologik (biologik) qurolni ishiab chiqarish, kimiyoviy,
ayniqsa yadroviy qurolga nisbatan arzonligi.
Bundan tashqari bu qurolning xarakterli xususiyatlariga
quyidagilarni kiritish kerak:
- bioiogik agentlarning xilma-xilligi, bir necha xil infeksiya
qo‘zg‘atuvchilami bir vaqtda qo'llash imkoniyati;
- nospetsifik (xos emas) kasallik tashuvchilarni qo‘llash;
- zamonaviy profilaktik va davolash vositalariga chidamli yuqumii
kasallik qo‘zgatuvchi shtamlarini va dezinfeksiya vositalariga
chidamli kasallik tashuvchilar turlarim yaratish.
Epidemik xavfliligiga asosan bakterial va virus agentlari uch
guruhga bo‘linadi:
217
- yuqori kontagiozli,
- kam kontagiozli,
- kontagiozsiz kasallik qo‘zg‘atuvchilari.
Zararlanish o‘chog‘ining epidemiologik xossalari, demakki,
epidemiyaga
qarshi
tadbirlar
xarakteri,
kasallik
yuqqan
aholini joylashtirish tartibi kasallik qo‘zg‘atuvchisining qaysi
guruhga kirishiga bog‘liqdir. Va nihoyat, qo'llaniJgan kasallik
qo‘zg‘atuvchisining turi karantin yoki observatsiya (kuzatish)
tadbiriarining umumiy sistemasini va ularni bekor qilish muddatlarini
belgilaydi.
Harbiy davrda epidemiya chaqirish maqsadida kontagiozli yoki
yuqori kontagiozli kasalliklar qo‘zg‘atuvchilarini qo‘llanish ehtimoli
ko'proq bo‘ladi.
Tabiiy
sharoitlarda
epidemik jarayon faqat bir
vaqtning
o'zida quyidagi uch omil mavjud bo‘lgandagina rivojlanishi mumkin:
1) infeksiya manbayi; 2) kasallik o‘tish mexanizmi; 3) kasallik
yuqishiga moyil aholi.
Bu bog'liqlikni bilish epidemiya bilan kurashish usullarim
belgilashga imkon beradi. Bu kurashish usullarida muhim o ‘rinni
quyidagilar egallaydi:
- kasallik qo‘zg‘atuvchilari vatashuvchilarini yo‘qotish maqsadida
dezinfeksiya,
dezinseksiya,
deratizatsiya,
sanitariya ishlovini
o‘tkazish;
- oziq-ovqatlarni va suvni bakterial vositalaidan himoyalash
tadbirlari;
- kasallik yuqishi ehtimolini (o‘tish mexanizmini) bartaraf etish
maqsadida shaxsiy va jamoa gigiyenasi qoidalariga rioya etish hamda
shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish;
—qo‘llaniIganqo‘zg‘atuvehiganisbatanorganizmningqarshiligini
oshirish maqsadida aholi o‘rtasida zudlik bilan nospetsifik (xos
emas) va spetsilik (xos) profilaktikani o‘tkazish.
Shuni hisobga olish kerakki, dushman tomonidan bakteriologik
218
(biologik) qurollarning turli usullarda qoilanilishi epidemiyaga
qarshi tadbirlarni qiyinlashtiradi. Bakterial qurol quyidagi usullarda
qo‘llanilishi mumkin:
1) bakterial aerozollar yaratish;
2) kasallik yuqtirilgan tashuvchilarni qo‘llash (hasharotlar va
boshqalar);
3) buzg‘unchilik (diversiya).
Bakteriologik (biologik) qurolni aerozol usulida qo‘llash o‘ta
xavfli hisoblanadi (bu usulda odatdagi sharoitda tarqalmaydigan ko‘p
turli qo‘zg‘atuvchilarni qo‘llash munkin, odamlar orasida bir vaqtning
o‘zida ommaviy og‘ir kechuvchi kasallikni chaqirishi mumkin).
O'tirib qolgan mikroorganizmlar tuproqni, suv manbalarini,
texnikani, inshootlarai, oziq-ovqat mahsulotlarini va boshqa
predmetlami zararlaydi, bu aholini qo‘shimcha zararlanishiga
manba boiishi mumkin. Chidamli qo‘zg‘atuvchiIar qo‘llanishi
ikkilamchi aerozol zararlanish o‘chog‘i hosil boMishiga va yuqumii
kasalliklarning ikkilamchi ko‘tarilishiga olib keladi.
Patogen mikroorganizmlarning aerozol sharoitda tarqalishida
epidemik jarayotming rivojlarvish xususiyati nafaqat bir vaqtnig
o ‘zida ko‘p sonli aholining zararlanishi bilan, balki qisqa muddatli
yashirin (inkubatsion) davr (1,5- 0,2 sutka) o‘tishidan so‘ng ham ko‘p
sonli aholining kasal boiishi bilan xarakterlanadi. Bu esa epidemik
jarayonning yuqori temperaturada rivojlanishini ta’minlaydi.
Ko‘pgina infeksiyalarning tarqalishiga aerozol yo‘li bilan
zararlanish tabiiy hisoblanmaydi, bu klinik-epidemiologik ko‘rinishni
o‘zgartiradi va o‘z vaqtida tashxis qo‘y ishni, o‘z navbatida profilaktika
va davolash vositalarni qo‘llashni qiyinlashtiradi. Bulaming hammasi
epidemiyaga qarshi himoya va bakteriologik (biologik) zararlanish
o ‘choqlarini lokalizatsiya qilish (yakkalash) va tugatish tadbirlarini
tashkillashtirish xususiyatlarini belgilaydi.
219
Do'stlaringiz bilan baham: |
