Вазирлиги тошкент молия институти

4.
 
Халқаро меҳнат тақсимоти ва унга таъсир этувчи омиллар
Миллий хўжаликларни ягона жаҳон хўжалигига бирлашувининг асоси 
халқаро меҳнат тақсимоти
(ХМТ) бўлиб, у мамлакатлар ўзаро 
айирбошлайдиган маҳсулот турлари бўйича ихтисослвшувини назарда тутади. 
Халқаро меҳнат тақсимоти – бу халқаро миқёсда маҳсулотлар, хизмат 
турлари ва билимларни айирбошлаш, дунёдаги барча мамлакатлар ўртасида 
ишлаб чиқариш, фан – техника, савдо ва бўлак соҳаларда ҳамкорликни 
ривожлантириш учун зарур бўлган объектив асосдир. 
Ҳозирги пайтда
ХМТнинг асосий
шакллари
қуйидагилардан иборат: 
қисман тақсимот (тармоқлаш ва кичик тармоқлар ўртасида); маҳсулот бирлиги 
бўйича (тармоқлар ва кичик тармоқлар ичида) ёки маҳсулот, қисмлар ва 
технология бўйича тақсимот. 
Ҳар қандай мамлакатнинг жаҳон хўжалигида, ХМТда ҳамда хўжалик 
ҳаётининг интернационаллашувида тутган ўрни ва аҳамияти кўпгина омиллар 
билан боғлиқ. Бироқ буларнинг ичида энг асосийси қуйидагилардан иборат: 
миллий иқтисодиётнинг тараққиёт даражаси, суръати, унинг қай даражада 
очиқлиги, ХМТга қандай жалб этилганлиги, ташқи иқтисодий алоқалар (ТИА) 
нечоғлик илғорлиги, ривож топганлиги, миллий иқтисодиётнинг халқаро 
хўжалик ўртасидаги қанчалик мослаша олиши. 
Халқаро меҳнат тақсимоти, ишлаб чиқаришда халқаро ихтисослашув, 
бирлашув (кооперация) (ИХИК) – булар ўзаро чамбарчас боғланган ҳамда бир – 
бирини назарда тутадиган ижтимоий ҳодисалар бўлиб, мураккаб ва қарама – 
қарши моҳиятга эгадир. ХМТ асосан шу шаклда намоён бўладиган халқаро 

---

77 
кооперативлашувдан фарқли ўлароқ, яна ҳам кенгроқ иқтисодий мезон 
ҳисобланади. 
Халқаро кооперативлашув ҳамда халқаро ихтисослашув ХМТнинг 
шунчаки бир кўриниши эмас, балки унинг моҳиятини белгилаб берувчи унсур 
ҳамдир.