V azirligi t o sh k e n t a rxitectu ra q urilish In stitu ti

M a s h q l a r :
1. A ytaylik, m illiy iq tiso d iy o t X (iste 'm o l tovari) va U (ishlab c h iq a rish
v ositasi) ish la b ch iq arsin . J o r iy y ild a 500 birlik X m a h su lo t (har b ir 
b irlik — 2 d o lla rd an ) va 20 b irlik LI m a h su lo t (har b ir b irlik 10 
d o lla rd a n ) ish lab c h iq a rilg a n , yil y a k u n id a esa 5 ta fo y d a la n ib b o 'lin g a n
m a sh in a
(U 
to v a r)n i 
y a n g isig a
alm ash tirish
lozim . 
U 
h o ld a
q u y id a g ila rn i h iso b lan g :
a) Y aM M q iy m atin i.
b) S M M q iy m a tin i.
v) Iste 'm o l va y alp i in v e stitsiy a la r hajm ini. 
g) Iste 'm o l va so f in v e stisiy ala r hajm ini.
2. Q u y id a g i k e ltirilg a n m illiy d a ro m a d la r h iso b la rid a n fo y d a la n g a n
h o ld a : a) Y aM M , b) SM M , v) MD ni h iso b lan g (m lrd so 'm d a ).
Y O llan in a x o d im la rn in g ish h a q i 
194,2
T o v a r va x iz m a tla r e k s p o rti 
13,4
A m o rtiz atsiy a 
11,8
T o v a r va x iz m a tla rn in g d a v la t xarid i 
59,4
B izn esg a eg ri so liq la r 
12,2
Sof x u su siy ic h k i in v e stitsiy a la r 
52,1
T ra n sfe rt to 'lo v la ri 
13,9
T o v ar va x iz m a tla r im p o rti 
16,5
D aro m a d s o lig 'i 
40,5
S H a x siy is te 'm o l x ara jatlari 
219,1
?
A q l i y t r e n i n g :
1. N im a u c h u n Y aM M k o 'rs a tk ic h i ja m iy a t iq tiso d iy faro v o n lig in i t o ’liq 
ifo d alab b e ra olm ay d i? Siz iq tiso d iy la ro v o n lik k o 'rsa tk ic liin i ish o n c h li 
ta rz d a ifo d alab b e ra o la d ig a n q a n d a y k o 'rs a tk ic h la rd a n fo y d a la n ish ni 
ta v siy a e tg a n b o ’lar e d in g iz?
1. Iq tiso d iy o td a boylik d e y ilg a n d a a k tiv la r za h irasi tu sh u n ila d i: n aq d
p u lla r, ak siy alar, k o 'c h m a s m u lk va hokazo, d a ro m a d d e y ilg a n d a esa
— m a 'lu m v aq t b irlig id a g i 
p u l tu sh u m la ri oqim i tu sh u n ila d i.
1 0

---

D a ro m a d la rn in g
q u y id a g i 
sh ak llari 
fa rq la n a d i: 
re n ta
— 
tab iiy
resu rslar, y e rd a n fo y d ala n islid an o lin g a n d a ro m a d ; foiz — k a p ita l 
u c liu n d a ro m a d : ish haq i va foyda — ish la b c h iq a rish o m illa rid a n
fo y d a la n ish d a n
d aro m a d . 
Bu 
tu s h u n c h a la rn in g
x u su siy a tla rin i 
tavsiflang, u la rn in g o 'x s h a s h va farqli to m o n la rin i k o 'rsa tin g .
*
M a k ro iq tiso d iy m u v o zan atsizlik : b o zo r iq tiso d iy o tin in g sik lli
riv o jla n ish i
Bozor 
iq tiso d iy o lid a
siklli 
riv o jla n ish , 
ishsizlik, 
n a rx ln m in g
in flty asio n o 'sish i b ila n ifo d alan u v ch i iq tiso d iy b eq a ro rlik h o la lla ri 
m avjud b o 'la d i.
Iq tiso d iy sikl, q o id a y a m uvofiq y u k sa lish , tu sh k u n lik , tu rg 'u n lik
va jo n la n ish fa z ala rid an ib o rat b o 'lsa d a , b iro q u n in g sh id d a llig i, 
davom iyligi u riv o jla n a y o tg a n an iq s lia rts h a ro itla rg a b o g 'liq b o 'la d i.
[q liso d iy o tn in g
siklli 
rivojlanishini 
tav siflash
u c h u n
ish lab
c h iq a rish
h a jm in in g
o 'z g a ris h in i 
ifoda 
e tu v c h i 
k o ’rs a tk ic h la rd a n
fo y d ala n ila d i. Ishlab c h iq a rish n in g o rld a q o lish i ishlab c h iq a rish n in g
im k o n d a ra ja si b ilan h a q iq a td a g i ish lab c h iq a rish hajini o 'rta s id a g i farq 
sifatid a b a h o la n a d i. Ish lab ch iq arish h a jin la rin in g o 'z g a ris h i infly atsiy a 
va ishsizlik d a r a ja la rin in g o 'z g a rish i b ila n u zviy b o g 'liq d ir.
O d a td a , iq tiso d iy sik lla rn in g q u y id a g i k o 'rin ish la ri farqlanadi: 
K o n d ra t'e v n in g k a tta sikl lari (48 — 55 yil);
K atta sik lla r ( 8 — 10 yil);
K itc h in n in g k ic h ik sikllari (2 —3 yil);
M avsum iy (yarim yil) va hokazo.
O d a td a b a rc h a iq tiso d iy k o 'rs a lk ic h la r q u y id a g i tu rla rg a ajTatiladi:
I Ilgarilovchi, 
y a 'n i 
tsikl 
fazasi 
k irib
k e lg u n c h a
o 'z g a ru v c h i 
k o 'rsa tk ic h la r;
~ K e c h ik u v c h i 
y o k i 
o rtd a
q oluvchi, 
y a 'n i 
tsikl 
fazasidan 
s o 'n g
o 'z g a ru v c h i k o 'rsa lk ic h la r;
M os tu sh u v c h i k o 'rsa tk ic h la r, y a 'n i o 'z g a ris h tsikl fazasig a m os 
tarzd a y u z a g a c h iq a d i;
_ P rotsikillik, y a 'n i y u k sa lish fazasid a o 'su v c h i, tu sh k u n lik faz asid a 
p a say u v c h i k o 'rs a tk ic h la r (m ah su lo t ish lab c h iq a rish hajmi, n a rx la r 
d ara jasi, p u l a y la n is h tezligi);
~ K on trtsik illik , y a 'n i tu s h k u n lik d a o ’suv ch i, y u k s a lis h d a p a s a y u v c h i 
k o 'rs a tk ic h la r (ishsizlik darajasi);
A tsikillik, tsikl fazalarig a (yuksalish, tu sh k u n lik ) b o g 'liq b o 'lm a g a n
k o 'rs a tk ic h la r (e k sp o rt hajm i).
Iq tiso d iy tsikllar:
11

---

y a n g i te x n ik ish la n m a la r va ilm iy ixtirolar; 
u ru sh la r;
ah o li k o 'c h is h i k ab i o m illar n a tija sid a y u z a g a ch iq ad i.
Ish siz lik
tsikillik, 
friksion, 
tu z ilm a v iy
sh a k lla rd a
riv o jlan ad i. 
F rik sio n v a tu zilm av iy ishsizlik b o zo r tizim ining am al q ilish n u q ta i 
n a z a rid a n m a 'q u l k o 'rin is h h iso b lan a d i.
S h u n in g u c h u n t o ’la b an d lik , h iso b la sh d a friksion v a tuzilm aviy 
ishsizlik h is o b g a o lin u v c h i ish sizlik n in g tabiiy d ara ja si b ila n m os 
tu sh a d i. Ish siz lik n in g ta b iiy d a ra ja si o d a td a 5 — 6 % ni ta s h k il e ta d i.
T o 'la b a n d lik sh a ro itid a m u m k in b o 'lg a n ish la b c h iq a rish hajm i, 
m a m la k a tn in g
ish la b
c h iq a rish
sa lo h iy a tin i 
ifo d a 
e ta d i. 
T sikllik 
ish siz lik n in g riv o jla n ish i u n in g ish siz lik n in g ta b iiy d a ra ja s id a n o rtiq
b o 'lis h ig a v a o 'z n a v b a tid a Y aM M h a q iq iy h a jm in in g Y aM M n in g im k o n
d a ra ja s id a n o rtd a q o lish ig a olib k elad i. U n in g o 'lc h a m la ri O u k e n
q o n u n i a s o s id a h iso b la n a d i. O u k e n q o n u n ig a k o 'ra ish siz lik n in g o 'z
ta b iiy d a ra ja s id a n
1 % y u q o ri b o 'lish i, Y aM M n in g o 'z p o te n s ia l 
h a jm id a n 2 — 2,5 % o rtd a q o lis h ig a o lib k elad i.
In fly a tsiy a 
n a rx la r 
d a ra ja sin in g
o 's is h id a
n a m o y o n
b o 'la d i. 
In fly atsiy a d ara jasi, u n in g riv o jlan ish v aq ti d av rla ri 
— 
in fly atsio n
ja ra y o n in in g aso siy tavsiflaridir.
In fly a tsiy a sa b a b la rin i a n iq la b borib, ay rim iq tis o d c h ila r uni 
b irin c h i n a v b a td a o rtiq c h a ta la b n in g p a y d o b o ’lishi bilan b o g 'la sa la r, 
b o s h q a b ir iq tiso d c h ila r e s a — m a h su lo t b irlig ig a ish la b c h iq a rish
x a ra ja tla rin in g o 'sish i bilan b o g 'la y d ila r.
O d a td a , iq tis o d iy o td a qisqa, o 'r ta v a uzoq m u d d a tli v a q t o ra liq la ri 
farq lan a d i. V a q t o m ili y o rd a m id a in fly a tsiy a va ish sizlik o ’rta sid a g i 
b o g 'liq lik ta h lil e tilg a n d a , q isq a m u d d a tli d a v rd a ishsizlik v a in fly a tsiy a 
o 'rta s id a te s k a ri b o g ’liqlik, u zoq m u d d a tli d a v rd a esa to ’g ’ri b o g ’liqlik 
m a v ju d lig i 
k o ’zg a
ta sh la n a d i. 
In fly atsiy a v a 
ishsizlik 
o 'rta s id a g i 
b o g 'liq lik n i ta h lil e tis h d a F ilips e g ri c h iz ig 'id a n fo y d ala n ila d i.
Iq tis o d c h ila r in fly a tsiy a n in q ish lab c h iq a ris h ta ta 's irin i tu rlic h a
b a h o la y d ila r. T alab infly atsiy asi ta ra fd o rla ri ev id a b o 'la d ig a n in flyatsiya 
iq tiso d iy o t 
o 's is h
s u 'ra tla rin in g
o 's is h in i 
y u z a g a
c h iq a ra d i 
d e b
ta 'k id la s a la r, x a ra ja tla r infly atsiy asi ta ra fd o rla ri, b u n g a te sk a ri ta rz d a
u n in g riv o jla n ish i, ish lab c h iq a rish n in g q isq a rish ig a olib k e la d i d e b
ta 'k id la s h a d i. B iroq ik k a la to m o n h am g ip e rin fly a tsiy a iq tiso d iy o t va 
m oliya tiz im in i b a rb o d b o 'lish ig a im k o n y a ra tish in i tan o lad ilar.
?