Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


ПЕДИАТРИЯГА ОИД КИСКАЧА ТАРИХИЙ МАЪЛУМОТЛАР



Download 34,27 Kb.
bet2/10
Sana30.04.2022
Hajmi34,27 Kb.
#598969
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
pediatriya tarixi. uzbekistonda pediatriyani rivozhlanishi. bolalik davrlari va ularni xarakteristikasi.

ПЕДИАТРИЯГА ОИД КИСКАЧА ТАРИХИЙ МАЪЛУМОТЛАР


Педиатрия хакида билимнинг илк бор пайдо булиши жуда кадим замонларга, эрамиздан олдинги IV асрга, табобат илмининг отаси Букрот (Гиппократ)нинг «Бола табиати хакида» деб номланган асарини ёзган даврларга бориб такалади. Кейинчалик 1-2 асрлар давомида Шаркда Жолинус номи билан машхур булган Рим файласуфи, доришуноси ва врачи Гален, хамда Цельс ва Соранлар болалар парвариши, тарбияси хакида асарлар ёзишган.
Урта асрлар даврида Шарк мамлакатларида иктисодий ва маданий ривожланиш юксак даражага кутарилган булиб, илм-фан сохасида мухим кашфиётлар килинган. Бу даврда табобат илми хам анча ривожланган булиб, йирик шахарлар – Багдод, Дамашк, Астробод, Хамадон, Бухоро, Самаркандда шифохоналар, Самаркандда эса хаттоки «Табобат илм маскани» деб номланган тиббий мадраса 1066 йилдаёк мавжуд булган. Уша даврларнинг табобат билан шугулланган йирик олим ва алломалари дунё микёсида эришилган табобат илмларини хаётга тадбик этибгина колмай, уни мустакил ривожланишига катта хисса кушганлар. Уша даврдаёк болалар табобатини ривожлантиришга доир масалалар хам алломалар эътиборидан четда колмаган.
Розий (Абу Бакр Мухаммад ибн Зокариё ибн Яхё АрРозий 865-925) шаркнинг йирик муттафакир комусий олими, табобат, фалсафа, раёзат ва кимё фанларини ривожлантиришга катта хисса кушган,урта аср Овропасида Розий номи билан машхур булган олимдир. Розий узи тугилиб усган Эроннинг Рай хамда богдод шахарларида табобат шифохоналарини бошкарган. Розий бошлик булган шифохонада Шарк табобатида биринчи булиб хар бир касал учун «касаллик тарихи» жорий килинган. Унинг табобатга оид 36 асари бизгача етиб келган булиб, булар ичида «Тиббиётнинг
хамма сохалари хакида китоби», «Мансурга багишланган тиб китоби»,
«Чечак ва кизамик хакида китоб» асарлари урин олган. Шуниси эътиборга моликки, Розий биринчи булиб чечакка карши эмлаш лозимлигини айтиб утган. Розий уша даврдаёк «Чакалок ва гудак болаларни овкатлантириш ва уларни парвариш килишга багишланган», «Бола тарбияси хакида» ва
«Болалар касалликлари» номли мустакил асарлар яратган. Розий асарлари Оврупа халклари тилларига таржима килинган булиб, XVI асрга кадар Шарк ва Овропа табобатчиликлари, шу катори болалар табобати билан шугулланганлар учун асосий дарслик сифатида кулланиб келинган.
Абу Али ибн Сино (980-1037) – Шаркнинг буюк энциклопедист олими булиб, Овропада Авиценна номи билан машхур булган. У Бухоро шахрига якин Афшона кишлогида Бухоро амирлигида бож йигувчи амалдор оиласида дунёга келган. Зехри уткир, хотираси нодир, такрорланмас зур истеъдодли Ибн Сино ёшлик чогидаёк дунёвий илмларни кунт билан чукур ургана бошлайди. У 16-17 ёшларида машхур булиб танилади. Хатто уша замон фозил табиблари хам Ибн Сино олдига келиб тиб илмини ундан ургана бошлайдилар. Ибн Сино кадимий ва урта аср бошланиш даврдаги шарк ва юнон аллома – мутафаккирларини асарларини урганибгина колмай, уларни тартибга солиб, узининг тажрибаларига асосланган холда кайта тулдириб чиккан. Ибн Сино асарлари жами 280 дан ошик булиб, улар файласуфлик, табиатшунослик, табобат, астрономия, математика ва бошка илмларга багишланган. Ибн Сино тиббиёт илмига алохида ахамият берган ва уз касбини асосан табиблик деб билган.
Табобат сохасида Ибн Синонинг асосий улкан «Китоб ал конун фит- тиб» (тиб конунлари) асари беш китобдан иборат булиб, табобат илмининг турли сохаларини уз ичига камраб олган. Тиб конунларида турли холдаги касалликларни ташхиси, даволаш ва парвариш этиш чоралари билан бир каторда усимлик, хайвонот махсулотлари ва минераллардан тайёрланадиган дориворларнинг шифобахшлиги, уз тажрибаларига асосланган холда хар томонлама кенг ёритилган.
Бу китоб табобат илмини урганишда ва узлаштиришда, балки бутун жахон хакимларини бир неча авлодига хизмат килиб келган ва Ибн Синога катта шон шухрат келтирган.
А.А. Кодировнинг (1993) фикрича, Абу Али Ибн Синонинг педиатрия фанининг асосчиларидан бири деб айтиш мумкин. Ибн Сино уша даврдаёк бола организми катталар организмидан факат хажми жихатдан эмас, балки уз хусусиятлари билан хам фарк килишини курсатиб утган.
Ибн Сино бола тарбияси ва уни парвариш этиш, она сутининг афзалликлари болаларда учрайдиган баъзи касалликларни аниклаш ва даволаш йуллари тугрисида уз ахамиятини халигача йукотмаган асарлар ёзиб колдирган булиб, педиатрия фанининг ривожига уз хиссасини кушган.
Розий ва Ибн Сино замонасида ва ундан кейинги даврларда хизмат килган нуфузли табиблар болаларда кузатилган баъзи касалликлар ташхиси ва уни даволаш масалалари тугрисида уз асарларида курсатиб утишган. Жумладан Нурбахший Бахоуддавла шарк табибларидан биринчи булиб
болаларда учрайдиган кук йутал касаллиги хакида маълумот берган ва уни даволаган.
Хиротда тугилиб, Бухорода табиблик килган Солих ибн Мухаммад Кондахорий узининг «Тухват ал-шоиста» (Мувофик совга) ва «Тухват ал- маъсумий» («Гунохсизларга совга» асарларида бола организмининг узига хос хусусиятларга эга эканлиги ва шу сабабли ташки омиллар таъсирига жуда сезгир булиши тугрисида жуда керакли, муфассал кургазмалар берган. А.А. Кодиров (1994) фикрича Солих ибн Мухаммад Кондахорийни узбек табибларидан чиккан биринчи педиатр деб хисоблаш мумкин.
Хоразмлик олим ва табиб Жафар хужа Хазараспийнинг тибга оид асосий китоби «Тиб билимлари туплами» деб аталган китобида баъзи юкумли касалликлар, жумладан кизамик хакида маълумот берилган.
Болалар табобатида XVI асргача Гиппократ, Гален, Цельс, Соран хамда Розий ва Ибн Синолар асарлари асосий кулланма булиб колиб, бошка биронта янгилик киритилмаган. Болалар соглигини саклаш ишлари билан шугулланиш булмаган, уларни даволаш катталарни даволаш усулида булган. Шу сабабли болалар ичида улим жуда юкори булган. Бу холат болалар соглигини саклаш, уларни даволаш ишларига кизикиш уйготган ва натижада секин аста болаларни парвариши, тарбияси ва даволашга багишланган рисола-китоблар нашр этила бошланган.
1650 йилда Англия врачи Глисоннинг рахит касаллигига багишланган, кейинчалик Сиденгам, Хабержен, Дженерларнинг болаларда инфекцияли касалликларига оид катор асарлар нашр этилган. 1764 йилда Швед врачи Нил Розен Фен Розенштейннинг 28 бобдан иборат педиатрия буйича кулланмаси нашрдан чикади.
Педиатрия – мустакил фан сифатида жуда ёш булиб, Х!Х асрнинг урталарида пайдо булган. 1802 йили Парижда жахонда биринчи марта болалар шифохонаси очилган. Бу янгилик педиатрия сохаси буйича мутахассис тайёрлаб бориш ва илмий изланишлар купайиб боришига асос солган. Кейинчалик бундай йуналиш марказлари Олмония, Вена ва Берлинда очилган. Немец педиатрларининг илмий ишлари болалар касалликларида биохимия, микробиологик оид узгаришлар, хамда болаларни овкатлантириш омилларини урганишга каратилган булган.
ХIХ асрнинг иккинчи ярмида педиатрия сохаси буйича тадкикот ва даволаш марказлари Англия, Америка, Италия, Швейцария ва Скандинавия давлатларида ишлай бошлаган.
ХIХ асрнинг ярмигача Россия ва шу катори чет давлатларда тиббиёт талабаларига акушерство фанини утганда, кискача чакалок бола, хамда бир ёшгача булган бола тарбияси буйича билим берилган холос. Бундан фаркли уларок 1831-1847 йилларда акушер-гинеколог Стефан Фомич Хатовицский булиб тиббиёт талабаларига педиатриядан медико-хирургик академияда тулик курс маъруза укиган. Бунда болаларни ёшига караб анатомо- физиологик холати, болалардаги уткир юкумли касалликлари педиатрия буйича маърузага кушиб укилган. 1842 йилда С.Ф. Хатовицский акушерлик аёллар ва болалар касалликлари клиникасини очиб, ундаги 1/3 жойни
болалар булимига ажратган. С.Ф. Хатовицский 1847 йилда Россияда биринчи марта болалар касалликлари буйича оригинал кулланмани «педиатрика» номи билан нашр эттирган. Шунинг учун Хатовицскийни биринчи рус педиатри дейилади. 1865 йили медикохирургия Академияси профессор В.И. Флоренскийга болалар касаллигидан маъруза укиш ва 10 кроватли клиникага мудирлик килиш топширилган. Демак, 1905 йили биринчи бор Россияда педиатрия кафедраси очилиши хисобланади.
ХIХ аср охирларида ХХ аср бошларида Россияда педиатрия фанини ривожланиши кузатилиб, бунга куп жихатдан уша даврнинг энг илгор олимлари Н.Ф.Филатов ва Н.П. Гундобинларнинг бетиним фаолияти узининг муносиб хиссасини кушди.
Нил Федорович Филатов (1847-1902) 1891 йилдан умрининг охиригача Москва университетининг болалар касалликлари кафедра профессори булиб ишлаган. Н.Ф.Филатов жуда кучли клиницист, катта иктидорли олим булган. У биринчи бор «Скарлатина кизилчасини», инфекцион мононуклеоз, кизамик касалини бошланишидаги биринчи симптомини (лунжнинг шиллик каватида ок рангдаги кепаксимон дог) ёзган. Педиатрияга оид жуда куп кулланмалар нашр эттирган. Улардан: «Болалар касалликлари семиотикаси ва диагностикаси, «Болалар инфекцион касалликлари буйича лекция», «Болалар хазм аъзо касалликлари буйича лекция» ва «Клиник лекциялар» ва бошкалар булиб, бу кулланмалар шу вактгача педиатрлар учун уз кадрини йукотмаган, стол устида сакланадиган зарур китоб хисобланади. Совет даврида Филатов номида мукофот таъсис этилган булиб, бук мукофот педиатрия сохасидаги катта ишлар, янгиликлар учун бериларди. Москвада Н.Ф. Филатовга хайкал куйилган булиб, унинг остига «Болалар дустига» деб ёзиб куйилган.
Петербург харбий академиясининг болалар касалликлари кафедра профессори Николай Петрович Гундобин (1860-1908) узининг катор шогирдлари билан болаларни ёшига караб нисбатан анатомо-физиологик хусусиятларини чукур урганиб, киска вакт ичида бу сохада 112 та диссертация чикарган. Бу сохада килинган ишларни жамлаб 1906 йилда
«Болалар организмининг хусусиятлари» китобини нашр эттирган. Бу китоб кейинчалик Германияда икки марта кайтадан нашр эттирилган. Бола организмининг хусусиятлари устидан ишлаган педиатрлар халигача Гундобин асарларига мурожаат этадилар.



Download 34,27 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish