Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги олий уцув юртлари талабалари



Download 9,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/70
Sana03.04.2022
Hajmi9,88 Mb.
#526811
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   70
Bog'liq
Bozor iqtisodiyoti asoslari (M.Rasulov)

Маъсулотларга талаб
7-тарх.
Рссурсларга б?лган талаб ва таклифларнинг ма^сулотларга 
булган талаб ва рссурсларни алманггириш имконига богяикдиги
варнинг умумий харажатларидаги айрим ресурслар микдо-
Р Тархдан куриниб турибдики, ресурсларга булган талаб 
ва таклиф узгарувчанлиги аввал тайёр ма^сулотларга булган 
талабдан келиб чикдди, у куп булса ресурсларга х,ам талаб 
ортади ва бу уз навбатида, тайёр ма*сулотга булган талаб- 
нинг нисбатан пасайишига олиб келади. Ресурсларни ал- 
маштириш мумкинлиги эса тескари *аракатга олиб кела­
ди, яънитаклифни купайтирса, талабни камайтиради, чунки 
янги ресурс ишлаб чик,аришга жалб этилиб, эскисининг
бозордаги таъсири пасаяди.
Бу икки омилдан таш д аи ресурслар таклиф ва тала- 
бига ма^сулот харажатларидаги ресурсларнинг микдори 
ва \иссаси таъсир этади. Чунки улар бир хил эмас ва 
узгариб туриши мумкин. Масалан, газламани олсак, унга 
тола, ундан ташкари буёедар, энергия кабилар киради. 
Аввало толага булган талаб асос булиб х1исобланади, яъни 
умумий ишлаб чицариш харажатларида кайси ресурснинг 
\иссаси катта булса, бу ресурсга булган талаб Узгарув­
чанлиги шунча юкрри булиши мумкин.
Б А ^ О ВА УНИН Г ХУСУСИЯТЛАРИ
Бах,о шунчалик ах,амиятлики, *ар бир бозор иштирок- 
чиси уз фаолиятини бахо туфайли белгилайди. У худди бо- 
зорнинг асосий курсаткичи сифатида барчага уз таъсирини 
утказади. Масалан, ишлаб чицарувчи уз ма*сулотининг ба-
www.ziyouz.com kutubxonasi


хосига кдраб иш тутади. Унга бахо юк,ори булса, демак, 6у 
талабнинг ортиб бораётганлигини билдириб, ишлаб чик,а- 
ришни кенгайтиришга ундайди. Агар фойдаланаётган ресур- 
снинг бахоси кутарилса, у бошк^а ресурсга утишга уринади. 
Товарнинг бозордаги бахоси пасая борса, харидорларни 
купайтириш йулини ахтаради ва харажатларни пасайтириш 
чораларини к^ллайди.
Харидорларни оладиган булсак, улар хам бахо харака- 
тига караб бозорда уз тутиш ларини узгартириб, товар- 
ларга ва уларнинг эгаларига муносабатни узгартирадилар. 
Истеъмолни яхшилаш учун купрок; ишлаб, купрок; даро- 
мад олиш ёки бош^а арзонрок, товарни истеъмол кдлиш - 
га утади, баъзи товарлар истеъм олини к,иск,артиришга 
мажбур булади. Умуман, бозор иш тирокчиларининг бар- 
часи узларининг кдндай муносабатда булишларини бахо 
харакати, унинг даражаси туфайли аникдайдилар. Бозор 
холатининг асосий томонлари, биринчи навбатда, товар­
лар ва товарлашган хизматлар ба^осида уз ифодасини то- 
пади. Айтайлик, товарлар ок,ими, сотувчи ва харидорлар 
мувозанати, даромадлар даражаси, олди-сотди тезкорли- 
ги кабилар талаб ва таклиф мувозанати туфайли бахо 
даражасида мужассамлашади. Адам Смит айтмок^ш “курин- 
мае к$л” харакати бахо оркали билинади ва сезилади, у 
оркали бозор иштирокчиларига, айник;са, тадбиркорлар- 
га етказилади.
Бахо бозор категорияси булишига кдрамай, унинг маъ- 
лум вазифалари мавжуд булиб, у умумик^исодий а^ами- 
ят касб этади. Бу вазифалар (функциялар) асосан куйи- 
дагштардан иборат:
1. Бозор мувозанатини таъминлаш.
2. Рак;обат воситаси.
3. Хисоб-китоб, улчов.
4. Тартибга солиш.
Бахонинг мувозанатни таъминлаш вазифаси талаб ва так­
лиф мувозанати оркрли амалга ошиб, бозордаги талаб хажми 
ва таклифнинг шунга мое келишини таъминлайди. Бахо ту­
файли амалга ошадиган мувозанат товарларнинг йигалиб 
к,олмай сотилиб кетиши, шу билан бирга товар та^чилли- 
гига йул куймайди. Бу мувозанат истеъмолчиларнинг уз да- 
ромадпарига яраша товар сота олишлари ва ишлаб чикдрув- 
чиларнинг талабга асосан иш хажмини белгилаб фаолият 
курсатишлари ва фойда олишларини таъминлайди. Муомала
www.ziyouz.com kutubxonasi


оркали ишлаб чидариш билан истеъмол уртасида тенглик 
урнатилади.
Рак,обатнинг мух,им тури ба^о воситаси туфайли ку- 
рашдир. М аълумки, бозор иштирокчилари уз ракобат ку- 
рашида ба\одан кенг фойдаланадилар. Маълум товар иш­
лаб чик;арувчилар уз рак;ибларини бозордан сик,иб чик,а- 
риш ва харидорларни узларига овдириб олишлари учун 
имкони борича бадони пасайтиришдан фойдаланишга ури- 
надилар.
Шунинг учун х,ам бадо бозорда жуда тез узгариб тур ад и, 
\ар бир тадбиркор бахо узгаришидан уз манфаати учун кенг 
фойдаланиила ^аракат едлади.
Бах,о бозорнинг тартибга солинишида катта урин эгал- 
лайди. Чунки бозордаги *ар кдндай узгариш, умуман, бозор 
х,олати 6а.\ода уз ифодасини топади. Ба*о кутарилар экан, 
демак, бу талабнинг ортиши ва шу муайян товарларнинг 
харидорлари купаяётганидан хабар беради. Бу, уз навба- 
тида, тадбиркорларни фойдани купайтириш максадида 
ишлаб чицаришни кенгайтиришга ундайди.
Агар кредит тизимини мисол кдииб олсак, ишлаб чи- 
кдришни кенгайтириш ёки узгартириш жараёни тезлаш- 
са, кредитга талаб ошади, унинг фоизи кутарилади, де­
мак, даромади ортиб боради. Бу кредитни купайтириш 
кераклигини бшщиради. Ёки транспорт со^асини олсак, 
транспортда пассажирлар купаяр экан, унга талабнинг 
ортиб бориши хизмат ба^оларининг кутарилишини бил- 
диради. Демак, бу тармок,ни кенгайтириш зарурияти ту­
рил ади.
Бу мисоллар шуни курсатадики, ба^о умуман ш^ги- 
содиётни тартибга солишда, халк, хужалигидаги \исоб- 
китобни амалга оширишда, моддий бойликлар ва хиз- 
матлар улчовини бажаришда катта ахамият касб этади. 
Биламизки, моддий бойликлар, хизматлар, бир томон- 
дан, натурал улчовига эга булса, иккинчи томондан, пул 
билан, яъни б а\о туфайли улчанилади. Лекин шундай 
умумик^тисодий том онлар мавжудки, улар фацат ба^о 
улчовига эгадир. Бюджет, харажатларнинг бир неча тури, 
даромадлар кабилар бунинг мисолидир.
Сарф-харажатлар, фойда-зарарлар ба^о асосида улча- 
нади.
Ба^олар жорий ва таедосий булади. Ж орий ба,\олар уз 
вак,тидаги амалий ба^олар булса, таккосий бздолар узга-
www.ziyouz.com kutubxonasi


риши эътиборга олиниб, ^исоблаб чик,илган ва умумий 
даражага етказилган бахолардир. Чунки бахолар ошиб бо- 
раётганда ик,тисодий усиш ёки пасайишни факдт таккос- 
ланган бахолар ордали аник^аш мумкин. Амалий жорий 
бахолар соф ик;тисодий долатни тугри акс эттира олмай- 
ди. Масалан, 10 йил ичида гушт истеъмоли пул улчовида 
5 баробар к>тарилган булса, истеъмол шунча купайди де- 
ган тушунчани билдирмайди, чунки б а\о ^згаришини 
эътиборга олиб, бу кутарилишни таккосланган бадоларга 
айлантириш керак. Мисолимизда гушт бахоси шу ва^т 
ичида 5 баробар ошган булса, у вак;тда \ак,ик;атан г^шт 
истеъмолининг умумий микдори шу вак„т ичида *еч ^згар- 
гани йук,.
Шу билан бирга бахонинг так,симот, ижтимоий химоя 
вазифаларини курсатиш мумкин. Бахо оркали тармок,- 
лар, сохалар уртасидаги таксимот, ахоли гурухлари урта- 
сидаги даромад такримланишига таъсир этиш мумкин.
Бундан ташкари бозор иктисодиёти шароитида, ай- 
ник,са, унинг шаклланиши вак^ида бахолар туфайли ахоли- 
ни ижтимоий химоя к,илиш амалга ош ирилади. Бунда 
а^олининг маълум табак,аларини (кам таъминланган оила- 
лар, ногиронлар) пасайтирилган бахода товарлар билан 
таъминлаш ёки хизмат курсатиш (коммунал, уй-жой) ка- 
билар амалга ошади. Бунда дотациялашган бахолар, Рарб- 
да кенг к^лланиладиган текин ва арзонга овк,атлар, кий- 
им-кечаклар тарк,атиш каби тажрибаларни мисол келти- 
риш мумкин. Узбекистонда хам 1991 — 1994 йиллар ичида 
озик-овкатлардан 6—10 хили нормалаш тирилган таъми- 
нот мазмунида бозордан анча паст нархларда ахолига со- 
тилиб турилди. Бу жараёнда давлат уртадаги ф аркни уз 
бюджетидан к;оплаб турди. Хозиргача х;ам баъзи бир ком­
мунал хизмат турлари давлат ^исобидан нисбатан паст 
бахоларда амалга ошмокда.
Товарларнинг нировард бахоси бозорда шаклланиб, 
^акдк^й бозор бахосини юзага келтиради. Бозор бахоси 
барча харажатларни коплаган х;олда эгасига сотилгандан 
кейин нормал фойда келтириши керак. Бозор бахоси- 
нинг шаклланиши фа цат харажатлар асосида булмайди. 
Бунинг юзага келишида харажатлар билан бирга бошкд 
объектив ва субъектив омиллар мавжуд б^лади. Б улар 
махсулот нафлилиги, истеъмол вак;ти, рак,обат, таклиф 
ва талаб мувозанати, ру^ий омиллар кабилардир.
7 — 

Download 9,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish