Urganch davlat universiteti «tasdiqlandi»

Kichik mutaxassis : bu ta'hin dasturini m maxsus, kasb-hututr muassa malaka darajasidir. Kichik mutaxassis: nazariy va amahy bilimlar majmuas malakalarga utli tirahi bt ijy bih mazkur jamiyatda o'zining inuvatfaqiyatli dara. H: v_ tunumiy va kasbiy madaniyat, ijtmoiy ahamiyatga, fazilatlarga ega Kasbiy faolyat malakalarning qo'llanish doirasidir, ititiso nomi bilan moslashtirilgan. Kasb-henar TaIhn davlat ishlari maxsus, kasb-hunar dzimida faoliyat rivniP belgilab beruvehi echim sifatida xizmat ta'limi davlat standard quyidagicha talqin etila- k egallashi zarur va etarli bolgan mazmun dm' ko'hun: -maksimal o'quy yuklamasi hajmi, bitiruvehilarni tay goyilgan talablar va hokazo. Stereotip kasl ra I. mahsulsiz faoliyallarning ozaro nisbatida nar bo'!adi aytganda, davlat ta 'hm (tarmoq) standarti mtu, kasbiy tayyorgarlik darajasiga goyil 4l: rn; talablarni o'ziga qamrab oladi. Mavzularni mustahhandash uchun sayo mazmunini tavsinovehi asoslar amalga oshiriladi

6- MAVZU: PEDAGOGIK NAZORATNING ASOSIY VAZIFALARI.

Reja:

1. 
   Bilish faoliyati va jarayonlarni so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar iboralar keladi(aqliy hujum) 5 daqiqa.
   
2. 
   Xotirani rivojlantirish imkoniyatlari haqidagi fikrlar munozarasi(3x4 pedagogik texnalogiya asosida) 20 daqiqa.
   
3. 
   Shaxs xotirasi xususiyatlarini piktogramma,ya’ni rasmli assotsiyalar metodi orqali o’rganish bo’yicha amaliy mashq – 10 daqiqa.
   
4. 
   Sensamotor ta’sirlanish va diqqatni o’rganish uchun metodikalar.Segen doskasi metodikasi. Kos kubiklari metodikasi. Link kubi. Meyli testi yordamida ko’rish va eshitish xotirasini o’rganish. Ko’rib esda olib qolingan narsani qayta tiklash.-40 daqiqa.
   
5. 
   Darsga yakun yasash- 5daqiqa.
   

Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma materiallar.

1. 
   Bilish faoliyati va jarayonlari so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar iboralar keladi.
   
2. 
   Xotirani rivojlantirish imkoniyatlari haqidagi fikirlar munozarasi 3x4 pedagogik texnalogiya asosida tashkil etish uchun guruh 4ta kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir guruh uchun bir varaq qog’oz olinib,uning yuqori qismiga xotirani rivojlantirish imkoniyatlari haqidagi 3 tadan guruh fikrini yozishni hamda, bu fikrlar yozilgan qog’ozni(soat strelkasi yo’nalishi bo’yicha) keyngi guruhlarga uzatish taklif etiladi. Keying guruh esa yana bu haqda uchta fikr bilan to’ldirishi vakeyingi guruhga uzatishi lozim. Shu tarzda davom etib,har bir qog’ozda 12tadan fikrlar mujassam bo’lgach,guruhlar bu fikrlarni tahlil etib,guruhning bir umumlashtirilgan fikrini bildirishlari talab etiladi.
   
3. 
   Shaxs xotirasi xususiyatlarini piktogramma,ya’ni rasmli assotsiyalar metodi orqali o’rganish uchun metodika.
   

Piktogramma metodi.

Bevosita esda olib qolish xususiyatlarini piktogramma, ya’ni rasimli assotsiatsiya metodi orqali ham o’rganish mumkin. Piktogramma eksperimental-psipsixologik tadqiqoy usuli sifatida birinchi martaL.V.Zankov tomonidan qo’llangan. Sinaluvchi aniq so’zni rasmdagi tasvir orqali eslab qolishi kerak. Sinaluvchi so’z va tasvir o’rtasidagi aloqani o’ylab topishi kerak. Bu esa keyinchalik so’zni qayta esga tushirishga yordam beradi.

Rasm va so’z o’rtasidagi assotsiativ aloqani shakillantirish mobaynida inson shunday mazmunli aloqalarni tanlaydiki,uning fikricha,bu rasmlar so’zni eslab qolish uchun yaroqli bo’ladi(A.R.Luriya,1967). Shuning uchun ham bu metodika orqali tadqiqot o’tkazish faqatgina assotsiativ,bevosita xotira xususiyatlarigina emas,fikrlash faolyati xarakteri,tushunchali tafakkurning rivojlanishi darajasi haqida ham bilish imkonini beradi.

Metodikaning mazmuni shundan iboratki,sinaluvchi aniq bir so’zni,tushunchani eslab qolib,o’zi mustaqil rasm sxema chizadi. Bu chizilgan rasm yoki sxema keynchalik so’zni-tushunchani esga tushirishga yordam berishi kerak. Alohida harf tavsiya etilmaydi. Tajriba o’tkazish uchun oldindan tayyorlangan qog’oz varag’i va qalam kerak bo’ladi. Keyinchalik sinaluvchini quyidagi so’zlarni eshitish va esda olib qolishga va topshiriqlarni bajarishga taklif qilinadi. Men sizga so’zlarni aytaman,siz bo’lsangiz ularni yaxshiroq eslab qolish uchun kichikroq rasm chizib oling. Rasm chizish tezligi va sifati sizlarni xavotirlantirmasin. Asosiysi,siz keyin rasmga qarab turib,eslab qolish uchun so’zlar berilganligini aytsangiz bo’ldi. So’zlar yoki birikmalar quyidagilar bo’lishi mumkin.

Vatan Uchish Taraqqiyot Rohat Qo’rqinch O’rmon Quvvat Kasallik Quvonch Daraxt

Tog’ Vaqt Baxt O’qish Yirtqich Yo’l E’tiqot Aktyor Insoniyat Mish-mish

4. 
   Sensamotor tasirlanish va diqqatni o’rganish uchun metodikalar. Segen doskasi metodikasi. Kos kubiklari metodikasi. Link kubi. Meyl testi yordamida ko’rish va eshitish xotirasini o’rganish. Ko’rib esda olib qolingan narsani qayta tiklash. Kichik guruhlarda ishlash uchun guruh 4 ta kichik guruhga bo’linadi va ularga quyidagi tarqatma materiallar berilib , ushbu masalalar bo’yicha taqdimotlar tayyorlash topshiriladi. Taqdimot tayyorlash uchun 20 daqiqa har bir guruh taqdimoti uchun 4 daqiqadan, taqdimotlar masalasi uchun 4 daqiqa ajratiladi.
   

I-guruh uchun tarqatma materiallar.

Sensamotor tasirlanish va diqqatni o’rganinsh uchun metodikalar.

Turli yosh davridagi bolalar guruhini tekshirishda psixodiagnostika metodikalari o’z xususiyatlariga ega. Masalan: chaqaloqlik davridagi bolalarni sensamotor harakatlarni o’rganishga mo’ljallangan metodlar qo’llaniladi. 3 yoshdan 6 yoshgacha bo’lgan bolalarni tekshirishda sodda harakatlarni yoki og’izaki qo’llanmalarni bajarishga qaratilgan topshiriqlar beriladi. Qalam,qog’oz,plastiln va boshqa o’quv vositalari qo’llaniladi,topshiriqlar bola katta bo’lgani sari qiyinlashtirilib boriladi.

Bolalarni psixologik tekshiruvda chet va sobiq sovet psixologlari foydalangan an’anaviy metodikalarni ko’rib chiqamiz.

Insonning sensamotor sohasi asosiy nerv jarayonlari harakatlanganligi tipini,ixtiyoriy diqqat darajasini, ishga qobilyatlilik sur’atini xarakterlaydi. Ma’lumki, sensamotor faollik bosh miya faoliyatida shartli reflector aloqalarining mustahkamlanishiga yordam beradi. Ular shu bilan birga iroda,temperament,hissiyot xususiyatlarining hamda bilish psixik jarayonlaring rivojlanishiga imkon beradi.

Masalan, 1-2 yoshli bolalar sensamotor sohasini tekshirishda ananaviy metodlardan foydalanib u yoki bu harakat malakalarini qanday shakillanganligiga,ular ma’um yosh davridagi o’rtacha ko’rsatkichga qanchalik mosligiga e’tibor beriladi. Ko’pincha bu tadqiqotlar bolalar motor harakati rivojlanishidagi kechikish mavjudligi keyinchalik bolaning barcha psixik taraqqiyotida kechikish sodir bo’lishining ob’ektiv zamini sifatida qaralishi kerak. Shu bilan birga, erta yurgan bola o’z tengdoshlarini barcga tomondan qoldirib ketadi deb farz qilish ham xatodir. Bola hayotining birinchi ikki yilidagi umumiy jismoniy taraqqiyot bolaning keying aqliy taraqqiyotini belgilamaydi.(R.N.Myussen,1987).

Bolaning sensomotor sohada rivojlanish darajasi haqida uning atrofidagi turli predmetlar,jumladan,o’yinchoqlar bilan harakat qilish xususiyatlari darak berib turadi. O’yinchoqdan diagnostic qurol sifatida foydalanish uning tevarak-atrofdagi xodisalarni bilishga intilishi va faollik darajasi hamda predmetlardan foydalanishda amaliy ko’nikmalarning mavjudligini aniqlab beradi.

Kattaroq bolalarni tekshirishda konkret psixologik metodikalardan foydalanish mumkin. Chunki xuddi shu davrdan boshlab,so’zli topshiriqlarni bajarish bo’yicha yo’l-yo’riqlarni tushuna boshlaydi,unda zarur shaxsiy sifatlar shakllangan bo’ladi,bilishga qiziqish rivojlangan bo’ladi,u kattalar bilan birga eksperimental psixologik tadqiqotlarda nisbatan uzoqroq ishtirko etish holatida bo’ladi.

Segen doskasi.

Bu metodika oligofrenopedagogika asoschilaridan biri E.Segen tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib,bolaning shakllarini farqlash qobilyatini aniqlashga, motorika xususiyatlarini o’rganishga qaratilgan. Qattiq qog’oz yoki kardonga figuralar chiziladi.

Keyin ularni ehtiyotkorlik bilan qirqib olinadi. Har bir variant bir biridan murakkabligi bilan ajralib turadi.

1 doskada 10 ta harf xar hil figuralar bor;2 doskada 2 ta figura bo’lib,ularning har biri ikki va uch qismdan iborat;3 doskada har biri ikki va uch qisimdan iborat 4 ta figura;4 doskada ikki qisimdan iborat 5 ta shakl.

Bolaga 10 soniya davomida doska ko’rsatiladi.keyin doskadagi shakllar stol ustiga tushadigan qilib ag’dariladi. Eksprementator ularni aralashtirib,har bir shaklni o’z joyiga qo’yishni boladan so’raydi. Tajriba boshida eksprementator 2-3 namunani ko’rsatib berishi mumkin. Keyin bolaninig topshiriqni qanday bajarayotganini diqqat bilan kuzatadi. Bunda bola sinash va xato qilish kabi harakatlar qiladimi,shakllarni joyiga qo’yishda bola diqqat-e’tibor berib,kuzatishi kerak. Birinchi topshiriqni bajargandan so’ng keying,qiyinroq topshiriqqa o’tiladi. Sinaluvchining har bir topshiriqni bajarish vaqti,uning qilgan harakatlari maxsus qarorga yozib boriladi. Sinaluvchi topshirilarni o’zi bajara olmasa,bir daqiqadan so’ng unga yordamlashish mumkin. Bu metodika juda sodda bo’lib ,3yoshdan atta bolalarni tekshirishda foydalanish mumkin. Bolalar bularni o’yin deb qabul qilib, bu topshiriqlarni qiziqib o’ynaydilar.

Shakllarni joylashtirish bo’yicha topshiriqlarni bajarish qarori.

Doska	Sinaluvchi harakatlari	Ko’rsatilgan yordam turi	Topshiriqni bajarish vaqti

2-guruh uchun tarqatma materiallar.

Kos kubiklari.

Bu metodika 1923- yilda S.S.Kos tomonidan taklif etilgan bo’lib,fazoda ish tutish, diqqat,ziyraklik,qurish – yasash xususiyatlarini o’rganishga mo’ljallangan. Bu metodika D.Vekslerning metodikasiga aqlni tekshirish subtesti sifatida kiritilgan.

Odatda ullarni kattalarni tekshirishda qo’llaniladi,lekin bunday topshiriqlarni bolalar ham qiziqib o’ynaydilar. Bolalar berilgan namunasiga ko’ra kubikalardan shakllar yasashlari kerak.

Tajriba o’tkazish uchun bir xilda bo’yalgan plastmassa yoki yog’och kerak bo’ladi. Kubiklarnig kattaligi 3x3 sm, shakli va rangi har xil shakllar chizilgan 10 ta rasm zarur.

Sinaluvchi uchun ko’rsatma: « shunday shaklni to’rtta kubikdan yasb ko’r». rasmning birinchi namunasi ko’rsatiladi va sinaluvchi taklif etilgan shakllarni kubiklardan yasay boshlaydi.

Bog’cha yoshidagi va boshlang’ich sinfdagi bolalar topshiriqni bajarishganda ozroq yordam berish mumkin. Bola agar qiynalsa, 1-2 shaklni yasb ko’rsatish mumkin. Bunda eksprementator faqatgina yasab ko’rsatmasdan,qurish prinsipini ham tushuntiradi. Shaklni yasab bo’lgach eksprementator kubiklarni buzib tashlaydi va sinaluvchiga mustaqil kubiklarni yasashni aytadi. Tadqiqot qarorida ko’rsatilgan yordam bajarilgan vaqti yozib qo’yiladi

Shakllarni joylashtirish bo`yicha topshiriqlarni bajarish qarori.

Doc Ka №	Sinaluvchi harakatlari	Ko`rsatilgan Yordam turi	Topshiriqni bajarish vaqti

2-guruh uchun tarqatma materiallar

Kos kubiklari.
Bu metodika 1923 yilda S.S.Kos tomonidan taklif etilgan bo`lib, fazoda ish tutish, diqqat, ziyraklilik,qurish yasash xususiyatlarini o`rganishga mo`ljallangan.

Bu metodika D.Vekslerning (1939,1955)metodikasiga aqlni tekshirish subtesti sifatida kiritilgan.

Odatda uni kattalarni tekshirishda qo`llashadi,lekin bunday topshiriqlarni

Bolalar ham qiziqib o`ynaydilar.

Bolalar berilgan namunasiga ko`ra kubiklardan shakllar yashashlari kerak.
Tajriba o`tkazish uchun bir bo`yalgan plastmassa yoki yo`g`och kubiklar kerak bo`ladi. Kubiklarning kattaligi 3x3 sm , shakli va rangi har hil shakllar chizilgan 10 ta rasm zarur.

Link kubi.

Bu metodika diqqat barqarorligini, ziyrakligini , hissiy reaksiyani aniqlashga imkon beradi Tajrida o`tkazish uchun 3x3 sm , kattalikda bir hil 27 kichik kubchalardan iborat kub kerak Kichik kubchalarniing tomaonlari uch xil

(qizil yashil sariq)ranglarga bo`yalgan bo`ladi,ulardan tashqi tomonda bir xil rangdagi katta kubik yasash mumkin .Bolaga bir xil rangli kub ko`rsatiladi

So`ngra buzib tashlab xuddi shundayni yana qurish kerakligi aytiladi .

Eksperemental qo`shimcha ravishda bolaga agar u qizil tomonini ichkarida qoldirsa, unda qizil rang tashqari tomonda etishmasligi aytiladi.

Topshiqni bajarish vaqtida sinaluvchining ziyrakligi ,tez bajarishga hissiyotiga ahamiyat beriladi.

3-guruh uchun tarqatma material

R.Meyli testi 1961 yilda ishlab chiqarilgan bo`lib 7-14 yoshli bolalar va kattalarning ko`rish va eshitish xotirasini aniqlashda qo`llaniladi. Tadqiqot ikki bosqichdan iborat.

Birinchi bosqichda rasmda tasvirlangan predmetlarni xotirada olib qolish xotirasi o`rganiladi.

Ikkinchi bosqichda tadqiqotchi o`qib bergan so`zlarning predmetlaerini eshitib esda qolish qobiliyati o`rganiladi .Bu tadqiqotlar bir kunda o`tkazilmaydi.

Xotiraning o`rganilayotgan Meyli testi uchun qo`zg`aluvchi material jadval

Tadqiqot bosqichlari

Rasmlarning 1-seriyasi	Rasmlarning 2-	So`zlarning 1-qatori	So`zlarning 2-qatori
No`xat	Chig`anoq	Karton	Jadval
eshak	Krovat	Vagon	Hafta
Kalit	turba	Dehqon	So`m
Arava	Nok	Pianino	Qarga
Qo`ng`iroqcha	Supurgi	Botinka	Yoru`glik

Va hakoza hammasi bolib 6 so`zlar to`plami mavjud.

Tajriba o`tkazish uchun turli predmetler tasvirlangan 60 rasm ikki
Seriyada va 60 ta so`lar to`plami 2-qatorda kerak bo`ladi Ko`rish xotirasi o`rganilayotganda quyidagi qo`llanma beriladi “Hozir men sizga turli xil predmetlar tasvirlangan ” rasmlarni ko`rsataman siz ularning nominai istalgan tartibda aytasiz rasmlarning har biri ikki soniyada n ko`rsatiladi 10soniya tanaffusdan keyin sinaluvchi predmetlarni ham ,rasmda yo`q bo`lgan qo`shib qo`yilgan predmetlarning nomini ham yozib boradi Rasmlarning 2 seriyasi boshqa kuni so`zlar qatori bo`yicha tajribalar ham boshqa kuni o`tkaziladi.

Sinaluvchiga quyidagi qo`llanma beriladi.Men hozir sizga so`zlar qatorini o`qib beraman siz eshitib bo`lganingizdan keyin ularni istalgan tartibda menga aytib berasiz.

Tadqiqotchi tadqiqot qatoriga sinaluvchi aytgan barcha so`zlarni takrorlarini ham yoq sozlarni ham qo`shib yozib boradi.

Olingan natijalar foizlarda miqdoriy o`lchash orqali qo`llanishi mumkin.

Ko`rib esda olib qolingan narsani qayta tiklash

Ko`rish xotirasi xususiyatlarini D.Veksler (1945) taklif etilgan metodika yordamida o`rganish mumkin. Bu metodika xotira shkalasini o`rganish subtestlaridan biridir. Sinaluvchiga turli geometric shakllar tasvirlangan rasmlarga qarash taklif etiladi.Har bir rasm sinaluvchiga 10 soniya ko`rsatiladi .

Keyin sinaluvchi toza oq qog`ozga ko`rgan narsasini qayta esga tushirib chizishi kerak .

Tajriba natijalarini miqdoriy tahlil qilish mumkin.

Shakl A 1)ikki kesishgan chiziq va ikki bayroq - 1 ball 2) to`gri joylashtirilgan bayroq 1- ball

Chiziqlar keshishda to`g`ri burchak 16 ball eng Yuqori 3-ball

Shakl B 1 ) katta kvadrat ikkita diametri bilan 1 ball

2)katta kvadratda 4 ta kichik kvadrat 1-ball 3) ichki diametr barcha kvadrat ichki kvadratchalar bilan 1 ball 4) kvadratchalardagi 4 ta nuqtalar 1 ball 5) aniq taqsimlanganlik 1 ball

Sinaluvchi olish mumkin bo`lgan eng yuqori baho 5 ball va o`ng yoki chap tomonlari esga tushirilganda eng yuqori baho 5 ball o`ng yoki chap tomonlari esga tushirilganda eng yuqori baho 3 ballga teng hisoblanadi.

Shakl G 1) katta to`g`ri burchak ichida kichik to`gri burchak - 1 ball 2)

Ichki to`gri burchakning hamma uchlari tashqi to`g`ri burchak uchlari bilan birlashtirilgan -1 ball 3) kichik to`g`ri burchak katta to`gri burchak da aniq joylashtirilgan 1) ball .

Eng yuqori baho 3 ball Eng yuqori natija -14 ball

Bu metodikadan bolalar bog`chalarining katta va tayyorlov guruhlarida bolalarni hamda boshlangich sinf o`quvchilarini tekshirishda foydalanich mumkin .

Bu topshiriqlarni bajargandan so`ng bolalarni nafaqat geometric shakllarini xotirada olib qolishi va uni esga tushirish qodiliyarlari haqidagina emas balki xotirada olib qolishi va uni esga tushirish qobiliyatlari haqidagina emas balki rasm chizish bo`yicha malakalarini shakllanganini holati haqida ham bila olishga imkon beradi.

7-MAVZU: SHAXS RIVOJLANISHINING IJTIMOIY DIAGNOSTIKASI

SHaxslarning tarbiyalanganlik darajasini aniqlash testi

Tarbiya psixologiyasi- pedagogik psixologiyaning g’oyat murakkab va kamishlangan bo’limi bo’lib, keying vaqtlarda bunga ko’proq e’tibor berilmoqda. U shaxsni bir butun holda tarkibtopishivarivojlanishigaoidichki (psixologik) mexanizmlarni, shuningdek, uningayrimxususiyatlarinio’rgatadi.

Shaxs faoliyati jarayonida moddiy va ijtimoiy muhitning o’zaro aloqasi jarayonida shakllanib boradi. Faollik bo’lmagan joyda shaxsning qaror topishi va rivojlanishi ham bo’lmaydi. Bunda ijtimoiy aloqalar jamiyat, guruh hamda turli jamoalar hayotiga faol kirishib ketish shaxsni shakllantirishning muhim omillari sifatida maydonga chiqadi. Aniq maqsadni ko’zlagan holda oldindan rejalashtirilgan hamda tashkil etilgan jarayon bo’lishi tarbiya, shaxs va ijtimoiy muhitning o’zaro ta’sir ko’rsatuvchi yo’nalishlari hisoblanadi. Shaxsning shakllanib borishi sur’ati unga xos ayrim xususiyatlarning to’la va butun holda barqaror bo’lib borishi uning mehnatda, o’qishda, o’yinda, muloqotda va yurish-turish madaniyatida yaqqol ko’rinadi. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, faoliyatni masababdan amalga oshirilishi zarur ekanligini tushuntira olish bilangina har bir ishning rivojlantiruvchi va tarbiyalovchi vazifasi amalga oshadi. Bu fikrni shunday tushunish kerakki, tarbiyalanuvchi ongiga anglab etilgan barqaror va kuchli ichki ehtiros paydo bo’lgandagina amalga oshirilayotgan faoliyat tarbiyalovchi kuchga aylanadi. Xo’sh, tarbiyaning o’zi nima? A. Navoiy fikricha tarbiya, ya’ni “Pedagogika” bola tarbiyasiningfanidir. Bolaningsalomatligivasaodatiuchunyaxshitarbiyaqilmoq, taninipoktutmoq, yaxshixulqlarnio’rgatmoq, yomonxulqlardanasrabo’stirmoqdir.

Shaxsnikamoltoptirishdaaxloqiytarbiyaniasosiyhisoblagansharqolimlari “Insonlargaengmuhim, ziyodasharaf, balanddarajaberuvchi” deb ta’rifberganlar. Tarbiyalaganlini esa yaxshi va yomon xulqlarning qay darajada shakllanganligi bilan o’lchaganlar. Ushbu testda yaxshi xulqlar turlari, ularning mezonini aniqlash va shular orqali tarbiyalanganlik darajasini belgilashga harakat qildik. Buning uchun yaxshi xulqning turlari, ularning mezonlarini ishlab chiqdik.

Keyingi ish esa har bir shaxsning tarbiyalanganlik darajasini aniqlashdir.

Har bir tarbiyachi – o’qituvchi uchun yaxshi xulq, uning mezonini bilish – keying faoliyatini tashkil etishda yordam beradi deb o’ylaymiz. Tarbiyalanganlik darajasini aniqlash esa tarbiyalanuvchining kamchilik tomonlarini tuzatishga yordam beradi.

Test ishlanmasi

Tarbiyalanganlikko’rsatkichlarivamezonlari

T/r	Tarbiyalanganlikko’rsatkichlari	Mezoni
1.	Vatanparvarlik	O’lkao’tmishivahozirgihayotigaqiziqish, tabiatgamehrqo’yishvauniasrash, o’zuyi, bog’chasi, maktabinisevish, mehnatgamuhabbatvavataniningbuyukkishilaribilanfaxrlanishvah.k.
2.	Do’stlik, insonparvarlik	Jamoagaqo’shilaolish, kattalargahurmat, kichiklargaizzat, muhtojlargayordamberish, mehrshafqatlilik, g’amxo’rlik, samimiylik, do’stgasadoqatlilikvah.k.
3.	Halollik	Samimiylik, rostgo’ylik, o’zxatosini tan olish, so’zbilanishbirligi, va’dagavafoqilish, o’zgalarmulkigategmaslikvah.k.
4.	Mehnatsevarlik	Mehnatsevarlik, vidonano’qish, ishlash, uuy-ro’zg’oryordam, ijtimoiymehnatdafaollik, doimofoydaliishbilanshug’ullanishvah.k.
5.	Intizomlilik	Maktabda, ko’chada, uyda, jamoatjoylaridabelgilanganodob-axloqqoidalarigarioyaqilish. Buyurilgan ishni tez va aniq bajarish, mas’uliyatni his qilishvah.k.
6.	Saxiylik	Mehribonlik, kichiklarga g’amxo’rlik qilish, hamma narsani o’rtoqlari bilan baham ko’rish, jonivorlarni avaylash va asrash, muruvvatli bo’lishvah.k.
7.	Faollik	Ijtimoiyhayotdafaolqatnashish, tashabbuskorlik, tashkilotchilik, kamchilikkaqarshikurashish, hammaishdao’rnakbo’lishvah.k.
8.	Kamtarlik	Kishilarorasidaajralibturishgaharakatqilmaslik, axloqlibo’lish, tashqiko’rinishbilanajralibturmaslik, maqtanchoqbo’lmaslik, bosiqlik, oddiylik, soddalik, sipolikvah.k.
9.	Ozodalik	Kiyim-kechak, a’zolarvatashqiko’rinishniozodatutish. Ish, o’qish, uy, yurish, turishjoylarinidoimoozodasaqlash, pokyurishvah.k.
10.	Tejamkorlik	Shaxsiyvadavlatmulkiniasrash, buyumlarnitartibdasaqlash, ehtiyotqilish, harbirnarsadanto’g’rifoydalanishvah.k.
11.	Jasurlik	Qo’rquvniyengaolish, o’zgalargayordamberish, qat’iyatlilik, adolatsizlikkamurosasizlikvah.k.
12.	Chaqqonlik, chiniqish, kuchlilik	Xushbichim bo’lishgaintilish, sport bilanshug’ullanish, kun tartibigavashaxsiygigiyenagarioyaqilish, gimnastikamashg’ulotlaribilanshug’ullanishvah.k.
13.	Baynalminallik	O’zxalqiningmadaniyativasan’atigaqiziqish, o’zgaxalqlarningvao’zxalqiningurf-odatlarinihurmatqilish, o’zaroyordamvah.k.
14.	Mas’uliyatlilik	O’zvazifasinisidqidildanbajarish, olinganmajburiyatnio’zvaqtidaaniqbajarish, belgilanganishnioxirigayetkazishvah.k.
15.	Qiziquvchanlik	O’qimishlibo’lish, bilimdoirasinioshirish, berilayotgansaboqniyaxshio’zlashtirish, adabiyotlarnio’qib boorish, axborotvositalaridanunumlifoydalanish, harbirmashg’ulotgato’liqqatnashishvah.k.
16.	Prinsipiallik	Qarashlarvae’tiqodlarningbarqarorligi, o’zfikrvamulohazalariniochiqaytish, o’zfikrinihimoyaetish, o’z-o’zinitanqidqilabilish, hatti-harakatlarigaob’ektivbahoberishvah.k.
17.	Nafosatlilik	Go’zallikni his qilabilish, chiroyliishdanbuyumdanzavqlanish, ozodako’rinishgaintilish, adabiyot, san’atgaqiziqish, harbirishnisifatlibajarishvah.k.
18.	Ishbilarmonlik, tadbirkorlik	Vaqtdanto’g’rifoydalanishni, pulvamolqadrinibilish, xarajatdatejamkorbo’lish, savdodaijodkorbo’lishvah.k.
19.	Iffat-hayolilik	Nafsnigunohvabuzuqishlardantiyish, ishda, so’zda, yurish-turishda, kiyinishda, ovqatlanishdaodobsaqlashvah.k.
20.	O’z-o’zinitarbiyalash, nazoratqilish	Axloqiysifatlarnitahlilqilish, o’zidagikamchiliklarniqaytatarbiyalashgaintilish, o’ziniob’ektivbaholashvah.k.

Yuqorida berilgan yaxshi xulqlar va ularning mezonlaridan foydalanib, tarbiyalanuvchining tarbiyalanganlikdarajasinianiqlashmumkin. Bundao’nballitizimdanfoydalanib, harbirshaxsningtarbiyalanganlikdarajasianiqlanadi. Ballarkuzatish, suhbat, testlar, isho’yinlarinatijasidavao’z-o’zinibaholashorqaliqo’yilishimumkin. Tarbiyalanganlikko’rsatkichlariharbirialohidabaholanib, umumiy (20 turi) ball aniqlanadi. Engyuqoribaho 200 nitashkiletsa, past baho 0 dir. To’plaganballarasosidatarbiyalanganlikdarajasi “past” “o’rta” va “yuqori” aniqlanadi. Tarbiyalanganlikko’rsatkichlariningqaysibiri past yokiyuqoriligigaqarabqaytatarbiyalashrejasinituzishmumkin.