Urdu maxsus sirtqi bo’limi Maktabgacha ta’lim yo’nalishining

Tuzuvchi: I.R.Avazmetova

Javoblar:

1.Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiat bilan tanishtirish mashg’ulotlarini tahlil qilish.

Mashg’ulot nomi:«Dengiz cho’chqachasini kuzatish».

Mashg’ulotning maqsadi: bolalarni yangi hayvon «Dengiz cho’chqachasi»bilan tanishtirish. Tashqi ko’rinishining muhim belgilarini bilib olish. Bu hayvonning qiliqlarini kuzatib borish va parvarish qilish istagini tarbiyalashda davom etish hamda uning nima uchun shunday nom bilan atalishini tushuntirib berish. Bolalarning nutqida ola-bula qil, mayda qadamlab yurish, kemiruvchiso’zlardan foydalanishni faollashtirish.

Mashg’ulotga tayyorgarlik. Dengiz cho’chqachasi uchun terrarium, unga suli maysasi yoki salat, sabzavotlar tayyorlab qo’yiladi. Hayvonga ertalab ovqat berilmaydi.Stollarni surib, ustiga silliqmas kleyonka yoziladi, stellar doira shaklida qo’yib chiqiladi.

Mashg’ulotning borishi.Tarbiyachi «Men hozir bir havyonni olib kelaman, uni qo’rqitib yubormaslik uchun siz tinch o’tiring», deb tayinlaydi. So’ngra cho’chqachani olib kelib, uni stolga qo’yib yuboradi. Bu hayvonni bilasizmi,deb bolalardan so’raydi, keyin uni ko’zdan kechirib chiqishni taklif etadi. Dengiz cho’chqachasining tashqi ko’rinishi to’g’risida so’zlab berishni bir-ikkita boladan iltimos qiladi.Bolalarning bu hayvonni to’la-to’kis tasvirlab berishlariga erishmoq kerak, agar ular qiynaladigan bo’lsa, mana bunday qoshimcha savollar bilan ularga yordam berish lozim:«Cho’chqacha tumshug’ining shakli qanday? U nimaga

o’xshaydi? (Ko’zmunchoqlarga.) Quloqlarining shakliqanday?» va hokazo. So’ngra tarbiyachi bolalarga qo’shimcha savollar berib, dengiz cho’chqachasini ularga tanish bo’lgan boshqa hayvonlarga solishtirib ko’rishga olib keladi va quyidagi savollarni beradi: «Yana qanday hayvonlarning ko’zlari xuddi shunday qora, yaltiroq bo’lib, chaqchayib turadi? (Og’maxon, olmaxonning ko’zlari.) Yana qaysi hayvonlarning tumshug’i shunaqa serharakat va oval shakldabo’ladi? Yana qaysi hayvonlarning quloqlari xuddi shundayyarimdoira shaklida bo’ladi? (Og’maxonning quloqlari.)Cho’chqachaning bo’yni qanaqaligiga e’tibor bering. (Bo’yni yo’g’on, bu hayvon orqasiga qaray olmaydi.) Cho’chqachaning tanasi qanaqa shaklda, oyoqlarining uzunligi qanday? Cho’chqachaning butun tanasi nima bilan qoplangan? Junining rangi qanaqa? Bu rangni qanday rang desa bo’ladi? (Ola-bula, xol-xol.) Cho’chqachani boshidan dumiga tomon asta silab ko’ring. Juni qanday ekan,yumshoqmi yoki dag’almi? (Silliq, qattiq.) Cho’chqacha qanday qilib yuradi? (Mayda qadam tashlab, tez yuguradi,yugurayotganida tanasi cho’ziladi.) Men bu hayvonto’g’risida sizga so’zlab beraman. U bizga olisdan, dengiz ortidagi yerlardan keltirilgan, shunga ko’ra uni avval dengizorti cho’chqachasi deb ataydigan bo’lishgan. Yovvoyi cho’chqachalar dengizdan uzoq issiq mamlakatlarda,dashtlarda yashagan, o’t-o’lan va shox-shabbalar bilan ovqatlangan. Ular juda beozor hayvon bo’lib hisoblanadi.

Mashgulotni yakunlash.Bolalarni hayvonlarni sevish,ularni asrab-avaylash bo’yicha bilimlari savol-javoblar orqali tekshiriladi va mashg’ulotda yaxshi qatnashgan bolalarrag’batlantiriladi.

2.Turli yosh guruhlarda sayrlarni tashkil etishning shakllari va mazmuni.

Sayr vaqtida tabiat hodisalaridagi mavsumiy o‘zgarishlarni kuzatadilar. Bu kuzatishlar uzoq va qisqa muddatli bo‘lishi mumkin. Kuzatishlar natijasida bolalar uzoq va qisqa muddatli kuzatishlarni bir-biridan farqlaydigan, solishtiradigan bo‘ladilar

Maktabgachata'limmuassasalaridatabiatbilantanishtirishxilmaxilshakllarda:mashg'ulotlarda,ekskursiyalarda,kundalikhayotda,kuzatishlarda,suhbatlarda,hamdamehnatdaamalgaoshiriladi.Bolalarnitabiatbilantanishtirishmashg'ulotlaribilimlarnibolalarningimkoniyatihamdatabiatningxususiyatlarininazardatutganholdashakllantirishimkoniniberadi.Tarbiyachirahbarligidao'tadiganmashg'ulotlardabolalardadasturtalablarigamuvofiqelementarbilimlarshakllanadi,asosiybilishjarayonlarivabolalarningqobiliyatlarima'lumbirtartibdarivojlantiriladi.Kundalikhayotdakuzatish,o'yin,mehnatvaqtidabolalarningshaxsiybilimlariyig'ilibboradi. Mashg'ulotlar ulargaaniqlashvatizimlashtirishimkonini beradi.

Bolalarnimashg'ulotlardao'qitishturlimetodlardaamalgaoshiriladi.Metodmashg'ulotturi,uningasosiymaqsadigako'ratanlanadi.

Mashg'ulotlarningbirxillaridaboshlang'ichbilimlarshakllantiriladi.Shumaqsaddatarbiyachikuzatish,rasmlarniko'rish,badiiyasarlarnio'qish,hikoya,diafilmvakinofilmlarniko'rsatishdanfoydalanadi.Boshqamashg'ulotlardaesabilimlarkengaytiriladivachuqurlashtiriladi.Aytibo'tilganmetodlardantashqaribumashg'ulotlardabolalarningtabiatdagimehnatidanhamfoydalaniladi.Uchinchiturdagimashg'ulotlarningasosiy vazifasi-bilimlarniumumlashtirishhamdabirtizimgasolishdir.Shuninguchunsuhbatlar,didaktiko'yinlar,umumlashtiruvchikuzatishlardanfoydalaniladi.Bolalaregallaganoilimlarinimehnatvao'yinlardaamaldaqo'llaydilar.

Mashg'ulotlarkichikvao'rtayoshguruhlardabiroyda2martadan,kattaguruhlardaesahaftadalmartadano'tkazitedi.Ekskursiyalaro'rtaguruhdanboshlabtashkiletiladi.Barcha guruhlarda qo'shimcha sifatida maqsadlisayrlar o'tkaziladi.

3.Tabiat bilan tanishtirishda dastur mazmuni

Dastur bolalarga ta’lim-tarbiya berish vazifalarini, mazmunini shakllantirish uslublarini va pedagogika fani taraqqiyoti ustuvor yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi. Dastur maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasida quyidagi dastur talablariga asoslanib tuzilgan bo‘lib, unda bolaning rivojlanishi, ruhiyati, ta’lim-tarbiyasidagi davrlari, davrlariga monand o‘zgarishlar, muommolar haqida hikoya qiladi. Ushbu dastur nafaqat tarbiyachi uchun, balki oila va otaonalar uchun ham eng yaqin maslahatchi bo‘lib hisoblanadi. Dastur mazmun mohiyati bilan bolalar psixologik komol topish tamoyillaridan kelib chiqib, ularning atrof-olamdagi voqea-hodisalar, narsalarga munosabati hamda turli sohalar bilan aloqa qilishlarini nazarda tutadi. Dasturning mazmuni quyidagi tamoyillarga tayanadi:

• Maktabgacha ta’limning davlat va jamiyat talablariga mosligi;

• Bolalar shaxsiga yo‘naltirilganligi; 2 – Hasanboyeva O.U., va boshq. 18

• Bolalarni sog‘lomlashtirishga qaratilganligi;

• Maktabgacha ta’limda o‘yin faoliyatining yetakchiligi;

• Maktabgacha ta’limning insonparvarligi;

• Maktabgacha ta’lim ijtimoiy ta’lim bilan mosligi;

• Maktabgacha ta’limning oila va boshlang‘ich ta’lim bilan uzviyligi. Bu me’yoriy hujjatlar – «Ta’lim to‘g‘risidagi qonuni», «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning hamda «Sog‘lom avlod» uchun dasturini amaliyotga tatbiq etishga qaratilgan. Hujjatlar maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga jismoniy, ijtimoiy, hissiy, nutq, o‘qish va savodga tayyorgarligi hamda bilish jarayoni, atrof-olam to‘g‘risidagi bilimlariga ega bo‘lishlariga, anglashlariga va maktabga tayyorlashlari uchun asosiy qo‘llanma hisoblanadi. Hozirgi vaqtda bizni o‘rab turgan tabiat insonning turli-tuman munosabatlaridan kelib chiqadi. Ko‘p yillik tajribalar shuni ko‘rsatadiki, tabiat haqidagi bilimlarini yo‘qligi inson va tabiat munosabatlariga e’tiborsizlik oqibatida davlatimiz moddiy zarar ko‘rgan. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda dasturning eng asosiy vazifalaridan biri tabiatni sevish, e’zozlash va avaylab asrashdan iborat.

5.1.Kuzatishlar davomiyligi va xarakteri bo'yicha qandayturlaribo'lishi mumkin.

qisqa muddatli va uzoq muddatli

harakatli va harakatsiz

uzlukli va uzluksiz

solishtirma va qiyosiy

2.O'simlik va hayvonlami o'sishi hamda rivojlanishi, tabiatdagi mavsumiy o'zgarishlar haqidagi bilimlarning jamg'arilishi uchun kuzatishning ancha murakkabroq turi —…dan foydalaniladi.

uzoq muddatli

harakatli va harakatsiz

uzlukli va uzluksiz

solishtirma va qiyosiy

3.Qanday kuzatishlar mazmuniga ko'ra murakkab bo'lganligi sababli, maktabgacha ta'lim, o'rta, katta hamda maktabga tayyorlov guruhlarida foydalaniladi.

Solishtirma va uzoq muddatli

harakatli va harakatsiz

uzlukli va uzluksiz

solishtirma va qiyosiy

4.Kuzatishning bu turi bolalarda tabiat hodisalarini analiz qilish, ayrim ma'lumotlarni

qiyoslash, soddaroq xulosalar chiqarish ko'nikmalarining hosil bo'lishiga yordam beradi.

Solishtirma va uzoq muddatli

harakatli va harakatsiz

uzlukli va uzluksiz

solishtirma va qiyosiy

5.Kimning ilmiy qarashlari, asosan, «Saydana», «Minerologiya», «Qadimgi

avlodlardan qolgan yodgorliklar» asarlarida o'z aksini topgan. Unda Eronning turli

tropik o'simlik va hayvonlarining tashqi muhit bilan aloqasi, ularning xulqatvori yil

fasllarining o'zgarishi bilan bog'liqligi misollar bilan tushuntirilgan

a. Abu Rayhon Beruniy

b. Muhammad alXorazmiy

c. Abu Ali Ibn sino

d. Farobiy

URDU Maxsus sirtqi bo’limi