Umurtqalilar

67-rasm. Kaltakesak skeleti tuzilisl^il
1-o‘mrov suyagi, 2-kurak suyagi, 3-yelka suyagi, 4-bilak suyaglg||tirsak suyagi, 6-bilaguzuk, 7-kaft suyaklari, 8-barmoq falangalari, 9-qovurg‘alari, lJFcbanoq kamari,
11-son suyagi, 12-katta boldir suyagi, 13-kichik boldir suyagi, 14-*йй>п suyagi, 15- oyoq kaft suyaklari, 16-dum umurtqalari.
4
Ustki yoylar old qirrasidan bir juft qisqa oldingi bo'g'im o'simtasi, orqa qirrasidan esa bir ju ft keyingi bo'g'im o'simtasi chiqadi. Umurtqa pog'onasining yon tomonlarida, yuqori yoy-ning asosiga yaqin joyda qovurg'aning birikishi uchun kichik chuqurcha bor. Voyaga yetgan vakillari o'q ske- letida xorda qoldig'i yo'q.
Bo'yin umurtqalari. Kaltakesaklarning bo'yin qismida umurtqalar soni 8 ta. Bulardan oldingi ikkitasi o'ziga xos tu­ zilgan (68-rasm).


68-rasm. Echkemarning bo'yin va ko'krak umurtqalari:
A — atlant, В — epistrofey, V - ko‘krak umurtqasi, G - bo‘yiga kesilgan ko‘krak umurtqasi: 1-epistrofeyning tishsimon o‘simtasi, 2-umurtqa tanasi, 3-ust-
ki yoy, 4-ostist o‘simta, 5-orqa miya kanaU, 6-oldingi qo'shuvchi o‘simta, 7-keyin- gi qo‘shuvchi o‘simta.

Atlas yoki atlant deb ataladigan birinchi umurtqa barcha amnio talar uchun xarakterli halqa shaklida bo'ladi. Old to- monning pastki qismida bitta bo‘g‘im yuzasi bo‘lib, umurtqa shu yuza yordami bilan bosh skeletga harakatchan tarzda ensa bo‘rtmasi orqali birikadi. Atlas o'rtasidagi teshik pay bilan ikkiga — pastki va ustki bo'limlarga bo'lingan. Ustki teshik­ dan orqa miya o'tsa, pastki teshikka tishsimon o'simta kira­ di, bu o'simta epistrofey deb ataladigan ikkinchi umurtqaga birikkan. Tishsimon o'simta birinchi umurtqaning ajralib chiqqan tanasidir. Shunday qilib, atlas o'z tanasi atrofida ay­ lana oladi. Birinchi bo'yin umurtqasining bunday tuzilishi boshning harakatchan bo'lishiga imkoniyat tug'diradi. So'nggi uchta bo'yin umurtqa-sining har birida bir juftdan yaxshi taraqqiy etgan bo'yin qovurg'alari bor. Bu qovurg'alar umurtqa tanasi­ ga harakatchan tarzda birikib, va sekin-asta kattalasha boradi, uchi to'sh suyagiga yetmasdan erkin holda tugaydi.