Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

149

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

qiyofasini belgilovchi komponentlarda – relyef, gidrografiya, o‘simliklar, hayvonlar va 

boshqalarning  xususiyatlarida  juda  aniq  aks  etadi.  Shuningdek,  strukturalarda  yangi 

tektonik  harakatlarning  faolligi  geokimyoviy,  gidrogeologik  hamda  oddiy  sharoitlarda 

tuproq va o‘simlik qoplamini o‘zgarishida namoyon bo‘ladi (Abdug‘aniyev, 1996, 2013).  

 

O‘zbekistonning tabiiy komplekslarida, xususan, Farg‘ona vodiysi tabiatida yangi 

tektonik  harakatlarning taʼsirida  biror  hududning  ko‘tarilishi yoki  cho‘kishi hamda  bu 

harakatlarning  faollashuv  jarayoni  joylarda  turlicha  bo‘lishi  kuzatiladi.  Mazkur 

maqolaning asosiy maqsadi yuqorida qayd etilgan omillarni hisobga olgan holda yangi 

tektonik  harakatlarning  ifodalanishini  So‘x  daryosining  vodiysi  misolida  ko‘rib 

chiqishdan iboratdir (Abdug‘aniyev, 2013). 

Farg‘ona  vodiysi  landshaftlarining  balandlik  mintaqalanishi,  ularning  genetik 

qatorlari, quruq deltalarning vodiy markaziga tomon migratsiyasi, landshaftlarning tashqi 

qiyofasidagi  anomal  xususiyatlar  yangi  tektonik  harakatlarning  davom  etayotganligini 

ko‘rsatib beradi. Daryo vodiylari yangi tektonik harakatlarni o‘rganishda sezgir indikator 

–  ko‘rsatkich  hisoblanadi.  Chunki,  doimiy  oqar  suvlar  shu  hududning  geologik  – 

geografik sharoitiga, yangi tektonik harakatlarning yo‘nalishi va faolligiga mos holda o‘z 

vodiysini  shakllantiradi.  Shuning  uchun,  landshaftlarda  yangi  tektonik  harakatlarni 

ifodalanishini  o‘rganishda  Farg‘ona  vodiysidagi  daryolar  etalon  vazifasini  bajarishi 

mumkin (Abdug‘aniyev, 1987).  

Landshaftlarning tashqi qiyofasida yangi tektonik harakatlarning ifodalanishi So‘x 

daryosining  vodiysi  misolida  ko‘rish  mumkin.  Chunki,  daryo  vodiysida  shakllangan 

geokomplekslar  hududning  tektonik  tuzilishida  ro‘y  berayotgan  har  qanday 

o‘zgarishlarni  o‘zining  tashqi  qiyofasida  juda  sezgirlik  bilan  aks  ettiradi.  V.N.Veber 

(1929) Farg‘ona vodiysining janubidagi tekislik qismida tog‘ zonasini kengayib borishini 

to‘rt bosqichga ajratgan. So‘x, Isfara va Shohimardon daryolarining deltalarini tog‘ oldi 

zonasidan  Markaziy  Farg‘onaga  tomon  migratsiyasi  (ko‘chishi)ning  sxemasini  ishlab 

chiqdi. Har bir bosqichga mos keladigan quruq deltalar (a, v, s, d) hosil bo‘lgan. Uning 

fikricha,  hamma  seriyadagi  deltalar  to‘rtlamchi  davrda  hosil  bo‘lgan.  Lekin  keyingi 

yillarda o‘tkazilgan tekshirishlardan so‘ng, a va v seriyalaridagi deltalar neogenda hosil 

bo‘lganligi  aniqlandi.  Neogen  davrida  kuchaygan  yangi  tektonik  harakatlar  natijasida 

Qatron  tog‘i  ko‘tariladi,  So‘x  daryosi  esa  o‘zining  deltasini  kesib  akkumulyatsiya 

zonasini shimolga siljitadi, yaʼni v seriyadagi deltasini hosil qila boshlaydi. Bu deltaning 

qoldig‘i Qatron tog‘ining shimoliy yonbag‘rida kuzatiladi. 

Landshaftlarda  yangi  tektonik  harakatlarning  ifodalanishini  mahalliy  materiallar 

yordamida  o‘rganish  jarayonida  hududning  geografiyasi,  geologiyasi  va  boshqa 

xususiyatlari  bo‘yicha  turli  adabiyotlar  tahlil  qilindi.  Shuningdek,  aerokosmik, 

kartografik,  indikatsiya,  taqqoslash,  morfometrik,  va  kabi  tadqiqot  usullaridan 

foydalanildi  hamda  kartalar  va  fond  materiallari  o‘rganildi.  Aerokosmik  suratlarni 

---