Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

143

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

  

4  –  masala:  Olchaga  nisbatan  3  barobar  ko‘p  xromasomaga  ega  bo‘lgan 

o‘simlikning  mitoz  sikli  anafaza  bosqichida  qutblarga  nechtadan  xromasomalar 

tarqalishini aniqlang. 

Yechish:  Olchada  2n=36  bo‘lishini  bilgan  holda  unga  nisbatan  3  marta  ko‘p, 

diploid to‘plami 36 x 3 = 96 taga teng bo‘lgan o‘simlik topiladi. Mitoz sikli anafazasida 

xromasoma  nabori  (4n  4c)  bo‘lib,  xromasoma  va  xromatida  (DNK)  nabori  192  tadan 

bo‘lishini  hisoblab  topamiz.  Mitozning  anafazasida  jami  192  ta  xromasoma  bo‘lsa, 

anafaza oxirida xromasomalarning teng yarmi 192 : 2 = 96 tadan xromasomalar qutblarga 

tarqaladi. Demak, javob: 96 tadan. 

  

5  –  masala.  Gidra  blastulasida  blastomerlar  yig‘indisi  256  ta  bo‘lsa,  ulardagi 

autosoma xromasomalar yig‘indisi nechaga teng bo‘ladi?  

Yechish: Masala shartida jami 256 ta blastomerlar hosil bo‘lgan bo‘lib, ulardagi 

xromasomalar  sonini  topish  uchun  256  ta  blastomer  hujayra  necha  marta  zigotaning 

bo‘linishidan hosil bo‘lishini topishimiz kerak.  

Bo‘linish soni 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

Bo‘linish turi 

m 

m 

e 

m 

e 

m 

e 

m 

Blastomerlar soni 

2 

4 

8 

16 

32 

64 

128  256 

Bundan 256 ta blastomer 8 marta bo‘linishdan hosil bo‘lib, gidra 256 : 8 = 32 ta 

somatik xromasomaga ega bo‘ladi. Gidraning jami xromasomalari soni 32 ta bo‘lsa, (32 

– 2) 30 tasi autosoma bo‘ladi. Jami blastomerlardagi autosomalarni topamiz:256 x 30 = 

7680 ta autosoma. 

  

6  –  masala.  Otasi  gemofiliya  bilan  kasal,  onasining  ajdodlarida  esa  gemofiliya 

uchramagan erkak somatik hujayrasining mitoz sikli S davrida h (I), H (II) allellari sonini 

toping. 

Yechish:  Shartda  berilgan  erkak  genotipini  uning  ota-onasi  genotipidan  aniqlab 

olamiz.  

 

Genetik belgilash: 

Yechish 

H – gemofiliya bo‘yicha sog‘lom 

h – gemofiliya bo‘yicha kasal 

♂ Erkak – 

XY 

♀  Ayol  - 

XX 

P: ♂ X

h

Y x ♀ X

H

X

H 

 

 F

1

: X

H

X

h

 – qiz ; X

H

Y – o‘g‘il 

 

Natijalardan  ko‘rinadiki,  X

H

Y  –  genotipli  erkak  gemofiliya  bo‘yicha  sog‘lom. 

Uning mitoz sikli interfaza S davrida xromasoma nabori 2n 4c holda bo‘lib, kasallik faqat 

jinsiy xromasomaga birikib irsiylanadi va DNK miqdori ikki hissa ortadi. Ya’ni, X

H

Y x 

2 = 2 X

H

Y holda bo‘ladi. Bundan, allellar soni I – 0 (h – gemofiliya); II – 2 (H – sog‘lom) 

ekan.  

---