Umumiy biologiya

3-rasm. Turang’il daraxti  - Populus diversifolia Schrenk 

Shohlari yumaloq sarg’ish tuksiz. Kuchalasining bo’yi 3,5 sm eni 1-2 sm. 

Urg’ochi gulli kurtaklari erkak gulli kurtakchalaridan yirikroq. Kuchalasining 

bo’yi 3-4,7 sm, eni 1,5 sm, tuhumsimon osilib turadi. Mevasi kalta tukli, so’ng 

tuksiz bo’lib qoladi. Yetilganda qong’ir rangli pardachaga oxshaydi va tez to’kilib 

turadi. Urug’’ining bo’yi 0,8-1 mm. Eni 0,4-0,6 mm. Romb yoki lanset shaklida 

bo’ladi. Yuzasi silliq g’adr-budir, sariq oqish yoki novvotli yoki tubi to’q jigar 

rangda sertuk bu tuklar urug’ga nisbatan 2-5 marta uzun, ular kumush rang 

bog’lam hosil qiladi. Bu terak asosan urug’idan ko’payadi. Qalamchadan 

ko’paytirish juda qiyin. Yog’ochi och sariq rangda o’zagi sarg’isht rangda, qattiq 

---

o’q ildiz yon tomonga shoxlangan. Turong’il Qozog’istonda daryo bo’ylarida va 

vodiylarda keng tarqalgan, Xitoyning ayrim yerlarida ya’ni g’arbida uchraydi: 

Daryo qirg’oqlarida qumli va qumoq tuproqli yerlarda turong’il yaxshi o’sadi. 

Sho’rtob yerlarni ko’kalamzorlashtirishda turong’il katta ahamiyatga ega. 

Jiyda (elalagnus orientolis L) O’zbekistonning deyarli xamma viloyatlarida 

uchraydi. Jiyda bo’yi 3-8m gacha yetadigan qizil-qo’ng’ir po’stloq bilan qoplangan 

daraxt. Tanasi qizg’ish-kulrang. Barglari tuxumsimon, cho’zinchoq yoki 

lonsetsimon, uzunligi 1,5-5sm, eni 7-20mm novdalarining uchi ko’pincha tikanli 

bo’ladi. Yosh novdalarining usti va barglari kumushsimon yaltiroq mayda 

g’uborlar bilan qoplangan. Gullari hushboy, sariq bir 3 tadan barg qoltig’iga 

joylashgan mevasi sariq cho’ziq dumaloq danakli meva. May oyida gullaydi, 

mevasin sentyabr, oktyabrda pishadi. Jiyda mevasi pishgan vaqtida qoqib olinadi 

va ochiq yerda quritiladi. U kam etli usti qizgich sariq tusta meva tarkibida ko’p 

miqdorda qandlar, oshlovchi moddalar, organik moddalar va boshga birikmalar 

bor. Xalq tabobatida jiyda mevasi yoki uning qaynatmasi meda ichak kasalliklarida 

(ich ketganda, ayniqsa yosh bo’lalarda) yuqori nafas yo’llari shamollaganda 

ishlatiladi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

4-rasm.