Umumiy biologiya

Qayrog’och (Gujum) - Ulmus pumila

 

---

Po’stlogi bo’yiga va ko’ndalangiga yorilgan po’kakli o’simliklari ham bor. 

Yosh davrida po’stlogi silliq yoki g’adir-budir bo’ladi.  Novdasi ingichka kalta 

bo’lib, mayda kurtaklari ko’p, masalan: bo’yi 5 sm li novdasida 7-8 ta kurtak 

bo’lishi mumkin. Ular tuhumsimon va oval shaklida bo’yi 1,5-4 mm. Tangachalari 

qoramtir qizil qong’ir rangda cheti tekis tuksiz yaltiroq kul rangda bo’ladi.  

       Barglari oddiy tuzilgan keng lansetsimon, yon tomonlari notekiz o’tkir uchli 

tubi yuraksimon cheti 2 qator tishchali, yuz tomoni to’q yashil tuksiz, silliq yoki 

g’adr-budir, orqa tomoni sogalli bo’ladi. Plastinkasini bo’yi 10sm, eni 6 smga 

yetadi. Barg bandi ingichka bo’yi asosan 1 sm tukli yoki tuksiz bo’ladi. Bu 

qayrog’ochning yog’ochi so’rg’ich, qattiq o’zagi qong’ir rangda undan qurilishda 

va duradgorlikda hamda o’tin sifatida foydalaniladi. Po’stlog’i terini oshlash uchun 

ishlatiladi. 

       Qayrag’och boshqa yog’ochbop darxt hisoblanib, sho’rhak, toshloq va chol 

sharoitlarida yerda ham bemalol osaveradi. Tuproq tanlamaydi. Uning boy 

jihatlarini etiborga olgan holda turlarini ko’plab o’stirish mumkin. Yog’ochi 20 

yilda voyaga yetadi va ishlatishga yoroqli bo’ladi. Mirzacholda 8 yoshli 

Qayrag’ochlarni balantligi 6,4 metrgacha yetgan yoki sug’ariladigan yerlarda 10 

yoshli Qayrag’ochlarni bo’yi 13 metrgacha o’sgani kuzatilgan. Yog’ochi qattiq va 

mustahkam suvda va tuproq ostida ham qattiqlik hususiyatini yo’qotmaydi. 

Yog’ochidan tayorlangan faner yuqori baholanadi. O’zbekistonda asosan mahalliy 

sharoitlarda qurilishda material sifatida foydalaniladi, ulardan turli xil parketlar 

tayorlanadi. Urug’’i bahorda terilib nihol honalarga ekiladi, plantatsiyalarni 

ko’chat ekish usuli bilan 3x 1 metr yoki 3x0,5 o’lchamlarida barpo etiladi. 

     Turong’il ( populis diversifolia schrenk) botanik tarifi turong’il Xorazm 

viloyatida yovoyi holda o’sadigan daraxtdir. Amudaryo qirgoqlarida o’rtacha katta 

bargli daraxt bo’lib, u ko’pincha qalin shoxlar bilan qoplangan. Lekin qulay 

sharoitlarda balantligi 15 metrga va diametri 80 smga yetishi mumkin. Uning ko’p 

turlari issiq va quruq regionlarda Orta Osiyi, Janubiy Afrika va Yevropada keng 

tarqalgan.  

---

      Terak (populus) turkumi salica ceal oilasiga mansub bo’lib, 3 ta turanga 

(turong’il), deuce (oq terak) va eupopules (qora terak) kenja turkimda 110 ta tur 

bor. Bo’yi 15-18 metrga tanasining diametri 80-90 smga yetadigan daraxt, 

tanasining tik yoki qiyshiqroq o’sadi, sershoh shohlari yog’on shoh shabbasi yoyiq, 

keng qalin bo’lib, bo’yi 10 metrgacha boradi. Po’stlog’i yosh vaqtida silliq, 

kulrang katta yoshida bo’yiga chuqur yoyiladi.