Умумий қисм

4-Маъруза. ЎР МБнинг функциялари ва фаолиятининг асосий йўналишлари.
1.Иқтисодни пул-кредит тартибга солиш.
ЎРМБнингпул-кредит сиёсати - бу ЎР МБнинг иқтисодни умумий ҳолатини аникдайдиган ва мамлакатимизнинг кележакдаги иқтисодий ривожланиши учун шароит яратиб берадиган аниқ макроиқтисодий кўрсатқйчларга эришишга йўнатилган фаолиятидир. Бундай кўрсатқичларга ишлаб чиқариш ҳажми, аҳоли бандлиги ва нарх-наволар савияси киради. Бу кўрсатқичлар иқтисоддаги пул ҳажми ва таркибига боғликдир.
Ҳар йили ЎР МБ иқтисоднинг ривожланишини асосий йўналишларини ишлаб чиқаради ва кейинги молия йилига камида 30 кун қолганда бу тўғрисда Олий Мажлисга маълумот беради.
Пул-кредити сиёсатини амалга оширганда ЎР МБ қуйидаги инструментлардан фойдаланади:
1) очиқ бозордаги операцялар. «ЎР Марказий банкитўғрисда»ги Қонуннинг 25-моддасига кўра бундай операцияларга давлат қимматли қоғозларини сотиш ва сотиб олиш, ЎР МБ ўзи чиқарган қарз мажбуриятларини сотиш ва сотиб олиш бўйича операциялдар киради. Охирги йилларда ЎР МБ Молия вазирлиги агенти сифатида давлатнинг пул маблағларига бўлган вақтинчалик эхтиёжини қондириш ниятида чиқариладиган давлат қисқа муддатли облигациялар билан операцияларни фаол амалга оширмоқда. ЎР МБ ўларни биринчи жойлаштиришда сотиб олиш ҳуқуқига эга эмасдир. Очиқ бозордаги бу икки операциялардан ташқари ЎР МБ тижорат банкларнинг кредит маблағларига таъсир кўрсатадиган кредит аукционларини амалга ошириши мумкин. 2)қайта молиялаш фоизи. Қайта молиялаш фоизи - бу ЎР МБ томонидан тижорат банкларга бериладиган кредитлар учун тўланадиган фоизлар миқдоридир. Ҳозирги пайтда қайта молиялаш фоизи 2,2 тенг. ЎР МБдан олинган кредит маблағлари эвазига ўз мижозларига берадиган кредит учун фоизларни аниқлашда тижорат банклар қайта молиялаш фоизини асос қилиб олишлари керак ва кредит учун тўловларни бу фоиздан 1,5 баравардан кўпга оширишга ҳакдар йўқ.
3)тижорат банклари учун мажбурий захира талаблари. Тижорат банклар мижозлардан жалб этган пул маблағларини бир қисмини ЎР МБнинг махсус ҳисобварағдарида сақлашлари шарт.
Иқтисодий ҳолатдан келиб чиқиб, ЎР МБ давлат қимматли қоғозларинги сотади ёки сотиб олади, қайта молиялаш фоизини оширади ёки қамайтиради, мажбурий захира талабларини ўзгартиради. Бу ҳаракатлар иқтисоддаги пул ҳажмини ўзгартиради. Иқтисодий буҳрон пайтида пул ҳажмини ошириш истемол ва сармоявий талабларни оширади, иқтисодий ривожланишга, тадбиркорлик ва бадликнинг ўсишига олиб келади.
Лекин пул хажмини ҳаддан ташқари кўпаиб кетиши нархларни оширишига, инфляцияни кучаишига ва иқтисодий муамоларга олиб келиши мумкин. Бундай ҳолларда ЎР МБ қайта молиялаш фоизини оширади, мажбурий захира талабларини ҳажмини кўтаради, очиқ бозордаги ўз операцияларини камайтиради. Бундай ҳол тижорат банкларни мижозларга берилаётган кредитлар учун фоизларни оширга мажбурлайди. Тадбиркорлар ўз фаолиятларини пасайдирадилар, иқтисодда инфляция камаяди ва барқарорликка эришилади.
Уз навбатида пул маблағларини ҳажмини ҳаддан ташқари қамайиши қорхоналарни ёпилишига, ишсизлик ва нарх-навони ошишига олиб келиши мумкин. Шу сабабли ЎР МБнинг пул-кредит сиёсатининг асосий мақсади пул ҳажмини етарли кўрсатқичларини сақлаб қолишга йўнатилган.