Uliwma psixologiya kk

bo`lisitiriliwi. 
 
Diqqat tuwrali tu`sinik. Adamg`a mudami og`ada ko`p ha`rqiyli qozdiriwshilar ta`sir jasap turadi. Adamnin` 
sanasi usi barliq ob`ektlerdi bir waqitta jetkilikli da`rejede aniq qamtiy almaydi. Qanday da bir na`rse ayqin sana 
shen`berinde boladi, qanday da bir na`rse toliq tu`sinilmey qaladi, qandayda bir na`rse og`ada gu`n`girt boladi, al 
ko`plegen na`rseler pu`tkilley sezilmey qaladi. Do`gerek a`tiraptag`i og`ada ko`p ob`ektlerden- zatlardan ha`m 
qubilislardan- adam o`zi ushin qiziqlarin, o`zinin` za`ru`rligine, turaqliliq planlarina sa`ykes keletug`inlarin 
ajiratip aladi. Adamnin` ha`rqanday xizmeti ob`ektti ajiratip shig`ariwdi ha`m pu`tkil oyin, diqqatin og`an 
ja`mlewdi talap etedi.
Basqa ha`mme na`rselerge alan` bolmastan, sanani belgili bir ob`ektlerge yamasa belgili bir xizmetke 
bag`darlawdi ha`m ja`mlewdi diqqat dep ataydi. Diqqat ba`rqulla og`ada ko`p basqa na`rselerden qanday da 
bir na`rseni ajiratip aliw boladi. Bir ob`ekttin` og`ada ko`p basqa ob`ektlerden ajiratip shig`ariliwda diqqattin` 
tan`lap aliwshilig`i dep atalg`an na`rse ko`rinedi: bir na`rsege diqqat awdariw bir waqittin` o`zinde basqasina 
kewil bo`liw boladi. 
Mektep oqiwshilarinin` psixikaliq xizmeti sho`lkemlestiriw qalayinsha o`zgerip turadiW 
En` da`slep psixikaliq xizmet jolg`a do`gerek-a`tiraptag`i jerge bag`darlang`an ha`m ja`mlengen edi, 
sayaxatshilar tap solardin` o`zin attan-aniq qabil etip atirg`an edi- olardin` pu`tkil diqqati tek usini qabil etiw 
menen ba`nt edi. Biraq, onnan son` diqqat uliwma o`simliklerge, onnan son` ot-sho`p o`simliklerine awip ketti. 
Bag`darlawshiliq refleksi yamasa I.P. Pavlovtin` atag`ani siyaqli G`bul neG` degen refleks diqqattin` da`slepki 
formasi retinde barliq jan`a ku`tilmegen, biyma`lim na`rseden ta`sirleniw boladi. Sabaqta oqiwshilar 
mug`allimdi qizig`iwshiliq penen tin`laydi. Qapi shiyqildaydi ha`m yarim ashiladi, ha`mme eriksiz tu`rde 
qapig`a jalt qaraydi. G`Bul neG` 
Diqqat degenimizdin` o`zi, ma`selen, tap qabil etiw, yadta saqlaw, oylaw yamasa qiyal etiw siyaqli psixikaliq 
protsess emes. Biz qabil etiwmiz yadta saqlawimiz, oylawimiz mu`mkin, biraq, G`diqqat penen ba`ntG` bola 
almaymiz. Diqqat- bul adam aktivliliginin` ayriqsha formasi, ha`rqanday xizmettin` za`ru`rli sha`rti boladi. Bala 
oynasa da, oqiwshi oqisada, ilimpaz oylasa da, jaziwshi bir na`rse do`retse de olardin` xizmeti tabisli boliwinin` 
buljimaytug`in sha`rti- jaqsi rawajlang`an diqqat boladi. Diqqat duris sho`lkemlestirilmese, oqiw materialin toliq 
qamtiy almaydi. Oqiwshi qanshama talantli bolsada onin` diqqati jaman sho`lkemlestirilgen, ol ko`binese 
iqlassiz ha`m umitshaq bolsa, onin` bilimleride ba`rqulla olqi boladi. 
Adamnin` diqqati bag`darlang`an ob`ekttin` xarakterine qaray sirtqi ha`m ishki diqqatti ayirip shig`aradi. Sirtqi 
diqqat degenimiz- bul do`gerek a`tiraptag`i zatlarg`a ha`m qubilislarg`a bag`darlang`an diqqat boladi. Ishki 
diqqat degenimiz- bul o`z pikirlerine, sezimlerine ha`m tolg`anislarina bag`darlang`an diqqat boladi. Bunday etip 
bo`liw, a`lbette, belgili da`rejede sha`rtli boladi, o`ytkeni biz bir qatar jag`daylarda qanday da bir zatti yamasa 

---

27
qubilisti qabil etiwge baylanisli oni tu`sinip aliwg`a, onin` tup man`izina jetiwge umtilg`an waqitta diqqatti bir 
jerge ja`mlep pikir ju`ritemiz. 
Diqqat ob`ektti en` jaqsi qabil etiw ushin jasalatug`in bir qatar iykemlestiriw ha`reketlerinde ju`z beretug`in 
sirtqi ko`riniske iye boladi. Adam spetsifikaliq tu`r-turbatqa enedi, tigilip qaraydi, berilip tin`laydi, artiqmash 
ha`reketler irkilip qaladi, tin`isi pa`sen`leydi- bir na`rsege qatti ishki diqqat awdarg`an waqitta adam qilt 
etpesten, demin G`ishine tartipG` qaladi, na`zeri heshna`rseni ilmegendey bolip, alislarg`a tigiledi, usinin` 
na`tiyjesinde ol do`gerek-a`tirapqa alan` bolmaydi. 
Kerisinshe jag`daylar siyrek gezlesedi- oqiwshi sirttan qarag`anda iqlassiz bolip ko`rinsede ol teren` turaqli 
diqqatqa iye boladi. Sonliqtan da diqqattin` sirtqi ko`rinisine qaray pikir ju`ritiwden go`re oqiwshilardin` 
xizmetin mudami ha`m u`ziliksiz qadag`alap bariwdi a`melge asiriw za`ru`r boladi. Bunin` ushin sirttan 
qarag`anda diqqatliday bolip ko`rinetug`in bazibir oqiwshini shaqiriw ha`m onnan mug`allim jan`a aytip 
bergenin ta`kirarlawdi o`tinish etiw paydali boladi.