27
Majnun” (Sh.Xurshid librettosi, premyera: 1940-yil, 17-iyun) operalari XX asr
mobaynida va XXI asr boshlarida ham sahnalashtirilib kelinmoqda.
Lekin ana shu so‘nggi ikki asar bilan
yonma-yon yaratilgan ayni
S.Vasilenko va M.Ashrafiyning “Ulug‘ kanal” (1941, K.Yashin librettosi),
A.Kozlovskiyning “Ulug‘bek” (1942, A.Kozlovskiy va G.Geruslar librettosi),
O.Chishkoning “Mahmud Torobiy” (1944, Oybek librettosi) operalari o‘z
premyeralaridan so‘ng sahnani tez orada tark etishdi. Sababi, bularda milliylik
bir chekkaga surilib (o‘nlab xalq kuylaridan foydalanganligiga qaramay!),
Yevropa andozalari ustuvorlashib ketgan.
Xuddi shu asnoda E.Brusilovskiy “Gulandom” (1940, Tamaraxonim va
Uyg‘un librettosi), S.Vasilenko va tajribali baletmeyster F.Lopuxovlar yaratgan
“Oq bilak” (1943, M.Turg‘unboyeva va V.Smirnov librettosi) baletlari ham tez
orada sahnadan tushib ketadi.
Demak, o‘zbek musiqali teatri o‘zining ilk qadamlarida “Nurxon”,
“Bo‘ron”, “Layli va Majnun”, kabi badiiy ta’sirchan
asarlar bilan bir qatorda,
tavakkallik yoinki tasodifiy “buyurtma”lar oqibatida yaratilgan saviyasi past,
mantiqan tushuntirib bo‘lmaydigan misollarga ham duchor bo‘lgan va afsuski,
bundayin noo‘rinliklar keyin ham sodir bo‘lib kelgan.
O‘zbekistonning
o‘zigagina
xos musiqali
teatri mavjudligi Ikkinchi
jahon urushidan so‘ng, 1950-yillar oxirida yorqin namoyon bo‘ldi. Bastakor
T.Jalilovning “Tohir va Zuhra” (yangi tahriri) va “Alpomish” (1949, G.Sobitov
bilan hamkorlikda), “Muqimiy” (1953, G.Mushel bilan), “Ravshan va
Zulxumor” (1957, G.Mushel bilan)
kabi musiqali dramalari, M.Leviyevning
“Oltin ko‘l” (1949) musiqali komediyasi va S.Boboyevning “Vatan ishqi”
(1958) musiqali dramasi – mazkur ikki janrning
badiiy yetuk
namunalari
sifatida nainki O‘zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyoda va hatto Moskva,
Leningrad kabi teatr san’ati markazlarida tanildi va tan olindi.
Ayni Rossiya shaharlarida ketma-ketiga (1951, 1959-yy.) o‘tkazilgan
o‘zbek adabiyoti va san’ati dekadalarida – S.Yudakovning S.Abdulla va
M.Muhamedov librettosiga yaratgan “Maysaraning ishi”
hajviy operasi,
28
M.Ashrafiyning “Dilorom” operasi, G.Mushelning “Raqqosa” baleti ham katta
muvaffaqiyat qozonib, qator yirik (V.Sukkerman, M.Sabinina, S.Korev va b.)
musiqashunoslar diqqatini jalb etadi (ana shu yillarga oid «Советская музыка»
jurnali qaralsin).
O‘zbek musiqali teatrining keyingi balog‘atli pallasi XX asrning 60-70-
yillariga to‘g‘ri keladi. Zero, ayni mazkur o‘nyilliklarda mahalliy
kompozitorlar (va ayrim bastakorlar) milliy mavzular doirasidan – Yevropa va
o‘zga Sharq adiblari asarlariga izchil
murojaat etish bilan tubdan
kengaytiriladi. Ikrom Akbarovning “Qonli to‘y” (F.Garsia Lorka) va “Momo
yer” (Ch.Aytmatov), R.Vildanovning “O‘n ikkinchi kecha,
yohud Turfa
hangomalar” (U. Shekspir), M.Leviyevning “Qizil durrali nozik niholim”
(Ch.Aytmatov), A.Muhammedovning “Jon qizlar” (K.Shang‘itboyev va
K.Boyseitov), D.Soatqulovning “Guli siyoh” (Sohib Jamol), M.Bofoyevning
“Roja” (R.Tagor) va “Prometey” (Yu.Marstinkyavichus) singari musiqali
drama va komediyalari buning namunalaridir.
Ayni shunday jarayon opera va balet janrlarida O‘zbekiston
mustaqillikka erishganidan so‘ng sodir bo‘la boshlaydi: N.Zokirov – “Gamlet”
va “Makbet” opera-dilogiyasi (U.Shekspir), “Manqurt” baleti (Ch.Aytmatov).
O‘zbekistonda
Do'stlaringiz bilan baham: