5. Resurslarni kayta taksimlash.
Mamlakat xududlari va iktisodiyot tarmoklari o‘rtasida umumdavlat manfaatlarini xisobga
olgan xolda resurslarni kayta taksimlash davlatning muxim funksiyalaridan biridir.
Iktisodiyotning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish, ijtimoiy axamiyatli, ammo foyda
ko‘rib ishlamaydigan tarmok yoki korxonalarni ko‘llab kuvvatlash maksadlari davlat budjeti
orkali daromadlar va resurslarni tamoklar orasida kayta taksimlash zaruriyatini tugdiradi.
Bu vazifa barcha tarmoklardan olingan solik tushumlari xisobiga moliyalashtiriladigan
markazlashgan investitsiya mablaglarini ustivor tarmoklarga yo‘naltirish, shu tarmoklarga solik
imtiyozlari, subsidiyalar, imtiyozli kreditlar ajratish orkali amalga oshiriladi.
Kommunal xo‘jalik, shu jumladan jamoat transporti kabi soxalar iktisodiyot tarmoklarining
samarali ishlashi, normal xayotiy faoliyatni yo‘lga ko‘yish uchun zarur xizmatlarni ko‘rsatgani
xolda rentabelli soxalar bo‘lmagani uchun xam davlat budjetidan dotatsiya oladilar.
Mamlakat xududlarining resurs saloxiyati bir xil emasligi, axoli zichligi, sanoat
tarmoklarining rivojlanishi darajalaridagi farklar tufayli axoli jon boshiga to‘gri keladigan YaIM,
sanoat maxsuloti, pullik xizmatlar, pullik daromadlar kabi ko‘rsatkichlar xududlararo fark
kiladi. Bu farklarning ukurlashuvi, o‘z navbatida milliy iktisodiyot samaradorligiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi, shunday xam rivojlanish darojasi past xududlardan kapital kochishi xolatlari ro‘y
berishi mumkin. Bu esa turli xududlar o‘rtasidagi iktisodiy rivojlanish darajalarida mavjud
bo‘lgan farkni yanada chukurlashtiradi.
Davlat budjet-solik va pul kredit siyosati vositalaridan foydalangan xolda iktisodiy
ko‘rsatkichlar darajasidagi xududiy tengsizlik darajasini yumshatish uchun resurslarni kayta
taksimlaydi. Resurslarga boy, sanoati rivojlangan xududlarning davlat budjeti daromadlaridagi
ulushi yukori bo‘lgani xolda budjet mablaglari xududlar o‘rtasida ijtimoiy extiyojlarni xisobga
olgan xolda, kam rivojlangan xududlar riojlanishi darajasini jadallashtirish maksadlarini ko‘zlab
taksimlanadi.
Markazlashgan budjetga kelib tushadigan umumdavlat soliklarining xududlar ixtiyorida
koldiriladigan ulushini ko‘paytirish, ayrim xududlarga kiritiladigan investitsiyalar xisobiga
ishlaydigan korxonalarga solik imtiyozlarini berish, ularni imtiyozli kreditlar bilan ta’minlash,
erkin iktisodiy zonalar tashkil etish davlat xududiy iktisodiy siyosatining muxim elimentlaridan
biridir.
Xozirgi zamon iktisodiyotidagi davlatning muxim funksiyalaridan biri barkarorlashtirish
siyosatini yuritishdir. Davlatning bu funksiyasi boshka funksiyalar bilan chambarchas boglik
bo‘lgani xolda iktisodiy o‘sishni, inflyatsiya sur’atlarini cheklashni, ishsizlik darajasini me’yor
darajasida ushlab turishni, davlat budjeti va to‘lov balansi mutanosibligini xamda milliy valyuta
almashinuv kursi barkarorligini ta’minlash kabilarni o‘z ichiga oladi. Bu masalalar o‘kuv
ko‘llanmamizning tegishli mavzularida atroflicha ko‘rib chikilishi tufayli bu savolda ularga
to‘xtalmaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |