Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

 Analiz natijalari tegishli jadvallar ko‘rinishida rasmiylashtiriladi.
2-jadval 
Kesma 
nomeri 
Chuqurl
igi, sm 
Tuproq 
og‘irligi,g 
Filtratning 
umumiy 
hajmi, ml 
Analiz 
uchun 
olingan 
so‘rim, ml 
Nitratlar,mg 
Tuproqdagi "harakatchan" fosforni 1%li ammoniy 
karbonat uslubi bilan aniqlash 
Bu uslub B.P. Machigin tomonidan taklif qilingan bo‘lib, harakatchan 
fosforli birikmani pH – 9 ga ega bo‘lgan 1% li ammoniy karbonat eritmasi 
yordamida ajratib olishga asoslangan. Aniqlash fosfat kislotasining 

---

135 
molibden angidrid va kaliy xlorid bilan havo rangli murakkab eritma – 
birikma hosil qilishga asoslangan: 
[(
Мо
O
2
4
МоОз
)
2
Н
3
Р
O
4
• 4
Н
2
O] 
Ish tartibi: 
Texnik tarozida 5 gr tuproq tortib olib, (1 ml li elakdan o‘tkazilgan), 
250 ml li konussimon kolbaga solinadi. Ustiga 1% li ammoniy karbonat 
eritmasi ((N
Н
)
2
С
O
3
) dan 100 ml quyiladi va probka berkitilib, 5 minut 
chayqatiladi va 20 – 24 soatga qoldiriladi. Lekin orada yana bir marta 
kolbalarni chayqatib qo’yish lozim. So‘ngra burmali filtr orqali filtrlanadi. 
Filtratdan 10 yoki 20 ml olib, kaliy alangali fotometrda, fosfor esa FEK da 
ko‘riladi. Filtrat rangsiz yoki rangi juda ham och bo‘lsa, quyidagi amallarni 
bajarish mumkin: 
a) Filtratdan 5 – 20 ml 50 ml li o‘lchov kolbasiga olib, 2 tomchi 
dinitrifenoldan solinadi; 
b) 10 %li N
2
SO
4
kislotasidan to och sariq rang hosil bo‘lguncha sekin 
tomizib boriladi; 
c) ustiga 2 ml molibden reaktividan quyiladi va havo pufakchalarini 
chiqarib yuborish uchun yaxshilab chayqatiladi va distillangan suv bilan 
belgisigacha yetkaziladi. 
Ishni davom ettirishdan oldin standart eritmalarni tayyorlab olish 
lozim: 
1. 50 ml li o‘lchov kolbasiga, konsentratsiyasi yuqori bo‘lgan, 1 mlda 
0,01 mg P
2
O
5
miqdorga ega bo‘lgan namuna eritmasidan 5 ml, ikkinchi 
xuddi shunday o‘lchov kolbasiga 5 ml kuchsiz, 1mlda 0,005mg P
2
O
5
va 
uchinchi xuddi shunday kolbaga 2 ml kuchsiz 1mgda 0,005 P
2
O
5
miqdorli 
namuna eritmasidan quyib olamiz. 
2. Ushbu kolbalarga uch tomchidan 
dinitrifenoldan solinadi va 10 
%li H
2
SO
4
kislotasidan to och sariq rang hosil bo‘lguncha sekin tomiziladi;
3. Har bir kolbaga 2 ml molibden reaktividan solinib, kolba 
belgisigacha distillangan suv bilan to‘ldiriladi; 
Qalay xloridning 0,0612 grammi 12 ml suvda eritiladi va 
aralashtiriladi. 
Sinalayotgan va standart eritmalarning har biriga 0,5 ml dan quyib 
chiqiladi va yaxshilab chayqatildi; so‘rim tarkibida fosfor miqdoriga 
bog‘liq ravishda, molibden ta’sirida havo rang tus oladi. Chamasi 5 
minutlardan so‘ng FEK ning qizil svetofiltrida kolorimetrlanadi. Quyidagi 
formula orqali hisoblanadi:
P
2
O
5
miqdori 1 kg tuproq uchun milligrammda quyidagi formula 
orqali hisoblanadi:
k 

---

136 
a – grafik bo‘yicha R
2
O
5 
topilgan ko‘rsatkichi, mg; 
E – so‘rimning umumiy miqdori, ml; 
v – aniqlash uchun olingan so‘rim, ml; 
s – tuproq og‘irligi, g; 
1000 – 1 kg tuproq uchun hisoblash koeffitsiyenti; 
K – quruq tuproq uchun olingan ko‘rsatkich. 
Agar filtrat rangli holatda bo‘lsa(organik moddalarning so‘rimga 
o‘tishi ta’sirida), uni albatta rangsizlantirish lozim bo‘ladi. Buning uchun: 
1. 5 – 20 ml so‘rimdan olinadi va 100 ml konussimon kolbaga 
quyiladi. Ustiga 4 ml 0,5 nli KMnO
4 
va 2 ml H
2
SO
4
(Shmuk bo‘yicha 
tayyorlangan – 150 ml H
2
SO
4
1,84 1 l suvda eritilgan)olingan so‘rimga 
qo‘shiladi. 
2. So‘rim 2 min davomida qaynatiladi. Hosil bo‘lgan KMnO
4
cho‘kmasini glyukozaning 10% li eritmasidan 1ml qo‘shish orqali eritib 
yuboriladi.
Organik modda yuqori haroratda kislotali muhitda kaliy permanganat 
ta’sirida parchalanadi (kislorod ajralib chiqib, eritma rangsizlanadi)
2KMnO
4 
→
Н
2
O + 2Mn
О
+ 5O 
3. Eritma sovutiladi va u 10 % Na
2
CO
3
tuzi bilan neytrallanadi, ya’ni 
— dinitrifenoldan 3 tomchi tomizilsa, eritma sariq rangga o‘tadi. 
Analizning davomi xuddi yuqoridagidek bajariladi.[10]