Transformatorlar va avtotransformatorlar almashtiruv sxemalari

S^{)  k}t.k.^SV^.
Kelib chiqadiki, hattoki nominal quvvat uzatilganda ketma-ket chulg’am o’ta yuklanmaydi.
Umumiy chulg’amda avtotransformator va transformator rejimlarini toklari bir xil yo’nalgan:
^Ih ^{ I}0(a) ^{ I}(t)^.
Umumiy chulg’amni yuklamasi:
^S0 ^{ U}S ^(I0(a) ^{ I}(t)^).
Toklar qiymatlarini qo’yib va o’zgartirishlarni bajarib, olamiz:

^S0 ^
(kт.к. ^PB

• 
  P_ПК
  

)²  (k
т.к.^QВ

• 
  Q_ПК
  

)² ,
(2-16)

^{bu yerda: R}’K^{, Q}’K^{‘K-dan O’K-ga uzatilayatgan aktiv va reaktiv quvvatlar.}
SH.q., ‘KO’K, YuKO’K kombinatsiyalangan rejim umumiy chulg’amni yuklash bilan cheklanadi va quyidagi shartda amalga oshirilishi mumkin:
^S0 ^{ S}ti’. ^{ k}t.k.^Snom. ^(2-17)
Kombinatsiyalangan rejimdagi quvvatni ‘K va O’K-dan YuK-ga uzatilishi va toklarni taqsimlanishi rasm 24, ye-da ko’rsatilgan. Umumiy chulg’amda avtotransformatorli rejimni toki transformatorli rejimni tokiga qarshi yo’nalgan, shuning uchun chulg’amni yuklanishi ruxsat etilgandan ancha kichik va nolga ham teng bo’lishi mumkin. Ketma-ket chulg’amda toklar qo’shiladi va bu uni o’ta yuklanishiga olib kelishi mumkin. Bu rejim ketma-ket chulg’amni yuklash bilan cheklanadi:

^{S  k}t.k.
, (2-18)

^{bu yerda: ‘}S^{, Q}S^{O’K tomonidagi aktiv va reaktiv quvvatlar; ‘}‘K^{, Q}’K^‘K
tomondagisi.
‘KYuK, O’KYuK kombinatsiyalangan rejim bo’lishi mumkin, agar:
^{S’  Sti’.  kt.k.Snom}. ^(2-19)
Boshqa kombinatsiyalangan rejimlar ham bo’lishi mumkin: quvvatni O’K-dan ‘K va YuK-ga uzatish yoki ‘astlatuvchi rejimda quvvatni YuK-dan O’K va ‘K-ga uzatishda.
Hamma xollarda avtotransformatorni chulg’amlarini yuklanishini nazorat qilish
kerak.

16-rasm. Avtotransformatorni yuklamasini nazorat qilish uchun tok transformatorlarini ulash sxemasi.

Bir fazali transformator uchun qilingan xulosalar uch fazali uchun ham xaqiqiy (rasm 26). YuK va O’K chulg’amlar nol nuqtasi chiqarilgan yulduzga ulanadi. ‘K chulg’amlar uch burchakka ulanadi.

Avtotransformatorni xususiyatlariga YuK va O’K chulg’amlar uchun umumiy neytralni zaminlashni zarurligi. Agar effektiv zaminlangan neytralli tizimda neytrali zaminlanmagan ‘asaytiruvchi transformator ulansa, O’K tarmog’ida bitta faza yerga ^{ulanib qolsa, bu fazani ketma-ket chulg’amiga (U}V ^{ U}S^{)3 o’rniga U}V^{3 to’la kuchlanish tahsir qiladi, O’K chulg’am qisqichlaridagi kuchlanish taxminan U}V^- gacha ko’’ayadi, shikastlanmagan fazalarni chulg’amlaridagi kuchlanish
rasm. Uch fazali, uch chulg’amli avtotransformatorni sxemasi.

keskin ortadi. Zaminlanmagan neytralli kuchaytiruvchi transformatorni yuqoridagiday tarmoqqa ulanganda ham o’xshash ko’rinish kuzatiladi.

Bunday o’ta kuchlanishlarga yo’l qo’yish mumkin emas, shuning uchun hamma avtotransformatorlarni neytrallari qo’zg’almas zaminlanadi. Bunda YuK va O’K tomonlaridan liniya zaminlansa, havfli o’ta kuchlanishlar bo’lmaydi, ammo YuK va O’K tizimlarida bir fazali q.t. toklari ko’’ayadi.
SH.q., avtotransformatorlarni o’sha quvvatdagi transformatorlarga qaraganda afzalliklari:
-materiallar (mis, ‘o’lat, izolyatsion materiallar) kamroq sarflanishi;
-kichikroq massa va, demak, kichikroq gabaritlar, bu transformatorlarga qaraganda katta nominal quvvatli avtotransformatorlarni yaratishga imkon beradi;
-kichikroq isroflar va kattaroq FIK;
-sovutishni yengilroq sharoitlari. Kamchiliklari:
-bir fazali q.t. toklarini ko’’ayishiga olib keladiganneytralni qo’zg’almas zaminlanishi;
-kuchlanishni rostlanishini murakkabligi;
-YuK va O’K chulg’amlarni elektr bog’langanligi tufayli atmosfera o’ta kuchlanishlarni o’tish havfi.