436
Ўзининг функтсионал ва технологик табиатига кўра,
автотранспортнинг МТБ - бу техник қурилмалар ва
иншоотлар ва
моддий ресурсларнинг алоқа воситалари ва усуллари тўплами.
Транспорт воситалари қуйидаги тузилишга эга:
1. Автомобил транспортида ҳаракатланувчи таркиб - 25%.
2. Автомобил транспортида ҳаракатланиш йўналишлари -
автомобил йўллари - 55%.
3. Техник қурилмалар ва иншоотлар - 10%:
• бинолар ва иншоотлар;
• юк ортиш ва тушириш механизмлари;
• ҳаракатни таъминлаш воситалари ва қурилмалари;
• машина ва ускуналар;
• назорат ва алоқанинг техник воситалари;
• ўлчаш ва созлаш асбоблари;
• ишлаб чиқариш ва маиший техника;
• кўп йиллик кўчатлар.
4. Моддий ресурслар - 10%:
• ёқилғи-енергетика ресурслари;
• эҳтиёт қисмлар
ва таъмирлаш материаллари;
• шиналар;
• бирликлар ва агрегатлар;
• асбоб;
• ер;
• табиий ресурслар.
Расм-2.Автомобил транспорти алоқа воситаларининг тузилиши
437
Автомобил транспортининг моддий-техник базаси қуйидаги
элементларни ўз ичига олади:
• ҳаракатланувчи таркиб;
• автотранспорт корхоналари;
• автомобил йўллари.
Ҳаракатланувчи таркиб автомобилларнинг ўзи, шунингдек,
моторсиз ярим тиркамалар ва тиркамалардан иборат. Фаол ўзиюрар
агрегатлар бўлган автомобиллар автотранспорт
паркининг асосий
тоифаси ҳисобланади.
Улар бошқа барча турдаги ҳаракатланувчи таркибнинг техник
даражасини ва иқтисодий ва эксплуататсион хусусиятларини
аниқлайди. Юк машиналарини кўплаб мезонларга кўра таснифлаш
мумкин, аммо транспорт турини танлашда улар биринчи навбатда
унинг транспорт хусусиятларига асосланади.
1. Номенклатуранинг кенглиги ва ташиладиган юк ҳажми
кузов турига боғлиқ бўлганлиги сабабли, юк машиналарининг
қуйидаги турлари ажратилади:
• универсал (умумий мақсадли) - кенг турдаги товарлар учун
мўлжалланган, ён томонлари бўлган платформа кўринишидаги
корпусга эга;
• ихтисослаштирилган - маълум
турдаги юклар учун махсус
кузовга, қурилмаларга эга (қуйма юклар учун - самосваллар; суюқ
юклар учун - систерналар; тез бузиладиган юклар учун -
музлатгичлар).
2. Автотранспортнинг ўтиш қобилияти фойдаланиш соҳасига
таъсир қилади. Мамлакатлар ўртасида ўтиш қобилиятига кўра
автомобиллар йўл ва йўлдан ташқари (карер)
автомобилларга
бўлинади. Йўлтанламас автомобиллар ўлчамлари ва юки туфайли
махсус рухсатномалар ва эҳтиёт чораларисиз йўлларга кира
олмайди.
3. Жуда катта массага эга бўлган автомобиллар йўл юзасига
энгил ва энгил юк машиналарига қараганда анча жиддий таъсир
кўрсатади. Йўлларнинг муддатидан олдин бузилишининг олдини
олиш мақсадида юк автомобилларининг
асосий параметрлари
давлат нормалари ва стандартлари билан тартибга солинади.
Автотранспорт тизимининг навбатдаги элементи автомобил
йўллари бўлиб, улар маълум ҳисобланган юклар ва тезликлар билан
узлуксиз хавфсиз ҳаракатланиш имкониятини таъминлаш учун
438
мўлжалланган муҳандислик иншоотлари мажмуасидир.
Магистрал
йўллар тупроқ қатлами ва сунъий иншоотлардан (кўприклар, йўл
ўтказгичлар, туннеллар ва бошқалар) иборат бўлиб, уларда йўл
қопламалари қўлланилади. Йўл қопламаси, ўз навбатида, қуйида-
гиларни ўз ичига олади: асосий қисм, тагликнинг қўшимча қатлами,
йўл кийимлари (юқори қатлам).
Автотранспорт воситаларининг ҳаракат йўналиши қатнов
қисмига махсус бўёқлар ёки рангли пластмассалар билан
қўлланиладиган белгилар билан белгиланади. Шунингдек, йўллар
белги ва кўрсаткичлар билан жиҳозланган. Магистрал йўл
ҳудудида ҳаракатланишнинг узлуксизлигини
таъминлайдиган
турли корхоналар мавжуд: ёқилғи қуйиш шохобчалари, хизмат
кўрсатиш шохобчалари ва бошқалар.
Тижорат нуқтаи назаридан, йўлларнинг ўтказувчанлигини
тавсифловчи кўрсаткичлар муҳим аҳамиятга эга,
чунки юк ташиш
тезлиги бунга боғлиқ. Магистрал йўллар ҳаракат сиғимини
таъминловчи параметрларга кўра тоифаларга бўлинади.
Йўллар тоифаларининг асосий хусусиятлари жадвалда
келтирилган. 3.2.
Do'stlaringiz bilan baham: