Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1  Izoh:  Ladimiy  ilm  -Alloh  taolo  tomonidan  ato  qilingan  ilm  uchga|0

Vahiy  payg‘ ambarlarga,  ilhom  avliyolarga,  farosat  orqali  bilish  esafso' 

pilan

beriiadi.

---

Shunday qilib, o‘zbek pedagogikasi tarixi turli davrlardagi g‘oyalar, 

ma’rifiy-pedagogik qarashlar,  taiim-tarbiya jarayonlari  asosida rivojla- 

nish bosqichlarini bosib o‘tdi.

0 ‘zbekiston  Respublikasida  mustaqillik yillarida  pedagogika  tarixi 

fani  zamonaviy  konsepsiyasini  yaratish  va  yanada  takomillashtirish 

borasida  muayyan  ishlar  amalga  oshirildi.  Jumladan,  «Mustaqillik 

ma’naviyati  va  tarbiya  asoslari»  (Safo  Ochil);  «Pedagogika» 

(R.Mavlonova,  O.To‘rayeva,  K.Xoliqberdiyev);  «Pedagogika  tarixi» 

(K.Hoshimov,  S.Nishonova,  Minomova,  R.Hasanov);  «Pedagogika 

tarixi» 

(O.Hasanboyeva, 

J.Hasanboyev, 

H.Hamidov); 

« 0 ‘zbek 

pedagogika  tarixi»  (p.f.d.  prof.  Asqar  Zunnunovning  umumiy  tahrir 

ostida),  « 0 ‘zbek pedagogikasi  antologiyasi  (K.Hoshimov va boshqalar) 

kabi  darslik,  o‘quv  qoilanmalari,  shuningdek,  N.Saidahmedov, 

Sh.Qurbonov va R.Ahliddinovning  ilmiy pedagogik monografiyalari  va 

maqolalarida  pedagogik  texnologiya  tarkibiy  qismlari,  shaxs  va  milliy 

modelning  uzviyligi,  DTSning  ijtimoiy  mohiyati  bilan  bogiiq 

masalalaming yoritib berilishi pedagogika tarixi fanida muhim ahamiyat 

kasb etdi. Ular 0 ‘rta Osiyo xalqlari, jumladan, o‘zbek xalqining tarixiy- 

pedagogik  merosini  ommalashtirishga,  yoshlarda  milliy  g‘urumi  va 

milliy  ma’naviyatni  o‘stirishga,  shuningdek,  talabalami  jahon  peda- 

gogika  fani  rivojlanish  tarixi,  qardosh hamdo‘stlik  davlatlari  mutafak- 

kirlarining  taiim-tarbiya  haqidagi 

qarashlari  bilan  tanishtirishga 

xizmat qilmoqda.

Shubhasiz,  bu  o‘quv  qoilanmalari  pedagogika  tarixi  fanini 

o‘rganishda  talabalar  uchun  foydali  boiib,  0 ‘rta  Osiyo  va  Sharq 

xalqlarining  tarixiy-pedagogik  merosini  hamda  Rossiya  va  Yevropa 

mamlakatlarida  taiim-tarbiya  va  pedagogik  fikrlar  taraqqiyotini  bilib 

olishga imkon yaratadi. Lekin bu o‘quv qoilanmalari ham mazmuni  va 

qurilishi jihatidan an’anaviy usulda yozilgan.

Maiumki,  mustaqillik zaminida vujudga kelgan ma’naviy-ma’rifiy 

va  taiim   sohasidagi  yangilanish  markazida 

milliy  g‘oya,  milliy 

mafkura,  kadrlar  tayyorlash  milliy  modeli  va  milliy  tarbiya  asosiy 

o‘rinni egallaydi.

0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  o‘zining  «Jami- 

yatimiz  mafkurasi  xalqni-xalq,  millatni-millat  qilishga  xizmat 

etsin»  fundamental  asarida  g‘oya,  mafkura,  milliy  g‘oya,  milliy 

mafkura,  ma’naviyati  atamalarining  etimologiyalarini  ochib  berdi.  U 

milliy g‘oya milliy mafkura har kungi hayot sharoitlaridan kelib chiqishi

18

---

bilan  birga har bir fuqaroning,  davlatning,  millatning  istiqbolidan  kelib 

chiqishini krsatdi.

Maiumki, g‘oya -  insonlarga kuchli ruhiy ta’sir ko‘rsatuvchi5 ulami 

harakatga keltimvchi fikrdir. Fikr esa inson miyasini mahsuli.

Mafkura  (arabcha  «mqfkura»  -   nuqtayi  nazarlar  va  e 'tiqodlar 

tizimi  va  e 'tiqodlar  tizimi,  majmui)  — jamiyatdagi  muayyan  siyosiy, 

huquqiy,  axloqiy,  diniy,  badiiy,  falsafiy,  ilmiy  qarashlar,  fikrlar  va 

oyalar majmuidir.

Milliy  mafkura  -   xalqimizning  ma’naviy-ilmiy  mentaliteti, 

oyalari asosida amalga oshirilayotgan ishlar, jarayonlardagi tutayotgan 

yoii,  davlatga,  jamiyatga,  olamga,  o‘z-o‘ziga,  taraqqiyotga  munosa- 

batlar tizimidan iboratdir.

Insonning 

ma’naviy  barkamolligi  amaliy-kasbiy  faolligi  bilan 

uyunlashganda  shaxsning  barkamollik  sifatlari  tabiiy  shakllanadi, 

rivojlanadi.  Aynan  ana  shu  tushunchalarni  to‘g6ri  anglash  pedagogika 

tarixining  metodologik  asoslarini  to‘g6ri  tanlashga  yordam  beradi. 

Pedagogika tarixining  metodologik  va pedagogik merosimizga hurmat 

bilan munosabatda boiishga o6rgatadi.

Yoshlarimizda  bolalikdan  boshlab  sogiom  e’tiqod  va  yuksak 

dunyoqarashini  shakllantira olsak,  ular ma’naviyati  boy,  mustaqil  fikrli 

va olijanob shaxslar boiib ulg6ayadi. Mafkuraviy dunyoqarash va milliy 

g6oyalar shunday e’tiqod asosida shakllanadi.

Milliy  istiqlol  g6oyasini  yoshlar  ongi  va  qalbiga  singdirish  milliy 

urf-odat  va  an’analarimizning,  oila  va  mahallalaming,  ayniqsa,  taiim- 

tarbiya  bemvchi  muassasalaming  o6mi  juda  salmoqli  bo6lib,  bu  ham 

pedagogika  tarixi  fani  oldiga  ulug6vor  vazifalami  qo6yadi.  Qanday 

usullar,  vositalar  va  yo6llar  bilan  taiim-tarbiya jarayonini  boshqarish 

lozimligini pedagogik bilimlar belgilab beradi.

U  yoki  bu  pedagogik  konsepsiyalar  taiimotlami  tavsiflaganda 

pedagogik fikr rivojlanishini kishilik jamiyatining taraqqiyoti tarixi bilan 

uzviy aloqada bayon etish lozim. Xuddi shu bois ham, pedagogik  fikrlar 

va  g6oyalar  rivojining  tarixi  hamda  taiim-tarbiyani  hozirgi  zamon 

taiim-tarbiya  konsepsiyasi  asosida  taiim   sohasida  amalga  oshirila- 

yotgan  islohotlardan  ko6zlangan  maqsad  taiim-tarbiya  jarayonida 

barkamol  insonni  shakllantirishning  natijasi,  mahsulasi  orqali  mustaqil 

fikrlovchi, ijodiy izlanuvchan, kuchli irodali, ishchan, g6oyaviy e’tiqodli, 

ma’naviyati yuksak, pok vijdonli shaxsni kamol toptirishdan iboratdir.

Prezidentimiz 

I.A.Karimovning: 

«Aql-zakovatli, 

yuksak 

ma’naviyatli  kishilarni  tarbiyalay  olsakkina,  oldimizga  qo6ygan

19

---

maqsadlarga  erisha  olamiz,  yurtimizda  farovonlik  va  taraqqiyot  qaror 

topadi»*, - degan fikri  zamonaviy ta’lim konsepsiyalari  asosida ta’lim- 

tarbiya  jarayonini  yuksaltirish,  milliy  g‘oyani  ro‘yobga  chiqaradigan 

barkamol  avlodni  voyaga  yetkazish  davlatimizning  eng  muhim 

vazifalaridan biri ekanligini ko‘rsatadi.

Hozirgi  zamon  pedagogik  fikrlar  va  ta’lim-tarbiya  konsepsiyasi 

haqida  so‘z  yuritadigan  bo‘lsak,  u  yuksak  umuminsoniy  qadriyatlar 

asosida  taraqqiy topib bormoqda, bu «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunda va 

«Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»da  (1997-yil  29-avgust  ko‘rsatib 

berilgan).

0 ‘zbekiston  Respublikasida  «Ta’lim  to‘g‘risida»gi  Qonunning 

qabul  qilinishiga  bir  qator  omillar  sabab  bo‘ldi:  birinchidan,  biz 

yashayotgan  muhitda,  ya’ni  mamlakatimiz  mustaqilikka  erishgandan 

so‘ng  ijtimoiy  tuzumda  o‘zgarish  bo‘lsa,  ikkinchidan,  ijtimoiy  ishlab 

chiqarish  va  mulkka  bo‘lgan  munosabat  o‘zgardi,  uchinchidan,  eski 

mafkuraviy  qarashlar  yangi 

sharoitga  javob  bermay 

qo‘ydi, 

to‘rtinchidan,  ta’lim  muassasalarida  olib  borilayotgan  tadbirlar  jahon 

andozalariga  mos  ravishda  tashkil  qilishni,  talabalarga  milliy  va 

umuminsoniy  qadriyatlarga  his-tuyg‘ularini  singdirib,  ulami 

har 

tomonlama barkamol,  chuqur bilimga ega mutaxassis etib tayyorlashni 

taqozo etdi.

Ma’lumki.  «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun  5  ta bo‘lim,  34 moddadan 

iborat. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillarida: ta’lim 

0 ‘zbekiston  Respublikasi  ijtimoiy  taraqqiyoti  sohasida  ustuvor  deb 

e’lon  qilinadi,  demak,  ta’lim-tarbiya  ishlari  davlat  siyosatining  asosiy 

prinsiplaridan biridir.

Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari:

-  ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi;

-   ta’limning uzluksizligi va izchilligi;

-   umumiy o‘rta,  shuningdek,  o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining 

majburiyligi;

-   o‘rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limining  yo‘nalishini  tanlashning 

ixtiyoriyligi;

-   ta’limtiziminingdunyoviy xarakterda ekanligi;

-   davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun 

ochiqligi;

-   ta’lim  dasturlarini  tanlashga  yagona  va  tabaqalashtirilgan 

yondashuvi;