Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Qudrat va Boylik 
 
Merkantilistlar  dunyodagi  umumiy  boylik  ozgarmas  deb  qabul 
qilishgan.  Shu  farazga  asoslangan  holda  sxolastiklar  insonlar  o‗rtasida 
savdo  amalga  oshirilganda  ulardan  birining  daromadi  olishi  boshqasiga 
albatta  zarar  keltiradi,  deb  ta‘kidlashgan.  Merkantilistlar  xuddi  shu 
mantiqni xalqlar o‗rtasidagi savdoda ham qo‗llab, bir xalqning iqtisodiy 
qudrati  va  boyligining  o‗sishi  faqatgina  boshqa  davlat  boyligi  hisobiga 
amalga oshadi degan xulosaga kelishgan. Shunday qilib, merkantilistlar 
xalqaro savdo millatning qudrati va boyligining ravnaq topishida muhim 
vosita  ekanini  e‘tirof  etib,  ko‗proq  xalqaro  savdo  balansiga  yetibor 
qaratishgan. 
Ko‗pchilik  merkantilistlar  fikriga  ko‗ra,  iqtisodiy  faoliyatdan 
maqsad  iste‘mol  emas,  balki  ishlab  chiqarishdir  va  bu  keyinchalik 
klassik iqtisodchilar tomonidan ham qabul qilindi. Shuningdek, ularning 
fikricha 
millat 
boyligi 
shaxsiy 
boyliklar 
yig‗indisi 
shaklida 
aniqlanmaydi.  Ular  bir  vaqtning  o‗zida  ham  ishlab  chiqarishni,  ham 
eksportni  rag‗batlantirish,  hamda  iste‘molni  cheklash  orqali  millatning 
boyligini  ko‗paytirish  mumkin,  deb  hisobladilar.  Shunday  qilib, 
halqning  bo‗ligi  ko‗pchilikning  qashhoqligiga  asoslanadi.  Merkan-
tilistlar  ishlab  chiqarishga  katta  ahamiyat  bergan  bo‗lsalar  ham,  ichki 
bozorga  ko‗p  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ma‘qullamaganlar.  Ko‗p 
ishlab  chiqarish  bilan  birga  kam  iste‘mol  qilish  eksportni  oshirishga 
imkon beradi, bu esa millat boyligi va qudratining oshishiga olib keladi, 
deb  hisoblaganlar.  Merkantilistlar  xalqaro  savdoda  nisbiy  ustunlikka 
erishish  uchun  ishchilarga  kam  ish  haqi  berilishi  tarafdori  bo‗lganlar. 
Ularning  fikricha  yashash  minimumidan  yuqori  maosh  berish  mehnat 
layoqatini  kamaytirishi  mumkin,  yuqori  ish  haqi  yil  davomida  kamroq 
soat  ishlashga  va  yalpi  ishlab  chiqarishni  kamaytirishga  sabab  bo‗lishi 
mumkin, deb hisoblanganlar.
8
 
                                                           
8
 History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 62-b. 

---

86