|
Milton Fridmen
(1912-2006-yy.)
255
amalga oshirgan. Monetaristlar davlatning iqtisodiyotda pulni yetkazib
berish siyosati muhim rol o‗ynashini ta‘kidlab o‗tishdi. Shuning uchun
monetaristlarning asosiy muommosi pul hisoblangan
23
.
Monetarizm iqtisodiy ta‘limotlar tarixida keng tarqalgan mashhur
va nufuzli oqimdir. Bu oqimning atoqli namoyandasi Chikago
universitetining professori, iqtisodiy sohasida Nobel mukofoti sohibi
Milton Fridmen (1912) hisoblanadi. Monetaristlar ularni pul massasi
bilan ishlab chiqarish o‗rtasidagi bog‗liqlikni aniqlash uchun tadqiq
qildilar.
Monetarizm keynschilar ta‘limotiga muqobil tarzda yuzaga kelgan
bozor iqtisodiyotida pulni olqishlovchi nazariyadir. Bozor mexanizmi
ustunligiga asoslangan M.Fridmen nazariyasiga ko‗ra erkinlik va
xususiy tadbirkorlik o‗rtasida ichki bog‗liqlik mavjud. Faqat xo‗jalik
erkinligi sharoitida siyosiy erkinlikka, iqtisodiy samaradorlikka va
tenglikka erishish mumkin.
Iqtisodiyotda nima qilish kerakligini millionlab kishilardan ko‗ra
davlat amaldorlarining yaxshi bilishi dargumon, deydi M.Fridmen.
Davlatning xo‗jalik jarayonlariga aralashuvi iqtisodiyotning o‗zini-o‗zi
tartiblash tizimini buzishga olib keladi. Shuning uchun davlat pul va
ishlab chiqarish barqarorligini ta‘minlagan holda pul muomalasini
nazorat qilish bilan cheklanmog‗i lozim.
Monetarizmning asosiy qoidalari. M. Fridmen konsepsiyasini
tasavvur qilish uchun uning tarafdorlari u yoki bu darajada qo‗llab-
quvvatlagan asosiy qoidalarni ko‗rib chiqamiz.
Monetaristlar fikricha bozor iqtisodiyoti o‗zining ichki xususiyatiga
ko‗ra barqarorlikka, o‗zini-o‗zi tartiblashga intiladi. Bozor raqobati
tizimi mustahkam barqarorlikni ta‘minlaydi. Mabodo muvozanat
buzilsa, baholar uni tuzatishning bosh vositasi bo‗lib xizmat qiladi.
Nomutanosibliklarning vujudga kelishi, odatda, ichki sabablar natijasida
23
History of Economic Thought. Harry Landreth, David C. Colander. Fourth edition Houghton Mifflin Company
Boston Toronto. P 440
256
emas, balki tashqaridan bo‗ladigan arashuvlar, davlat tartiblashidagi
xatolar natijasi hisoblanadi.
Bozor xo‗jaligining barqarorligi to‗g‗risidagi ushbu qoida J.M.
Keynsning iqtisodiyotga davlat aralashuvining zarurligi to‗g‗risidagi
tasdig‗iga qarshi qaratilgandir. Aynan ular (ma‘muriy, baholar dastaklari
emas, soliq tizimi emas) iqtisodiyotni a‘lo darajada barqarorlashtirishga
qodir. Agar J.M.Keyns byudjet siyosatini ancha aniq, tezkor va natijasini
oldindan bilish mumkin bo‗lgan dastaklar sifatida baholagan bo‗lsa,
M.Fridmen undan farqli ravishda, pul-kredit siyosatini ana shunday
tavsiflaydi. Uningcha (Keynsga qaraganda) pul–kredit siyosati iqtisodiy
faollikni ancha kuchaytiradi. U pulni ishlab chiqarish, ish bilan bandlik
va baholarni aniqlashda yagona bosh omil sifatida qaraydi.
Pulning asosiy xususiyati uning likvidligida. Pulni xohlagan paytda
almashtirish, unga har qanday tovarni sotib olish mumkin. M. Fridmen
pul harakati (pul massasining o‗sish sur‘ati) va yalpi ichki mahsulot
o‗rtasida o‗zaro chambarchas bog‗liqlik amal qilishiga asoslanadi. Pul
massasining o‗sish sur‘ati tezlashuvi yoki sekinlashuvi faol ish
yuritishda, ishlab chiqarishning siklik tebranishida aks etdiriladi. Gap
shundaki, pul massasidagi o‗zgarishlar natijasi asosiy iqtisodiy
parametrlarda birdan aks ettirilmaydi, balki biroz vaqtdan keyin ta‘siri
bilinadi. Odatda, vaqtincha uzilish bir necha oyni tashkil etadi. U shu
narsani bildiradiki, pul massasidagi o‗zgarishlar yalpi ichki mahsulotga
birdan emas, balki bir oz vaqtdan (oydan) keyin ta‘sir ko‗rsatadi.
Shuning uchun pul siyosati joriy tartibdagi samaraga va qisqa muddatli
o‗zgarishlarga mo‗ljallangan bo‗lmay, balki uzoq muddatli xarakterga
ega.
IS-LM modeli
Keynschilar ko‗p o‗tmay monetaristlar bilan fikrimiz bir xil bo‗lib
chiqadi, deb o‗ylagan edi, lekin monetaristlar o‗zlarining tushunishlari
bo‗yicha ulardan farq qilishgan. Bu muammo keyns-neoklassik tizimida
qayta yechilgan va monetaristlar elastik bo‗lmagan LM egri chizig`ini
257
aytgan bo‗lsalar, keynschilar esa elastik LM egri chizig`ini tatbiq
etganlar. Natijada, oxir-oqibat bu termin taqdimotlarda monetaristik va
keynschilik ta‘limoti birga keladigan neokeynschilik IS-LM modeli, deb
yuritilib, ular faqatgina bir necha parametrlari bilan farq qiladigan
bo‗ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
