Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

22.2.
 
Byudjet nazoratining turlari, shakllari va usillari
Byudjet Kodeksining 173-moddasida davlat moliyaviy nazoratining 
shakllari, turlari va usullari belgilab berilgan. Unga ko‗ra, davlat moliyaviy 
nazorati quyidagi 
shakllarda
amalga oshiriladi: 
 
22.4-rasm.Davlat moliyaviy nazoratining shakllari, turlari va usullari
1
-
taftish; 
-
tekshirish (shu jumladan byudjet to‗g‗risidagi qonun hujjatlarining avvalgi 
taftishda yoki tekshirishda aniqlangan buzilishlarini bartaraf etish yuzasidan 
nazorat tartibidagi tekshirish); 
-
o‗rganish.
Davlat moliyaviy nazoratining 
turlari
quyidagilardir: 
-
dastlabki nazorat – moliyaviy operatsiyalar bajarilguniga qadar 
g‗aznachilik bo‗linmalari va moliya organlari tomonidan amalga oshiriladi; 
-
joriy nazorat – moliyaviy operatsiyalar bajarilishi jarayonida g‗aznachilik 
bo‗linmalari, moliya organlari va davlat soliq xizmati organlari tomonidan amalga 
oshiriladi; 
-
yakuniy nazorat – moliyaviy operatsiyalar bajarilganidan so‗ng maxsus 
vakolatli davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladi. 
Davlat moliyaviy nazoratining 
usullari 
quyidagilardir: 
1) tekshirish hujjatlarining hajmiga qarab: 
-
yoppasiga nazorat – tekshirilayotgan davr uchun barcha buxgalteriya, 
moliya, statistika, bank hujjatlari va boshqa hujjatlarni tekshirish;

1
O‗zbekistonRespublikasiByudjetKodeksining 173-moddasi asosida. 

davlat moliyaviy 
nazoratining 
shakllari
taftish 
tekshirish 
o‗rganish 
davlat moliyaviy 
nazoratining 
turlari
dastlabki 
joriy 
so‗nggi 
davlat moliyaviy 
nazoratining 
usullari
yoppasiga nazorat 
tanlanma nazorat 
kompleks nazorat 
mavzuli nazorat 
muqobil nazorat 

---

294 
-
tanlov asosidagi nazorat – muayyan davr uchun buxgalteriya, moliya, 
statistika, bank hujjatlari va boshqa hujjatlarning ayrim qismlarini tekshirish;
2) nazoratning maqsadga yo‗naltirilganligi va predmetiga qarab:
-
kompleks nazorat – moliyaviy nazorat obyektining muayyan davr uchun 
moliyaviy-xo‗jalik faoliyatining barcha yo‗nalishlarini tekshirish; 
-
mavzuli nazorat – moliyaviy nazorat obyektining muayyan davr uchun 
ayrim masalalar bo‗yicha faoliyatini tekshirish; 
-
muqobil nazorat – operatsiyalar yagonaligi bilan o‗zaro bog‗liq bo‗lgan va 
turli moliyaviy nazorat obyektlarida turgan hujjatlarni solishtirishni o‗z ichiga 
olgan tekshirish.
Ma‘lumki, davlat moliyaviy nazoratining nazariyasi va amaliyotida uning 
muhim bo‗g‗ini bo‗lgan byudjet nazorati quyidagi shakllarda amalga oshiriladi (6-
rasm): 
Dastlabki moliyaviy nazorat
turli darajadagi byudjetlar loyhalarini tuzish, 
ko‗rib chiqish, tasdiqlash; daromad va xarajatlar smetasi, qonun loyihalarini ishlab 
chiqish va qabul qilish jarayonida amalga oshiriladigan nazorat shaklidir. U 
moddiy va moliyaviy resurslarni noratsional ishlatilishining oldini olishga xizmat 
qiladi. Dastlabki moliyaviy nazorat chog‗ida qo‗shimcha mablag‗larni jalb qilish 
imkoniyatlari, ko‗zda tutilgan xarajatlarning asoslanmaganligi aniqlanishi mumkin.