Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

2
Ikkinchi 
omil 
(y)
ta’siri
X
X
X
X] * U j—Xi*U<>
Q=xuz
Jami o'zgarish 
QrQo
Xo*Uo*Zo
Xi*Uo*Zo
X i* U ,* Z o
X ]*U !*Z i
I
Birinchi 
omil 
(x)
ta’siri
X
X
X
X i * U o * Z o - X o * U o * Z o
2
ikkinchi 
omil 
(y)
ta’siri
X
X
X
X | * U i * Z 0 
~ 
Xi*Uy*Zo
3
Uchinchi 
omil 
(z)
ta’siri
X
X
X
X i * U i * Z | — Xj * U
i
*Z
q
Q=x/y
Jami o 4zgarish 
QrQo
Xo/Uo
X j / u 0
X
X j/lli
1
Birinchi 
omil 
(x)
ta’siri
X
X
X
Xj/Uo - Xo/llo
2
Ikkinchi 
omil 
( u )
ta’siri
X
X
X
X i/U i - Xj/llo
Q -z/x+u
Jami o ‘zgarish 
QrQo
Zo/Xo+Uo
Zi/Xo+Uo
Z t / x ^ U o
Z j/X i 
+ 
Ui
1
Birinchi 
omil 
(x)
ta’siri
X
X
X
Zj/Xo+Uo - Zo/Xo+Uo
2
Ikkinchi 
omil 
(y)
ta’siri
X
X
X
Z j/X j+ U o - Zj/Xo+Uo
3
Uchinchi 
omil 
(z)
ta’siri
X
X
X
Z j /X i+ U j - Z j ^ + U o
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar hisob- 
kitobida buni ko‘rib o4ishimiz mumkin. Sotuv rentabelligi quyidagi 
bogManishda aniqlanadi
Rc~Syaf!Sst
38

---

Bunda: Syo^sotishdan yalpi foyda 
S^-sotishdan sof tushum
1.19-jadval
Sotuv rentabelligi va uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi
omillar hisob-kitobi
K o‘rsatkichlar
Ifoda
0 ‘tgan yil
Hisobot yili
0 ‘zgarishi
0 ‘sishi
Sotishdan s o f tushum, 
m ln so ‘m
Sst
100
125
+25
1.25
Sotilgan m ahsulot 
tannarxi, m ln so‘m
Smt
80
90
+10
1.12
Sotishdan yalpi foyda, 
m ln so ‘m
Syaf
20
35
+ 15
1.75
Sotuv rentabelligi, %
Rc
0.20
0.28
+0.08
1.40
Y alpi foyda 
o'zgarishiga ta ’sir 
etuvchi birliklar
X
X
X
S o f tushum ning 
o ‘zgarishi
X
125-100
+25
Sotilgan m ahsulot 
tannarxining o ‘zgarishi
X
80-90
-15
Rentabellik 
o ‘zgarishiga ta ’sir 
etuvchi om illar
X
X
X
S o f tushum 
o ‘zgarishi, %
0 ‘sst
20/125-20/100=0,16-0,20
-0,04
Sotishdan yalpi foyda 
o ‘zgarishi, %
О 4 syaf
35/125-20/125=0,28-0,16
+0,12
Mutlaq farq usuli.
Mutlaq farq usuli natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi omillar soni 
ikki yoki undan ortiq ta’sir birliklariga ega bo'lgan hollarda qo'llaniladi. 
Uning mazmunini natijaviy ko‘rsatkichga ta’sir etuvchi birlikning farqi 
qolgan 
omillaming 
reja, 
haqiqatdagi 
(uzviy 
ketma-ketlikda) 
ko‘rsatkichlarga ko‘payrilgan holda aniqlanadi.
39

---

Mutlaq farq usuli an’anaviy usullaming sodda modelli tizimi 
hisoblanib ko‘pincha samaradorlik va natijaviylik ko‘rsatkichlariga 
nisbatan qo‘llaniladi.
Uning muhim xususiyati omillar ta’sirini hisob-kitob qilishda 
uzviylikning, aniqlikning ketma-ketlikning qat’iy belgilanishi. Analitik 
ketma-ketlikda birinchi navbatda sifat ko‘rsatkichlari keyingi qatorlar 
bo'yicha bilik, miqdor ko‘rsatkichlar tartiblanadi.
Masalan mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi mehnat 
vositalari bilan bog‘liq bo'lgan omillami mutlaq farq usulida hisob-kitob 
qilishimiz mumkin. Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat vositalari 
bilan bogcliq b o ig a n omillar qatoriga: asosiy vositalaming o‘rtacha 
yillik qiymatining o'zgarishi, asosiy vositalardan samarali foydalanish 
(asosiy vositalaming qaytimining o ‘zgarishi) ko‘rsatkichining ta’siri.
1.20-jadval