Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

O'tkir nurlanish kasalligi-qisqa muddatli (bir necha kungacha) nurlanish ta'sirida rivojlanadigan kasallik. Belgilari nurlangandan keyin 24 soat ichida rivojlanadi. Kasallikning og'irlik darajasi va klinik ko'rinish nurlanish dozasiga bog'liq. 100 rad dan kam dozali nurlanish shikastlanishiga olib kelishi mumkin mumkin (o'zgarishlar qaytariladi).
100-1000 rad dozasi bilan nurlantirilganda nurlanish kasalligining suyak iligi shakli rivojlanadi.
100-5000 rad dozasi bilan nurlantirilganda, oshqozon-ichak traktining og'ir qon ketishi bilan kechadigan varianti rivojlanadi.
5000 dan ortiq rad dozasi bilan nurlantirilganda, miya shishi paydo bo'lishi bilan tavsiflanadigan nurlanish kasalligining neyrovaskulyar varianti rivojlanadi.
Surunkali nurlanish kasalligi - ionlashtiruvchi nurlanishning nisbatan kichik dozalarda (umumiy miqdori 100 raddan ortiq) uzoq vaqt ta’sir etishidan kelib chiqadigan kasallik.
Radiatsiyaning uzoq genetik yoki somatik ta'sirini aniqlash ehtimoli 10 ^-2 uchun 1 Gr (Grey) ni tshkil etadi.
Surunkali nurlanish kasalligi o'tkir nurlanish kasalligining davomi bo’lmay, o'smalar - gemoblastomalar va saraton tez-tez uchraydi. Yaxshi tashkil etilgan tibbiy ko'rik, yiliga bir marta to'liq onkologik tekshiruv va yiliga 2 marotaba qon tekshiruvi o'tkazilsa, saratonning ilg'or shakllari rivojlanishining oldini olish mumkin bo'ladi va bunday bemorlarning umr ko'rish davomiyligi normal holatga yaqinlashadi.
Radiatsiyaviy xavfsizlik standartlarida belgilangan nurlanish manbalarining normal ishlash paytida radiatsiya xavfsizligini ta'minlashning asosiy tamoyillari:
- birinchidan - fuqarolar ta'sirining individual dozalari chegarasidan oshishiga yo'l qo'yilmaydi;
- ikkinchidan - agar foyda ko’rish mumkin bo'lgan joyda zarar xavfi yuqori bo'lsa, ionlashtiruvchi nurlanishdan foydalanish taqiqlanadi.
Quyidagi nurlanganlar guruhlarini ajratiladi:
- A guruhi - xodimlar (sun'iy nurlanish manbalari bilan ishlaydigan shaxslar);
- B guruhi - mehnat sharoitiga ko'ra, sun'iy nurlanish manbalari ta'sirida bo'lgan xodimlar;
- jami aholi - bu guruhga texnologik nurlanish manbasiga ta'sir qilish shartlari va sharoitidan tashqaridagi barcha odamlar kiradi.
Har bir guruh uchun ta'sir qilish standartlari ishlab chiqilgan:
- A guruhi uchun dozalarning asosiy chegaralari (DAСH) o'rnatilgan;
- B guruhi uchun - yillik daromad chegaralari (YDCH);
- ruxsat etilgan o'rtacha yillik volumetrik faollik (REO’YVF) va boshqalar;
- aholi uchun - nazorat darajalari.
Dozalar chegarasi (DCH) - bu aholining cheklangan qismi uchun ruxsat etilgan 1 yil davomida radiatsiyaning maksimal ekvivalent dozasi.
Yillik qabul qilish chegarasi (YQCH) - bu radioaktiv moddalar miqdori, ularni 50 yil davomida tanaga qabul qilish tanqidiy organda dozalar chegarasiga teng dozani hosil qiladi.
Odamga ta'sir qiladigan ionlashtiruvchi nurlanishning barcha manbalari ochiq yoki yopiq bo'lishi mumkin. Ochiq shaklda nurlanish manbalari bilan ishlaganda, radionuklidlar atrof -muhitni ifloslantirishi va teri orqali, oziq-ovqat, suv va havo bilan inson tanasiga kirishi mumkin.