Toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mehanizatsiyalash muhandislari instituti fakultet: Suv ho’jaligini boshqarish va tashkil etish Kafedra: Buxgalteriya Hisobi va Audit Fan nomi: Mutahasislikka kirish amaliyotidan Hisobot Bajardi

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO’JALIGINI MEHANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI

Fakultet: Suv ho’jaligini boshqarish va tashkil etish

Kafedra:Buxgalteriya Hisobi va Audit

Fan nomi: Mutahasislikka kirish amaliyotidan

Hisobot



Bajardi:Ibrohimov M.M



Qabul qildi:Tashxo’djayeva G. N

Toshkent 2021

Kirish

Iqtisodiy islohotlarning chuqurlashib borishi, O’zbekiston Respublikasining jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi o’z navbatida mavjud qonunchilik asosini doimiy ravishda takomillashtirish uni xalqaro me’yorlar va standartlarga moslashtirib borishini taqazo etdi.

Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga o’tish tamoyillari va uning keyingi bosqichlarida ustuvor yo’nalishlarning belgilanishi, ayniqsa ijtimoiy – siyosiy hayotni, jumladan iqtisodiyotni bir qancha sohalarini, jumladan buxgalteriya hisobi tizimi ham isloh qilishni boshladi.

O’zbekiston Respublikasi prezidentining 2017-yil 7 –fevraldagi 4947-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan “2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi” jamiyat hayoti barcha sohalari uchun asosiy dastur bo’lib hisoblanadi.

Buxgalteriya hisobini isloh qilinishi, eng avvalo, uning boshqaruv hisobi moliyaviy hisob va soliq hisobiga bo’lib o’rganishimizni taqazo etadi. Hisobning shunday bo’linishi nafaqat korxonaning, balki barcha manfaatdor tomonlarning, shu jumladan davlatning ham istiqboli uchun xizmat qiladi.

Respublika buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimi oldidagi eng muhim vazifalardan biri – bu buxgalteriya hisobini tashkil etish hamda yuritish tartibini imkon qadar xalqaro talablar darajasiga muvofiqlashtirib borishdan iboratdir. Chunki, xohlaymizmi, yo’qmi biz jahon globallashuv jarayoni davrida yashamoqdamiz, o’z navbatida buxgalteriya hisobi xalqaro integratsiya jarayonlarini rivojlantirishda “biznes tili” sifatida tan olingan.

Respublikamizda buxgalteriyani tartibga solish bo’yicha chora – tadbirlar, qonun xujjatlar, farmoyishlar, buxgalteriya hisobi va hisobot tizimini takomillashtirish bo’yicha ishlar, iqtisodiyotimizga mos buxgalteriya hisobini joriy etishning yangi usullarini yoritib berish.

Buxgalterlik kasbi mehnat faoliyatining har bir sohasiga kirib borgan. Buxgalteriya ixtiyoriy tashkilotda mavjud va hamma joyda buxgalterning o‘z xususiyatlari bor. Biroq, buxgalteriya hisob-kitobi formalari va ish tamoyillari, mohiyatiga ko‘ra, ixtiyoriy soha uchun bir xil. Bir so‘z bilan aytganda, buxgalter kasbidan ko‘ra universalroq kasb yo‘q.
Muvaffaqiyatli buxgalter, kerakli jihatdan, aniqlik va ishchanlikdir. Bugungi kunda butun firmaning muvaffaqiyati buxgalterning operativligiga bog‘liqdir.


Buxgalter vazifalariga nimalar kiradi?
U pul bilan bog‘liq bo‘lgan barcha hujjatlar bilan ishlaydi. Firma, misol uchun, kompyuter sotib oldi – buxgalter shu erning o‘zida uning ma’lumotlar bazasini tayyorlaydi va unga sarflangan mablag‘ni maxsus hisobga yozib qo‘yadi. Bundan tashqari, u firma tomonidan u yoki bu narsani sotib olingani uchun sarflangan moliyaviy vositalarni, xizmat safarlari sarf-xarajatlari to‘langanligi, ish haqi berilganligi va hokazolar haqidagi faktlarni tasdiqlaydigan barcha kirim va to‘lov hujjatlarini saqlashi va tartibga solishi kerak.
Buxgaltersiz hech qaysi bitim, hech qanday moliyaviy operatsiya amalga oshmaydi. Buxgalter bu operatsiyalarni faqatgina rasmiylashtirmaydi, ba’zida uning o‘zi bu operatsiyalarni amalga oshiradi. Aytaylik, savdo-sotiq agenti tovar partiyasini iste’molchiga etkazdi – buxgalter agent tomonidan belgilangan hisobni va tovar qoplamasini qayd etadi, ushbu hisob bo‘yicha pul kelib tushishinini nazorat qiladi yoki bo‘lmasa, agarda firma ma’lum miqdorda pul to‘lashi kerak bo‘lsa, hisob topshirig‘ini yozadi va imzolaydi.
Firma to‘lashi kerak bo‘lgan turli xildagi soliq va to‘lovlar summasini aniqlash, ushbu to‘lovlarni amalga oshirish, kerakli hisobotni tayyorlab, uni soliq inspeksiyasiga etkazish, ish haqinii hisoblash va taqsimlash, ular hisobidan turli xildagi tadbirlarga pul ajratish, bank hisobidan naqd pullarni olish uchun hujjatlarni tayyorlash – bularning barchasini buxgalter qiladi. Bir so‘z bilan aytganda, tashkilot buxgaltersiz “yashay olmaydi”.
SHuning uchun ham, ishga joylashtirish bo‘yicha tashkilotlar buxgalter ishiga takliflar bilan to‘lib-toshib ketishgan. Lekin… xursand bo‘lishga shoshilmang: barcha ish beruvchilar ish tajribasiga ega bo‘lgan buxgalterni ishga olishni xohlaydi. Mehnat resurslarining o‘ziga xos paradoksi kelib chiqadi – o‘quv yurti bitiruvchisi ish tajribasiga ega bo‘lish uchun mutaxassislik bo‘yicha ishlashi kerak, lekin ish beruvchi unga ish berishni xohlamaydi, chunki u ish tajribasiga ega emas. Umuman olganda, bu kadrlar malakasini oshirishga kuch sarflashni xohlamaydigan firmalarga bog‘liq. Va nihoyat, o‘quv yurti bitiruvchilari tajriba orttirish uchun katta firma buxgalteriyasining qandaydir bir kichik qismiga buxgalter bo‘lib ishga kirishlari ham mumkin. Ular odatda ishni etkazib beruvchilar yoki bank bilan hisob-kitob olib borishdan boshlaydilar. So‘ngra boshqa qismlar ham qo‘shiladi – asosiy vositalarni, moliyaviy xarajatlarni, pul yoki maoshni hisob-kitob qilish. Soliq ishlarini esa, faqatgina mahoratingiz va mas’uliyatingizga ishonch hosil qilishganidan keyingina, sizga ishonib topshirishadi va faqatgina buxgalteriyaning barcha qismlarida tajribaga ega bo‘lganigizdan keyingina bosh buxgalter yoki uning o‘rinbosari lavozimiga da’vogarlik qilishingiz mumkin.
Umuman olganda, hali o‘quv yillaridayoq, kichgina maosh taklif qilsa-da, haqiqiy buxgalterlik uchun sizni ishga qabul qilishga rozi bo‘lgan birorta firmani topish kerak. Ko‘rib turibsizki, diplom olganingizdan keyin ushbu firmada qolasiz, faqat endi ishni almashtirish haqida o‘ylashga majbur qilmaydigan maoshga ega bo‘lgan shtat ishchisi sifatida.
Buxgalterda karyera qanday bo‘lishi mumkin?
Bu uning bilimiga, doimiy tarzda malakasini oshirib borishiga bog‘liq. Mahoratli va ishchan buxgalter bir necha yilgi ish faoliyatidan so‘ng bosh buxgalter darajasiga ko‘tarilishi mumkin, bu ham faxrli va “daromadli”. SHu bilan birga, bosh buxgalter zimmasiga yuklanadigan mas’uliyat oddiy maoshni taqsimlovchi ishchinikiga qaraganda bir necha barobar ortiqrok.
Buxgalter – zerikarli kasb deb o‘ylaganlar yanglishishadi. Lekin, agar, bu kasbni faqatgina uni egallashga yo‘l ochiqligi va bu kadrlarga talab yuqoriligi uchun tanlasangiz, sizdan yomon buxgalter chiqishi, oxir oqibat ish joningizga tegib ketishi turgan gap. Ixtiyoriy kasbni ko‘ngilga qarab tanlashingiz lozim va buxgalteriya ham bundan mustasno emas. Agarda debet va kreditlar bilan bog‘liq bo‘lgan ish sizni o‘z-o‘zidan o‘ziga jalb qilmasa, bu ishni tanlaganingizdan so‘ng, siz yuqori maosh to‘lanadigan ishga ega bo‘lish haqida orzu qilmasangiz ham bo‘ladi. Bundan tashqari, ish sizda na turg‘un, na yuqori bo‘ladi. CHunki har bir rahbar buxgalterdan ijodiy tashabbuskorlikni kutadi. Bu tashabbuskorlik, birinchi navbatda, soliqka to‘lanadigan pullarni tejab qolish yoki hujjatlarda yo‘l qo‘yilgan xatolar uchun jarima to‘lamaslik mahoratiga borib taqaladi. Buxgalter – mohiyati jihatidan, korxona, tashkilot, firmaning mulklari va mablag‘lari qo‘riqchisi. Aynan shuning uchun ham u qadrlanadi.

BHMSlar tegishli huquqiy maqomga ega bo‘lib, mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalarning moliyaviy hisobotiga bo‘lgan ishonchni ta’minlovchi respublikamizdagi buxgalteriya hisobining sifati va ishonchliligini xalqaro miqyosida tan olinishining asosiy shartidir. BHMS standartlaridan 1-son “Hisob siyosati va moliyaviy hisobot” deb nomlanib, г boshqa standartlar bilan birgalikda qo‘llaniladi. Xo‘jalik subyektining hisob siyosati bajarilishi lozim bo‘lgan ta’moyil va qoidalar yig‘indisi asosida tartibga solinib turadi. Bunday tamoyil va qoidalarning mavjudligi bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteruya hisobining muhimligi, korxonalarning mulkiy va moliyaviy holati haqida to‘la va haqqoniy ma’lumotlar shakllantirilishiga qaratilishi, tadbirkorlarning o‘zaro bir – biri bilan muomala qilishi usuli bo‘lishi, makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimining muhim elementi bo‘lib hisoblanishi bilan izohlanadi.

O‘zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunga asosan, shu qonunga zid bo‘lmagan holda tuziladi. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari esa Buxgalteriya hisobining alohida bo‘limlari bo‘yicha hisob yuritish tartibini belgilaydigan “Uslubiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar va boshqa hujjatlar” ishlab chiqarishning huquqiy – me’yoriy va uslubiy asosi hisoblanadi.So‘ngra yuqoridagi uchta pog‘onaning mantiqiy davomi “Korxonaning hisob siyosati” ya’ni korxonalarning hisob yuritish va hisobot tuzishga doir ichki hujjatlar to‘plami shakllantiriladi

Buxgalteriya hisobini yuritish, shuningdek, iqtisodiy faoliyatning boshqa sohalari barcha tijorat korxonalarida istisnosiz amalga oshirilishi kerak. Bunday holda, bunday protseduralarning juda ko'p turli xil xususiyatlari haqida eslash kerak. Ular buyurtma berilishi kerak, bir-birlarini ma'lum bir tartibda kuzatib boring. Shunday qilib ichki audit bu vazifalarni yanada optimallashtirish va monitoring qilish maqsadida tashkilotning barcha jarayonlarini o'rganishga qaratilgan faoliyat auditi. Ish samaradorligini tahlil qilish tartibi aniq bo'limning ishlashi va samaradorligi to'g'risida aniq ma'lumotlarni to'plashni ta'minlaydi. Ko'pgina xususiy va davlat muassasalari autsorsing xizmatlariga buyurtma berishadi yoki doimiy ishlaydigan mutaxassisni yollashadi..

Malakali buxgalter auditorlik firmasiga auditor bo‘lib joylashishi mumkin. Auditor – o‘sha buxgalter, faqatgina yuqori darajali. Agar buxgalter, asosan, mehnat daftarchasi “yotgan” tashkilotning moliyaviy hujjatlari bilan shug‘ullansa, auditor uning mijoziga aylanishni xohlagan yoki shunga majbur bo‘lgan tashkilotlarning moliyaviy, qo‘pol qilib aytganda, ”uyumlarini yoyadi”. Oddiyroq qilib aytganda, auditorlar firmaning moliyaviy hujjatlarini yaxshi tushunishlari, moliyaviy zanjirning yo‘qotilgan qismlarini topa olishlari, soliq inspeksiyasiga taqdim etiladigan hisobotlardagi xatolarni to‘g‘rilab bilishlari, va umuman, firma soliqlarini minimumlashtirishlari uchun qadrlanishadi. Ba’zida firma tajribasizroq buxgalterga ega bo‘lgani uchun davlatga ortiqcha haq to‘lash holatlari ham kuzatiladi.
Buxgalter bo‘lishni xohlaysizmi? Unda, olg‘a. Har qanday holatda buxgalterlik hisobi asoslari bilimlari ortiqcha bo‘lib qolmaydi.