Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

3-§.  Bitimlar.  vakillik.  da’vo  muddatL

Bizga  m a’lumki,  O'zbekiston  Respublikasi  FKning  101-moddasiga 

ko'ra,  bitimlar  deb,  fuqarolar  va  yuridik  shaxslarning  fuqarolik  huquq 

va  burchlarini  belgilash,  o'zgartirish   yoki  bekor  qilishga  q aratilg an  

harakatlariga  aytiladi.

O'zbekiston  Respublikasining  fuqarolik  huquqidan  farqli  ravishda  bu 

bo'limda tashqi iqtisodiy bitimlar to'g'risida fikr yuritiladi.  «Tashqi iqtisodiy 

bitimlar»  tushunchasini  izohlashdan  avval,  am aliyotda  ikkita  sinonim 

tushunchalar,  ya’ni  «tashqi  savdo-sotiq  bitimi»  va  «tashqi  iqtisodiy  bitim» 

tushunchalarining  qo'llanishini  ko'rish  mumkinligini  qayd  etish  zarur.  Shu 

bilan birga,  fikrimizcha,  ushbu  ikkala  tushunchani  alohida  farqlash  kerak: 

tashqi  savdo-sotiq  bitim lari  (inglizcha  foreign  tra d e   deals)  shu n d ay  

bitimlarki,  ularning  qatnashchilaridan  biri  chet  ellik  jismoniy  yoki  yuridik 

shaxs  bo'ladi,  ushb u  bitimlarning  m azm unini  esa  tovarlar,  xizm atlar, 

shuningdek,  ijodiy  faoliyat  natijalarini  eksport  yoki  im port  qilish  bilan 

bog'liq bo'lgan operatsiyalar yoki ulardan foydalanish huquqi tashkil qiladi.

Tashqi  iqtisodiy  bitim  yanada  kengroq  m a’noga  ega  bo'lib,  chet  el 

elem enti  ishtirokidagi  xohlagan  iqtisodiy  x arak terd ag i  bitim   sifatida 

namoyon bo'ladi (ta’sis shartnomasi,  xizmat ko'rsatish, loyixalarni amalga 

oshirish,  litsenziya  shartnomalari,  lizing  shartnom alari  va  hokazo).

Bitim shakliga nisbatan qo'llanilishi lozim bo'lgan huquq  to'g'risidagi 

kollizion  norma  O'zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik  kodeksining  1181- 

moddasi  1-qismida  aks  ettirilgan:  «Bitimning  shakli  u  tuziladigan  joy 

huquqiga  bo'ysunadi.  Biroq  chet  elda  tuzilgan  bitim,  agar  O'zbekiston 

Respublikasi  h u q u q i  talablariga  rioy a  etilg an   bo'lsa,  sh a k lg a   rioya 

etilmaganligi  tufayli  haqiqiy  emas  deb  topilishi  m um kin  emas».

Tashqi  iqtisodiy  bitim  qatnashchisi  bo'lmish  barcha  o'zbekistonlik

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shaxslarga  bitimning  amalga  oshirilish  vaqti  va  joyidan  qat’iy  ravishda 

yozma shakl majburiydir. Bu haqda O'zbekiston Respublikasi FKning  1181- 

moddasi,  2-qismida  aytilgan:  «Loaqal  ishtirokchilaridan  bittasi  O'zbekiston 

Respublikasining yuridik shaxsi yoki O'zbekiston Respublikasining fuqarosi 

bo'lgan  tashqi  iqtisodiy  bitim,  qaerda  tuzilganidan  q a t’iy  nazar,  yozma 

shaklda  tuziladi».

Munosabatlarni  tashqi  iqtisodiy  bitimlar  borasida  kollizion  normalar 

yordamida  tartibga solish  m a’lum  qiyinchiliklarni tug'diradi,  chunki ushbu 

masala  bo'yicha  milliy  qonunlar  o'zining  xilma-xilligi  bilan  ajralib  turadi 

va  bitta  masala  bo'yicha  ko'pincha  bir-biriga  zid  bo'lgan  qoidalar mavjud. 

Shu  sababli  ham   bunday  m unosabatlarni  tartibga  soluvchi  normalarni 

unifikatsiyalash  zaruriyati  tug'ildi:  1980-yilda  Vena  shaxrida  BMTning 

tovarlar  oldi-sotdisi  haqida  xalqaro  shartnomalar  to'g'risida  Konvensiyasi 

qabul  qilindi  (O'zbekiston  Respublikasi  ushbu  Konvensiyaga  1996-yilnig

1-dekabrida  qo'shildi).  Da’vo  m uddatlari  masalasi  borasida  esa  1974-yilda 

to v arlarn i  xalqaro  savdo-sotiq  qilishda  d a’vo  m u d datlari  to'g'risidagi 

konvensiya  qabul  qilindi  (1980-yil  11-aprelda  Venada  tovarlarni  xalqaro 

savdo-sotiq  qilishda  da’vo  m uddati  to'g'risidagi  Konvensiyani  o'zgartirish 

to'g'risida  Protokol  qabul  qilingan  edi).