Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

4-§.  Tovar  (xizmat  ko'rsatish)  belgisini  boshqa 

shaxslarga  o'tkazish

Guvohnomada  ko'rsatilgan  tovarlar,  ishlar,  xizmatlarning  barcha 

guruhlari yoki bir qismiga tovar belgisi qo'yishdan iborat mutlaq huquqni 

belgi  egasi  shartnoma  asosida  boshqa  manfaatdor  yuridik  yoki  jismoniy 

shaxsga berishi  (o'tkazishi)  mumkin.  Shartnomada  o'tkazilayotgan  huquq 

hajmi  aniq  belgilab  qo'yilishi  lozim.  Bunday  shartnoma  haq  baravariga 

ham,  tekin  ham  tuzilishi  mumkin.

Quyidagi hollarda tovar belgisiga bo'lgan huquqning boshqa shaxsga 

berilishiga  yo'l  qo'yilmaydi:

a)  agarda  bunda  tovar  haqida  iste’molchining  yoki  boshqalarning 

chalg'ishiga,  yanglishishiga  sababchi  bo'lishi  mumkin  bo'lsa;

b)  agarda  bunday  tovarni  ishlab  chiqaruvchi,  tayyorlovchi  haqida 

iste’molchining chalg'ishiga, yanglishishiga sababchi bo'lishi mumkin bo'lsa,

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bunday  hollarda  Patent  idorasi  tovar  belgisiga  nisbatan  huquqni  boshqa 

shaxsga  berish  haqidagi  shartnomani  ro'yxatdan  o'tkazishni rad  etadi.

Agarda yuqoridagi holatlar yoki ulardan biri shartnoma tuzilganidan 

keyin  vujudga  kelgan  bo'lsa,  u  holda  shartnomani  bekor  qilish  haqida 

talab  bilan  vakolatli  davlat  organlari,  iste’molchilar  uyushmalari  yoki 

boshqa  shaxslar  murojaat  etishlari  mumkin.  Shartnoma  sud  tomonidan 

bekor  qilinganda  uning  bajarilishi  natijasida  vujudga  kelgan  yuqoridagi 

holatlami  bartaraf  etish  taraflarning  zimmasiga  yuklanishi  lozim.

Tovar  belgisi  egasi  bu  belgidan  foydalanish  huquqini  litsenziya 

shartnomasi  asosida  boshqa  shaxsga  berishi  mumkin.  Litsenziya 

shartnomasida  litsenziat  mahsulotining  sifati  litsenziar  mahsulotining 

sifatidan past bo'lmasligi va litsenziar ana shu shartga amal qilinayotganligini 

nazorat  etib  turishi  to'g'risidagi  shart  bo'lishi  lozim.

Tovar  belgisiga  bo'lgan  huquqning  har  qanday  asosga  ko'ra  boshqa 

shaxsga  o'tishi,  shu  jumladan,  uni  shartnoma  asosida  (FK  105-moddasi, 

1-qismida  belgilangan  tartibda)  yoki  huquqiy  vorislik  tartibida  (yuridik 

shaxslar  qayta  tashkil  etilishi  oqibatida)  boshqa  shaxsga  berish  patent 

idorasida  ro'yxatdan  o'tkazilmog'i  lozim.

Ushbu  talabga  rioya  qilinmaslik  oqibatlari  FKning  1106-moddasida 

belgilab  qo'yilgan.

FKning  1106-moddasida  tovar  belgisiga  bo'lgan  huquqni  boshqa 

shaxsga  o'tkazish  haqidagi  shartnomalar  shakliga  qo'yiladigan  talablar 

belgilab  qo'yilgan.  Bunga  asosan  tovar  belgisiga  bo'lgan  huquqni  boshqa 

shaxsga  berish  haqidagi  shartmomalar  va  tovar  belgisidan  boshqa 

shaxslarning  foydalanishi  uchun  litsenziya  berish  haqidagi  shartnoma:

a)  yozma  ravishda  tuzilishi  kerak  (bunda  bitimlaming  yozma  shakli 

haqidagi  FKning  107-moddasi  talablariga  to'liq  rioya  qilinishi  shart);

b) Davlat Patent idorasida ro'yxatdan o'tkazilishi lozim (bunda Patent 

idorasi  shartnomalaming  qonunga,  shuningdek,  maqsadga  muvofiqligini, 

davlat  va  jamiyat  manfaatlariga  xilof  emasligini  tekshiradi);  Patent 

idorasining shartnomalarni  ro'yxatdan o'tkazishni  rad etish  haqida qarori 

asoslantirilgan  bo'lishi  lozim.  Bu  qaror  ustidan  shikoyat  bilan  sudga 

murojaat  qilish  mumkin.

Tovar  belgisiga  bo'lgan  huquqni  boshqa  shaxsga  o'tkazish  haqidagi 

shartnoma  va  tovar  belgisidan  boshqa  shaxslarning  foydalanishiga 

litsenziya berish haqidagi shartnomalaming yozma shakliga va ro'yxatdan 

o'tkazish  talabiga  rioya  etmaslik  shartnomalaming  haqiqiy  emasligiga 

sabab bo'ladi. Bunday shartnomalar FKning 112-moddasi, 1-qismiga asosan 

o'z-o'zidan haqiqiy hisoblanmaydi. Ayni vaqtda  ushbu qoidadan istisnolar

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

merosning o'tishi lozim bo'lgan, muomala layoqatiga  ega bo'lgan shaxslar 

(vasiyat  bo'yicha  vorislar)  tushuniladi.

Vorislik  huquqi,  qonunda  belgilangan  yoki  meros  qoldiruvchi 

tomonidan vasiyatnomada ko'rsatilgan tartibda va shartlarga asosan unga 

tegishli  bo'lgan  mulk  va  mulkiy  huquq  hamda  m ajbu riyatlam i 

merosxo'rlarga  o'tish  tartibini  belgilaydi.

Fuqarolik  qonunida  vorislik  deb,  m arhum   fuqaro  mulkining 

qonunlarda belgilangan tartibda bir yoki bir necha shaxslarga (vorislarga) 

o'tishiga  aytiladi.

Vorislik  huquqi  deb,  fuqaroning  vafot  etganidan  so'ng  mulkining 

boshqa  shaxslarga  (vorislarga)  o'tkazilishida  vujudga  keladigan 

munosabatlarning tartibga soladigan huquqiy normalar yig'indisiga aytiladi1.

Vorislik  -   bu  ijtimoiy  munosabatlarning  alohida  bir  turi  hisoblanib, 

mol-mulkni  yoki  mulkka  bo'lgan  huquq  va  majburiyatlami  bir  shaxsdan 

(meros  qoldiruvchidan)  ikkinchi  shaxsga  (merosxo'rlarga)  o'tishi  bilan 

bog'liq.  Shuning uchun  ham  u  hammadan  aw al,  iqtisodiy hodisa sifatida 

va  vafot  etgan  shaxsning  mulkini,  mulkiy  huquq  va  majburiyatlarini 

boshqa  shaxslarga  o'tish  tartibini  belgilaydi.

Vorisik  huquqi  meros  huquqining  bir  bo'lagi  sifatida  uning  amal 

qilinishini  ta’minlaydi,  meros  tarkibiga  kirgan  mol-mulk  va  mulkiy 

huquq  hamda  majburiyatlami  merosxo'rlarga  o'tish  qoidalarini  o'z 

ichiga  oladi.

Vorisik  huquqi  fuqarolar  vafot  etganda  ularning  ma’lum  bir  huquq 

va  majburiyatlarini  boshqa  shaxslarga  o'tish  tartibini  belgilab  beruvchi 

fuqarolik  huquqiy  normalar  yig'indisidan  iboratdir2.

Bu  fikr  ko'pchilik  yuridik  adabiyotlarda  huquqshunos  olimlar 

tomonidan  isbotlangan.

Shunday  qilib,  vorislik  huquqi-bu  meros  ochilgan  paytda  vafot 

etgan shaxsga tegishli bo'lgan mol-mulk, mulkiy huquq va majburiyatlami 

merosxo'rlarga  o'tish  tartibi  va  shartlarini  belgilab  beruvchi  huquqiy 

normalar  yig'indisidan  iborat.

Demak,  vorislik  huquqining  vazifasi  vafot  etgan  shaxsning  mulkiy 

huquq  va  majburiyatlami  boshqa  shaxslarga,  merosxo'rlarga  o'tishini 

qonun  bilan  belgilangan  tartibda  ta’minlashdan  iborat.

1  Ф.  Сайфуллаев.  УзССР  Грэжданлик 

ХУКУКИ. 

2-том.  Тошкент,  «Укитувчи»,  1988 

й.  253-бет.

2  Б.С.Антимонов,  К.А.  Граве.  Советское  наследственное  право.  Москва.  1955. 

46-стр.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 54-moddasida  «Mulkdor 

mulkiga  o‘z  xohishicha  egalik  qiladi,  undan  foydalanadi  va  uni  tasarruf 

etadi»,-  deyilgan.

Bu huquqdan  foydalanib har bir shaxs o‘zi hayotligida o'ziga tegishli 

bo'lgan  xususiy  mulkning  taqdirini  hal  qilib  qo'yadi,  vafotidan  keyin 

uni  kimga  o'tishini  belgilab  qo'yadi.

Shu  bilan  birga,  fuqaro  vafot  etganidan  so‘ng  uning  mulki  kimlarga 

o'tishi  qonun  bilan  ham  belgilab  qo'yilgan  bo'ladi.

Demak,  O'zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik  kodeksining  111 2- 

moddasiga asosan, vorislik ikki asosda vujudga keladi. Birinchidan, vasiyat 

bo'yicha  va,  ikkinchidan,  qonun  bo'yicha.

Mulkdor o'ziga  tegishli  bo'lgan xususiy  mulkning  taqdirini  o'zi vafot 

etgandan  so'ng  uning  ma’lum  bir  shaxs  tomonidan  tasarruf  qilinishini 

belgilamagan  hollarda  qonun  bo'yicha  vorislik  amalga  oshiriladi.

Bundan  tashqari,  qonun  bo'yicha  vorislik:  Birinchidan,  vasiyatnoma 

qisman  yoki  butunlay  haqiqiy  emas  deb  topilgan  hollarda;  ikkinchidan, 

meros  mulkining  hammasi  vasiyat  qilinmasdan  qolgan  taqdirda,  vasiyat 

qilinmagan  qismiga;  uchinchidan  vasiyat  bo'yicha  merosxo'r  meros 

ochilgandan  keyin  merosni  qabul  qilib  olmasdan  vafot  etgan  boisa; 

to'rtinchidan,  vasiyat  bo'yicha  merosxo'r  merosni  olishdan  bosh  tortgan 

yoki  undan  voz  kechgan  hollarda  vujudga  keladi.

Qonun  bo'yicha  merosxo'r  meros  qoldiruvchi  bilan  qon-qarindoshlik 

rishtalari  bilan  bog'langan  uning  ajdodlari  va  avlodlari,  oila  a’zolari, 

mehnatga  layoqatsiz,  uning  qaramog'ida  bo'lgan,  oila  a’zosi  bo'lmagan 

shaxslar  bo'lishlari  mumkin.

Demak,  qonun  bo'yicha  merosxo'r  bo'lish  uchun  nafaqat  meros 

qoldiruvchining  rasman  qon-qarindoshlari  bo'lishi,  shuningdek,  amalda 

hayotda  ham  yaqin  kishilari  bo'lishi  mumkin.

Qonun  bo'yicha  vorislik  munosabati  bilan  meros  qoldiruvchining 

huquq  va  majburiyatlari  o'tish  tartibi  va  shartlari  qonunda  belgilab 

qo'yilgan  bo'ladi.  Meros  mulk  qonunda  belgilangan  tartibda,  miqdorda 

va  tartibda  merosxo'rlar  o'rtasida  taqsimlanadi.  Qonunda  belgilanmagan 

shaxslarga  yoki  belgilangan  tartibni  buzib,  meros  mulkni  yaqin 

qarindoshlariga  yoki  boshqa  yaqin  kishilariga,  meros  qoldiruvchining 

qaramog'ida  bo'lmagan  shaxslarga  berish  mumkin  emas.

Qonun  bo'yicha  vorislik  huquqi  meros  qoldiruvchining  vafoti  yoki 

uning  sud  qarori  bilan  vafot  etgan  deb  e’lon  qilinishi  bilan  birdaniga  va 

to'lig'icha  merosxo'rlarga  o'tadi.

760

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Vasiyat  bo'yicha  vorislik  meros  qoldiruvchining  erki  bilan  vujudga 

keladi.  Meros  qoldiruvchining  huquq  va  majburiyatlarini  merosxo'rlar 

o'rtasida  taqsimlash,  meros  qoldiruvchining  erki  bilan  amalga  oshiriladi.

Merosdan  chetlashtirish  yoki  meros  olishdan  mahrum  qilish  faqat 

qonunda  belgilangan  asoslarda  va  tartibda  sud  tomonidan  hal  qilinadi.

Vorislik  asoslari  qonun  bo'yicha  vorislikda  ham,  vasiyat  bo'yicha 

vorislikda  ham  kelishuv  mavzusi  bo'lishi  mumkin  emas.  Ammo  hayotda 

va hatto, sud amaliyotida ham bunday kelishuvlar uchrab turadi. Masalan, 

notarial  tartibda  tasdiqlangan  vasiyatnomaga  asosan  fuqaro  Sotiboldiev 

o'ziga  tegishli  bo'lgan  uy-joyni  va  jamg'arma  bankida  saqlanayotgan 

omonat mablag'ni nabirasi Bahodirjonga vasiyat qilib qoldirgan. Sotiboldiev 

vafotidan  so'ng  uning  voyaga  etgan  bolalari  sudga  murojaat  qilib  meros 

qoldiruvchi  og'ir  kasalligi  sababli  vasiyatnomaga  imzo  qilish  imkoniyati 

bo'lmagan,  vasiyatnoma  qalbakilashtirilgan  degan  asosda  uni  haqiqiy 

emas  deb  topishni  so'raganlar,  arizani  ko'rgan  tuman  sudi  ish  yuritishni 

bekor  qilib,  taraflarning  meros  mulkini  taqsimlash  haqidagi  o'zaro 

kelishuvini tasdiqlash to'g'risida ajrim chiqargan. Viloyat sudining rayosati 

viloyat prokurorining nazorat tartibida  bergan protestini rad qilib,  tuman 

sudi ajrimini kuchda qoldirgan. Respublika Bosh prokurori o'rinbosarining 

protesti  bilan  Oliy  sudning  fuqarolik  ishlari  bo'yicha  sud  hay’ati  tuman 

sudining  ajrimi  va  viloyat  sudining  qarorini  bekor  qilib,  ishni  qaytadan 

k o 'rish g a   yu borgan .  O liy  sud  h a y ’ ati  q a ro rid a ,  ish  b o 'y ic h a  

vasiyatnomaning  haqiqiy  yoki  haqiqiy  emasligini  aniqlamasdan  turib, 

masalani  hal  qilish  mumkin  emasligini  va  bu  masalada,  vasiyat  bo'yicha, 

shuningdek,  qonun  bo'yicha  vorislikda  vorislik  asoslari  kelishuv  mavzui 

bo'lishi  mumkin  emasligini  ko'rsatgan.

M erosning  ochilish  vaqti  va  joyi.  Q onun  vorislik  h u q u q iy  

munosabatlarining kelib chiqishini ochilishi bilan bog'laydi. Vorislik huquqi 

asosida  meros  mulkini  qabul  qilib  olish  merosning  ochilishi  munosabati 

bilangina  amalga  oshiriladi.  Shuning  uchun  ham  merosning  ochilish  joyi 

va  vaqti  muhim  va  zarur ahamiyat  kasb  etadi.

Vorislik  huquqining  vujudga  kelishi  muayyan  bir  hodisaning  sodir 

bo'lishi  bilan  bog'liq.  Bunday  hodisa  birinchidan,  fuqaroning  vafot  etishi, 

yoki,  ikkinchidan,  fuqaroning  sud  qarori  bilan  vafot  etgan  deb  e ’lon 

qilinishi  hisoblanadi.