Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

65-bob.  F U Q A R O L IK   H U Q UQ I  M U O M A L A SI 

Q A T N A SH C H IL A R I,  TO V AR LAR ,  ISH LAR   V A  

X IZ M A T L A R N I  S H A X S IY L A S H T IR IS H   V O SIT A L A R I

l- § .  Firma  nomiga  bo'lgan  huquq

Ma’lumki,  har  bir  jismoniy  shaxs  —   fuqaro  o‘z  ism,  nasabiga  ega 

va  bu  uni  boshqalardan  ajratib  turuvchi  belgilardan  biridir.  Yuridik 

shaxslar  ham  o‘zining  tashkiliy-huquqiy  shaklini  bildiradigan  nomga  ega 

bo'ladi.  Tijoratchi  bo'lmagan  tashkilotlar,  unitar  korxonalarning  nomlari, 

qonunda  nazarda  tutilgan  hollarda  esa  boshqa  tijoratchi  tashkilotlarning 

ham  nomlari  yuridik  shaxs  faoliyatining  xususiyatini  ko'rsatishi  kerak 

(masalan,  «Lazzat» qandolat fabrikasi,  «Kamolot» jamg'armasi va hokazo).

O'zbekiston  Respublikasining  «Firma  nomlari  to'g'risida»  gi  2006- 

yil  18-sentabrdagi  Qonuni  (keyingi  o'rinlarda  Qonunjning  3-moddasiga 

muvofiq,  firma  nomi  yuridik  shaxs  bo'lgan  tijorat  tashkilotining  (bundan 

buyon  matnda  yuridik  shaxs  deb  yuritiladi)  individual  nomi  bo'lib,  unga 

doir  mutlaq  huquq  yuridik  shaxs  davlat  ro'yxatidan  o'tkazilgan  vaqtda 

yuzaga  keladi.  Yuridik  shaxs  to'liq  firma  nomi  bilan  birga  qisqartirilgan 

firma  nomiga  ham  ega  bo'lishi mumkin.  Yuridik shaxsning firma  nomida 

uning  tashkiliy-huquqiy  shakli  ko'rsatilishi  kerak.  Qonunda  nazarda 

tutilgan  hollarda  firma  nomida  yuridik  shaxs  faoliyatining  xususiyati 

ko'rsatilishi  kerak.

Yuridik  shaxsning  nomiga  to'la  yoki  qisqartirilgan  rasmiy  nomni 

(davlatning  nomini)  kiritishga,  yuridik  shaxs  hujjatlarining  rekvizitlariga 

yoki  reklama  materiallariga shunday  nomni  yoxud  davlat  ramzlari  (gerb, 

bayroq)  elementlarini  qo'shishga  O'zbekiston  Respublikasi  hukumati 

belgilaydigan  tartibda  yo'l  qo'yiladi.

Yuridik  shaxsning  nomi  uning  ta’sis  hujjatlarida  ko'rsatiladi.

Tijoratchi  tashkilot  bo'lgan  yuridik  shaxs  o'z  firma  nomiga  ega 

bo'lishi  lozim  va  u  undan  foydalanish  bo'yicha  mutlaq  huquqqa  egadir. 

O'zga firma nomidan g'ayriqonuniy suratda foydalanayotgan shaxs firma 

nomiga  egalik  qilish  huquqi  bo'lgan  shaxsning  talabi  bilan  undan 

foydalanishni  to'xtatishi  va  yetkazilgan  zararlarni  to'lashi  lozim  (FKning 

46-moddasi).

Firma  nomi  —   tijoratchi  tashkilotning  fuqarolik  muomalasida 

ishtirokida  uni  boshqa  qatnashchilardan,  ularning  tovarlari,  ishlari  va 

xizmatlaridan  farqlovchi,  ajratib  turuvchi,  individuallashtirish  vositasi 

hisoblanadi.  Yuridik  shaxs  firma  nomidan  yuridik  shaxsning  o'zini  ham, 

736

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uning  ishlab  chiqargan  tovarlari,  bajargan  ishi,  ko‘rsatadigan  xizmatini 

farqlovchi,  xabardor  qiluvchi  vosita,  belgi  sifatida  foydalanishiga  bo'lgan 

mutlaq huquqi FKning 1098-moddasida qoida tariqasida belgilab qo'yilgan.

Yuridik  shaxsning  firma  nomi  uning  ta’sis  hujjatlarini  (ustav,  ta’sis 

shartnomasi,  tashkil  etish  haqidagi  qaror)  tasdiqlashda  muassislar 

tomonidan  belgilanadi  va  u  yuridik  shaxslar  davlat  reestriga  kiritish 

yo'li  bilan  qayd  etiladi,  bu  haqda  yuridik  shaxsga  dalolatnoma  beriladi.

Firma  nomida  quyidagi  belgilar  ko'rsatilmasligi  kerak.:

1)  davlatning  rasmiy  nomi,  xalqaro,  hukumatlararo  yoki  nodavlat 

notijorat  tashkilotining  qisqartirilgan  yoki  to'liq  nomi;

2) tarixiy yoki O'zbekiston Respublikasida mashhur bo'lgan shaxsning 

to'liq  yoki  qisqartirilgan  ismi,  belgilangan  tartibda  beriladigan  ruxsatsiz;

3)  firma  nomining  egasi,  uning  faoliyat  turi  yoki  u  kelib  chiqqan 

mamlakat xususidagi soxta yoki iste’molchini chalg'itishi mumkin bo'lgan 

belgilar;

4)  jamiyat  manfaatlariga,  insonparvarlik  va  axloq  prinsi plariga  zid 

bo'lgan.

Shu  bilan  birga  firma  nomida  quyidagilar  ham  ko'rsatilmasligi 

mumkin  emas:

-  ilgari  O'zbekiston  Respublikasida  boshqa  yuridik  shaxs  nomiga 

ro'yxatdan o'tkazilgan yoki ro'yxatdan o'tkazish so'rab talabnoma berilgan, 

ilgariroq  ustuvorlikka  ega  bo'lgan  firma  nomlari;

-  ilgari  O'zbekiston  Respublikasida  boshqa  shaxs  nomiga  ro'yxatdan 

o'tkazilgan  yoki  ro'yxatdan  o'tkazish  so'rab  talabnoma  berilgan, 

shuningdek,  O'zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomalariga 

muvofiq  ro'yxatdan  o'tkazilmay  muhofaza  qilinadigan  tovar  belgilari 

(xizmat  ko'rsatish  belgilari);

-  belgilangan  tartibda  hammaga  ma’lum  deb  e’tirof  etilgan  tovar 

belgilari  (xizmat  ko'rsatish  belgilari);

-  belgilangan  tartibda  qonun  hujjatlari  bilan  muhofaza  qilinadigan 

tovarlar  kelib  chiqqan  joylarning  nomlari  bilan,  shunday  nomdan 

foydalanish  huquqiga  ega  bo'lgan  shaxs  nomiga  ro'yxatdan  o'tkazish 

hollari  bundan  mustasno,  adashtirib  yuborish  darajasida  bir  xil  yoki 

ularga o'xshash bo'lgan.

FKning 1099-moddasida belgilangan qoidaga asosan yuridik shaxsning 

firma  nomidan  u  ishlab  chiqargan  tovarlar,  bajargan  ish,  ko'rsatgan 

xizmat  belgisida  foydalanishga  yo'l  qo'yiladi.

Yuridik  shaxs  tovarlarga,  ularning  idishi  va  o'rovida,  reklamada, 

peshlavhalarda,  bosma  ma’lumotnomalarda,  hisob  varaqalari,  bosma

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nashrlar,  rasmiy  blankalarda  va  shu  kabi  firma  nomidan  tovar  (xizmat) 

belgisida  foydalanishga  haqli.

«Iste’molchilaming huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi qonunning 

5-moddasiga  asosan  sotuvchi  (tovar ishlab  chiqaruvchi)  o'z  tashkilotining 

firma  nomini  bildirishi,  xabardor  qilishi  shart.

Yuridik  shaxsning  firma  nomidan  tovar  (xizmat)  belgisi  sifatida 

foydalanishi bu unga tegishli huquq bo'lib, majburiyat emas. Agar yuridik 

shaxs  firma  nomini  tovar  belgisiga  kiritsa,  u  tovar  belgisining  tarkibiy 

qismi,  elementi  sifatida  yoki  unga  qo‘shimcha,  ilova  element  sifatida 

bo'lishi  mumkin.  Firma  nomi  tovar  belgisining  tarkibiy  qismi  sifatida 

bo'lganida,  u  vakolatli  davlat  idorasi  tomonidan  tasdiqnangan  bo'lishi 

lozim.

Firma  nomi  yuridik  shaxs  davlat  ro'yxatidan  o'tkazilgan  vaqtdan 

e’tiboran,  chet  el  yuridik  shaxsining  firma  nomi  esa,  chet  el  yuridik 

shaxsi O'zbekiston Respublikasi hududida fuqarolik muomalasi ishtirokchisi 

sifatida faoliyatni amalga oshirishni boshlagan sanadan e’tiboran  huquqiy 

jihatdan  muhofaza  qilinadi.

Yuridik  shaxs  o'z  firma  nomidan  foydalanishda  va  boshqa  yuridik 

shaxslarga  ushbu  firma  nomidan  foydalanish  huquqini  berishda  mutlaq 

huquqqa  ega.  Chet  el  yuridik  shaxsining  firma  nomiga  bo'lgan  mutlaq 

huquqi shu yuridik  shaxs ta’sis  etilgan mamlakatning qonun  hujjatlarida 

belgilangan  hujjat  bilan  tasdiqlanadi.

Quyidagi  holatlar-  firma  nomidan  foydalanish  hisoblanadi.:

-  firma  nomini  rasmiy  blankalarda,  muhrlarda,  shtamplarda  va 

yuridik  shaxsning  faoliyati  bilan  bog'liq  bo'lgan  boshqa  hujjatlarda  aks 

ettirish;

-  firma  nomini  tovarlarda,  ularning  idishi  va  o'rovida,  reklamada, 

peshlavhalarda,  bosma  ma’lumotnomalarda,  hisob  varaqlarda,  bosma 

nashrlarda,  tovarlarni  O 'zbekiston  Respublikasida  o'tkaziladigan 

ko'rgazmalar  va  yarmarkalarda  namoyish  etish  vaqtida  ishlatish.