Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2-§.  Intellektual  m ulk  huquqi  to‘g ‘risida  ilmiy 

nazariyalar  tavsifi

Mulk  huquqi  har  doim  nafaqat  fuqarolik  huquqining  balki  har 

qanday  huquq  tizimining  eng  asosiy,  markaziy  institutlaridan  biri 

hisoblanadi. Shu sababli qadimgi Rim huquqida, undan keyinroq vujudga 

kelgan  musulmon  huquqida  ham  unga  alohida  o'rin  ajratilgan.  Biroq,

XVII  asrlarga  kelib  mulk  huquqi  barcha  mol-mulklar  va  mulkiy 

huquqlarni  fuqarolik  muomalasida  bo'lishini  tegishli  va  zarur  darajada 

tartibga  sola  olmasligi  ma’lum  bo'ldi.  Gap  kitob  bosishni  ixtiro  qilish  va 

ixtirolarni  sanoatda  keng  qo'llashni  boshlash  bilan  vujudga  kelgan  inson 

ijodiy  faoliyati  natijalariga  nisbatan  mulkiy  huquqlar  ustida  bormoqda. 

Ularga  nisbatan  odatdagi,  an’anaviy  mulk  huquqi  normalarini  qo'llash, 

mulkdor  huquqlarini  samarali  himoya  qilish  mumkin  emas  edi.  Xuddi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shu  sababli  ham  mulk  huquqi  bag‘ridan  intellektual  mulk  huquqini 

ajralib  chiqishi  uchun  obyektiv  zarurat  vujudga  keldi.  Biroq  intellektual 

mulk huquqi birdaniga,  osongina shakllanmadi.  U  to hozirgi ko'rinishdagi 

doktrinalar holiga etguncha murakkab va ziddiyatli jarayonlarni boshdan 

kechirdi  va  turli-tuman  ilmiy  nazariyalar  shaklida  rivojlanib  bordi.

A.P.Sergeevning  ko'rsatishicha  o‘rta  asrlarda  hukmdorlar  ayrim 

noshirlar va texnik yangiliklar ixtiro qilgan manufaktura egalariga alohida 

imtiyozlar  berishgan.  Keyinchalik  esa  qonunlarda  asarlar  va  texnik 

yangiliklardan  foydalanishda  ularning  egalariga  muayyan  cheklangan 

muddatga mutlaq  huquqlar berish  rasm bo'lgan1.  Xuddi shu sababli ham 

intellektual  mulk  huquqining  dastlabki  kurtaklari  huquq  normalarida 

o ‘ z  mujassamini  topishi  garchi  qandaydir  nazariyada  o ‘z  ifodasjni 

topmagan boisa ham, uni o‘ziga xos nazariy asoslari mavjud deb hisoblash 

mumkin.  Uni shartli ravishda  "imtiyozli mulkdorlar nazariyasi"  deb  atash 

o'rinli  b oiu r  edi.  Ushbu  nazariya  amal  qilgan  davrlarda  1623  yilda 

Angliyada  qirol Yakov  Styuart  tomonidan  "Monopoliyalar haqida Statutj1

 

qabul qilindi. Bunda texnik yangilikni ishlab chiqqan va qoilagan shaxsga 

14  yillik  muddatga  ushbu  yangilikka  nisbatan  mutlaq  huquq  belgilandt 

1710  yilda  "qirolicha  Anna  Statutlari"  chiqarildi  va  adabiy  asarlargk 

nisbatan  ular  yaratilgan  vaqtdan  boshlab  14  yil  o‘z  asarini  e’lon  qilishga^ 

nisbatan mutlaq huquq belgilandi (ushbu muddat muallif hayotlik davrida 

yana  14  yilga  uzaytirilishi  mumkin  edi).  Ushbu  qonunlarda  imtiyozlar 

o'ziga  xos  ko'rinishga,  yuqoriroq  bosqichga  ko'tarildi,  ya’ni  monopoliya 

(yakka hokimlik) shakliga o‘tdi, hozirgi mutlaq huquqlarning ilk kurtaklari 

unda  o'z  ifodasini  topdi.

XVIII 

asr  oxirlarida  intellektual  mulk  huquqini  izohlovchi  ilk  ilmiy 

nazariya  -   tabiiy  huquqlar  nazariyasi  vujudga  keldi.  Ushbu  nazariya 

asosida ijodkor shaxsning huquqlari inson va fuqaroning tabiiy huquqlarini 

ajralmas qismidir,  uning ma’naviy ijodining natijasidir degan asosli xulosa 

yotadi.  Ushbu  huquq  tabiiy  huquq  boiib,  u  davlat  uni  tan  olishi,  e’tirof 

etishidan  qat’iy  nazar  mavjud  boiadi.  Davlat  uni  faqat  himoya  qilishga 

ko'maklashishi  mumkin,  uchinchi  shaxslar tajovuzidan ushbu  huquqlarni 

muhofaza qilish mumkin, xolos. Ushbu nazariya ijodiy faoliyat natijalariga 

nisbatan  mulk  huquqini  e’tirof  etishga,  ularni  bozorda  xaridor  topilsa 

sotishga  imkon  beruvchi  huquqiy  asoslarni  vujudga  keltirdi.

1 

Сергеев  А.П.  Право  интеллектуальной  собственности  РФ.  -М .,  Проспект,  2000. 

11

-

6

.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Keyinchalik  proprietor  (mulk  m a’nosini  anglatadi)  nazariyasi 

vujudga  keldi  va  X IX   asrda  keng  tarqaldi.  Uning  asosida  insonning  har 

qanday  mehnati  mulk  yaratadi,  demak,  ijodkor  inson  aqliy  mehnati 

ixtirolar,  asarlar  va  boshqa  nomoddiy  (vujudsiz,  jismsiz)  obyektlarni 

yaratadi degan g'oya  yotadi. Ushbu nazariya Yevropaning roman huquq 

tizimi  amal  qilgan  davlatlarida  keng  tarqaldi.  Ushbu  mamlakatlarda 

ijodiy  yu tu q lar  ya ra tu vch ila rin in g  h u qu qlari  m ulk  h u qu qiga 

tengashtirildi,  ba’zan  esa  ijodiy  faoliyat  mahsullari  bevosita  ko'char 

mol-nulklarga mansub deb belgilab qo'yildi. Mulk nazariyasi bilan bog'liq 

ravishda  sanoat  mulki,  adabiy-badiiy  mulk,  intellektual  mulk  iboralari 

muomalaga  kiritildi  va  ular  xalqaro  hujjatlarda  o'zining  ifodasini  topdi 

(1883  yilda  amalga  kiritilgan  sanoat  mulkini  muhofaza  qilish  bo'yicha 

Pa'ij  Konvensiyasi,  1886  yilda  adabiy-badiiy  asarlarni  muhofaza  qilish 

bo'yicha  Bern  Konvensiyasi  ishlab  chiqildi.  1967  yilda  Stokgol’mda 

Bjtunjahon  intellektual  mulk  tashkiloti  (BIMT)  ni  ta’sis  etish  to'g'risida 

Konvensiya  tuzildi  va  h.k.).

Garchi  intellektual  mulk  nazariyasi  ijodkor  insonlar  huquqlarini 

etirof etish,  amalga oshirish va himoya qilishda ijobiy natijalar berganiga 

caramasdan  uning  zaif  nuqtalari  ham  mavjud  edi.  Bu  mulk  huquqi 

b'g'risidagi  barcha  normalarni  intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan 

Devosita  qo'llab  bo'lmaslikda  o'z  ifodasini  topadi.  Paullet,  P.Rozenberg 

kabi  olimlar  intellektual  mulk  uning  nomoddiy  ekanligi  sababli  maxsus 

tartibga  solishni  talab  etuvchi  alohida  turdagi  mulk,  patentlar  egalari, 

mualliflik  huquqi  va  tovar  belgilari  subyektlari  mulk  huquqining 

obyektlari  bo'lib  ko'rinmas  va  vujudsiz  ashyolar  hisoblanadi  deb  ushbu 

zaif  nuqtalarni  bartaraf  etishga  urindilar.

Intellektual  mulk  huquqining  tabiatini  izohlashda  intellektual 

huquqlar  nazariyasi  ham  o'ziga  xos  o'rin  egallaydi.  1879  yilda  belgiyalik 

yurist  E.Pikar  "intellektual huquqlar"  iborasini  muomalaga  kiritdi. Ushbu 

nazariyaga  mualliflar,  patent egalari huquqlari sui generis ya’ni fuqarolik 

huquqlarini an’anaviy ravishda ashyoviy, majburiyat, shaxsiy huquqlarga 

bo'lish  doirasiga  kirmaydigan  alohida  turdagi  huquqlar  sifatida  qarash 

lozim  degan  g'oya  asos  bo'ldi.  Bunday  huquqlar  ashyoga  nisbatan  mulk 

huquqidan  amal  qilish  vaqti  va  hududi  (makon  va  zamon),  muhofaza 

hajmi,  foydalanish  xususiyatlari  bilan  farq  qiladi.  Maxsus  intellektual 

huquqlar  nazariyasi  tarafdorlarining  ko'pchiligi  "intellektual  mulk" 

iborasini  qo'llashga  qarshidirlar.

Keyinchalik  Y.Koller  tomonidan  nomoddiylik  haqidagi  nazariya 

(immaterial  nazariya)  ishlab  chiqildi  va  V.Eremenkoning  fikricha  u

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mualliflik  va  patent  huquqini  rivojida  muhim  va  jiddiy  ta’sir  qiladi1. 

Ushbu  nazariya  mazmunida  mulk  huquqidan  farqli  ravishda  mualliflik 

va  ixtirochilik  huquqlari  shaxsiy  (nomoddiy)  huquqlar  va  mulkiy 

huquqlarni  birikmasidan  (kombinatsiyasidan)  iborat  degan  g‘oya yotadi.

Rossiyalik  taniqli  sivilist  olim  A.P.Sergeev  ham  ushbu  nazariyaga 

o ‘xshash  mulohazalarni  bayon  etadi:  "Hozirgi  vaqtda  mualliflik  va 

ixtirochilik  huquqlarini  ikki  yoqlama  tabiatini  amalda  hech  kim  shubha 

ostiga olmaydi. Bir tomonda ijodiy natija yaratuvchisiga undan foydalahish 

huquqi tegishlidir. Ushbu huquq mutlaq xarakterga ega va erkin ravishda 

boshqa shaxsga o‘tkazilishi mumkin. Ushbu huquq mulkiy huquqqa mapsub 

va  o'zining  qator  belgilariga  ko'ra  haqiqatan  ham  mulk  huquqi  bian 

o'xshashdir.  Boshqa  tomondan,  muallif  mualliflik  huquqi,  muallifiik 

nomiga bo'lgan huquq va shu kabi shaxsiy nomulkiy huquqlar majmuinfog 

sohibidir.  Ushbu  huquqlar  o'z  tabiatiga  k o'ra   uning  sohibidata 

begonalashtirilishi mumkin emas. Ayni vaqtda mulkiy va shaxsiy huquqlar 

o'rtasida o'tib bo'lmas chegara yo'q, ular mustahkam tarzda o'zaro bog'liq 

o'zaro  chatishib  ketgan  va  shunday  holatda  uzviy  birlikni  tashkil  etadi":

Shaxs  nazariyasi  O.Girke  asarlarida  o'zining  ifodasini  topgan.  Ushbi 

nazariyaga  ko'ra  ijodkorning  huquqi  uning  shaxsining  tarkibiy  qismi 

uning ijodiy faoliyatining natijasidir. Ushbu huquq nomga bo'lgan huquqi 

yashashga  bo'lgan  huquqqa  o'xshashdir.  Hatto  muallif  o'z  asarini  chopl 

ettirganda, ixtirochi patent olgan taqdirda ham u o'zining ichki mohiyatiga 

ko'ra  shaxsning  yagona  huquqi  bo'lib  qoladi  deb  ko'rsatadilar  ushbu 

nazariya  tarafdorlari.  Ushbu  nazariya  intellektual  mulkning  faqat  bir 

jihatinigina  qamrab  oladi,  biroq  intellektual  mulk  obyektlarini  fuqarolik 

muomalasida  harakatda  bo'lishini  ta’minlay  olmaydi.

Tabiiy  huquqlar,  sanoat  mulki,  intellektual  huquqlar,  nomoddiylik, 

shaxs  nazariyalari  M.Kuznesovning  ko'rsatishicha  xususiy-huquqiy 

nazariyalar  turkumiga  kiradi3.

Intellektual  mulk  mohiyatini  tushuntirishga  harakat  qiluvchi 

nazariyalarning  ikkinchi  turkumi  ommaviy-huquqiy  nazariyalardir.  Ular 

ichida  eng  mashhurlari  -   shartnomaviy  nazariya  va  mutlaq  (mustasno) 

huquqlar  nazariyalaridir.

1  Еременко  В.И.  ГК  РФ  и  интеллектуальная  собственность.  Государство  и  право. 

2003.  №1,  4-бет.

2  Сергеев  А.П.  Право  интеллектуальной  собственности  РФ.  -М .,  Проспект,  2000. 

13

-

14

-

6

.

3  Кузнецов  М.К.  Охрана  результатов  творческой  деятельности  в  международном 

частном  праве.  -М .,  1988.  59-6.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shartnomaviy  nazariyaga  ko'ra  ijodkor  siyosiy  hokimiyat  bilan, 

davlat  bilan  o'ziga  xos  shartnomaviy  munosabatda  bo'ladi.  Masalan, 

EBogatix, V.LevchenkoiLng fikricha, patentni shartnoma sifatida tushunish 

patent-huquqiy  institutlar  mazmuniga  jiddiy  ta’sir  ko'rsatib  kelmoqda. 

Ixtirochi  omma  uchun  o'z  ixtirosining  mazmunini  ochib  beradi,  buning 

evaziga  davlat  ixtirochini  muayyan  huquqlar  bilan  ta’minlaydi  va  ularni 

muayyan  muddat  muhofaza  qiladi.  Ushbu  muddat  tugagach  ixtiro 

umuminsoniy boylikka aylanadi. Ushbu shartnoma har ikkala taraf uchun 

ham  foydali,  o'zaro  manfaatga  asoslanadi1.

Biroq  V.Eremenko  ushbu  nazariyaning  bir  zaif  nuqtasiga  ahamiyat 

beradi:  agar  patent  shartnoma  bo'lsa,  u  holda  davlat  shartnomalar 

erkinligi tamoyiliga  asosan bunday shartnomani tuzmasligi  ham mumkin, 

biroq  amalda  bunday  emas.  Umumiy  qoidaga  ko'ra  davlat  qonunda 

belgilangan  talablarga  javob  beradigan  barcha  ixtirolarga  patent  berishi 

shart2.  Shunday  qilib  ushbu  nazariya  ham  intellektual  mulk  mohiyatini 

to'la ochib bera olmaydi, individuallashtirish vositalari va oshkor etilmagan 

axborotlarga  nisbatan  esa  ularni  aslo  qo'llab  bo'lmaydi.

Keng  tarqalgan  nazariyalardan  yana  biri  bu  mutlaq  (mustasno) 

huquqlar  nazariyasi  hisoblanadi.  Ushbu  nazariya  X IX   asr  oxirlarida 

vujudga  keldi.  Uning  tarafdorlaridan  biri  A.Pilenko  quyidagicha  yozadi: 

"Patent  huquqining  mohiyati  shundaki  uning  sohibi  barcha  uchinchi 

shaxslarga  quyidagilami  ta’qiqlab  qo'yishi  mumkin:

1)  patentlangan  ixtironi  o'zlashtirib  olishni;

2)  aynan  o'shanday  ixtironi  qaytadan  ixtiro  qilishni;

3) xuddi shunday ixtironi patentlashni so'rab murojaat qilishni. Ushbu 

vakolatlar  patent  berilgandan  keyingina  vujudga  keladi3.  E.P.Gavrilov 

ham  mutlaq  huquq  mazmunini  shunday  sharhlaydi:  "mutlaq  huquq 

shundan iboratki, uning sohibi ushbu huquqdan foydalanishni har qanday 

uchinchi  shaxslarga  ta’qiqlab  qo'yishga  haqlidir.

Ayni  vaqtda  mutlaq  huquqlar  sohibi  ko'p  hollarda  o'ziga  tegishli 

bo'lgan  mutlaq  huquqlardan  foydalanishni  qisman  yoki  to'liq  uchinchi 

shaxslarga  ham topshirishga  haqli"4.

1  Богатих  E .A .,  Левченко  В.И.  Патентное  право  капиталистических  и 

развивающихся  государств.  -М.,  1978.  16-18-6.

2  Еременко  В.И.  ГК  РФ  и  интеллектуальная  собственность.  Государство  и  право. 

2003.  №1,  36-бет.

3  Пиленко  А.  Право  изобретателя.  Т.1.  С-Пб.  1902.  288-6.

4  Гаврилов  Э.  Право  на  интеллектуальную  собственность  в  новом  ГК  РФ.  // 

Государство  и  право.  1995.  №11.  63-646.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ushbu  nazariyaning  afzalligi  shundaki,  u  mutlaq  huquqlarni 

obyektdan muayyan doiradagi shaxslar foydalanishi uchun real imkoniyat 

bo'lgan  holda  amalga  oshirilishini  ta’minlaydi.  Garchi  V.Eremenko  uning 

zaifligi  mutlaq  huquqni  tasarruf  qilish  imkoniyatini  chegaralanganida1 

deb hisoblasa  ham aslo unday emas. Uning zaifligi asosiy e’tibomi mutlaq 

huquqlarga  qaratib  shaxsiy  huquqlarni  nazardan  qochirganida  namoyon 

boiadi.

X X   asr  o'rtalarida  klientela  nazariyasi  ilgari  surildi  (muallifi  -  

fransuz olimi  P.Rub’e). Unga  ko'ra patent huquqi tarkibi doimiy ravishda 

o'zgarib  turadigan  va  mutlaqo  boshqacha  qonunlar  ta’sirida  boigan 

muayyan  doiradagi  iste’molchilar  huquqidir2.

Intellektual  mulk  huquqi  bo'yicha  hozirda  keng  amal  qilayotgan 

doktrina uning qo'shaloq negizga ega ekanligiga asoslanadi. Ushbu qo'shaloq 

negiz  mulkiy  va  shaxsiy  huquqlardan  iborat.  Ushbu  doktrinani  asoslab 

berishda  fransuz  olimi  R.Dyumaning  xizmati  katta.  Ushbu  nazariya 

mazmuni  dunyoning  ko'pgina  mamlakatlarining  intellektual  mulkka 

bag'ishlangan  normalarida  o'z  ifodasini  topgan.  O'zbekiston  Respublikasi 

FKning  IV  bo'limi  ham  shular jumlasiga  kiradi.

Biroq  hech  qaysi  nazariya  intellektual  mulk  mohiyatini  to'la  ochib 

bera olmaydi. Shu sababli ba’zi adabiyotlarda intellektual mulkka nisbatan 

o'ziga  xos  ilmiy-nazariy  asos  qidirish  davom  etmoqda.  Keyingi  vaqtlarda 

Rossiyalik sivilist olim V.Eremenko ham bunga urinib ko'rdi. Uning fikricha 

nomoddiy  ne’matlarga  nisbatan  huquqlar  mohiyatiga  nisbatan  har 

tomonlama,  kompleks yondoshuv boimagani sababli hozirga qadar bunga 

muvaffaq  boiinmagan.  Shu  sababli  ham  olim  o'zining  asosiy  e’tiborini 

mutlaq  huquqlarga  qaratadi.  Intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan 

davlat  tomonidan  berilgan  maxsus  muhofaza  mutlaq  huquqlar  shaklini 

oladi.  Odatda  tovarlarga  nisbatan  intellektual  mulk  obyektlari  anchayin 

nozik  hisoblanadi:  keng  ommaga  uning  mohiyati  ma’lum  boiishi  bilan 

intellektual  mulkdor  maxsus  himoyaga  muhtoj  boiib  qoladi.  Agar davlat 

himoya qilmasa ushbu obyekt undan daromad olish maqsadida foydalanish 

uchun  zarur  vositalarga  ega  boigan  har  kimsa  tomonidan  o'zlashtirilishi 

mumkin.  Kafolatlangan  huquqiy  muhofaza  mavjud  bo'lmasa  intellektual 

mulk  obyektlarini  ishlab  chiqishga  muayyan  mablagiar  sarflagan  shaxs 

o'z  xarajatlarini  ham  chiqarib  ola  olmaydi  va  oqibatda  bunday  turdagi 

faoliyatdan manfaatdor boimagani tufayli unga qiziqishi yo'qoladi. Demak,

1  Еременко  В.И.  Уша  асар.  37-6.

2  Еременко  В.И.  Уша  асар.  37-6.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

deb  xulosa  chiqaradi  V.Eremenko,  mutlaq  huquq  jamiyatda  badiiy 

ijodiyotni  va  ilmiy-texnika  taraqqiyotini  rivojlantirishni  rag'batlantiradi1.

V.Eremenko  mutlaq  huquq  mazmunini  tahlil  qilar  ekan  patent 

egasining  mutlaq  huquqi  davlatning  ommaviy-huquqiy  hujjati  asosida 

beriladigan legal monopoliya (qonuniy yakka hokimlik) shaklida namoyon 

bo'ladi  deb  ko'rsatadi2.  Shuni  e’tirof  etish  lozimki,  muallif  muayyan 

ma’noda  haq.  Agar  modomiki  intellektual  mulkning  aksariyat  ko'pchilik 

obyektlari  mohiyati  mutlaq  huquq  bilan  bog'liq  ekan,  u  holda  mutlaq 

huquqni asosiy tushuncha sifatida bo'rttirib ko'rsatish maqsadga muvofiq 

bo'lardi.  Biroq  mutlaq  huquqlar  iborasini  "intellektual  mulk"  o'm iga 

qo'llash o'rinli  bo'larmikan?  V.Eremenko asos sifatida  ko'rsatadiki AQSH, 

Yaponiya,  Germaniya,  Avstriya,  Skandinaviya  mamlakatlari  va  shu 

kabi davlatlarda "sanoat mulki", "intellektual mulk" iboralari faqat xalqaro 

shartnomalarda,  Konvensiyalarda,  xalqaro  tashkilotlar  nomlarida,  patent 

idoralari nomlarida qo'llaniladi. Ixtirolarga nisbatan esa "mutlaq huquqlar" 

iborasi  qo'llanadi.  Shu  sababli  ham,  uning  fikricha  MDH  davlatlari  ham 

"intellektual  mulk"  iborasidan  voz  kechib  "mutlaq  (mustasno)  huquq" 

yoxud "mutlaq (nomoddiy) huquq" iborasini qo'llashlari lozim. Muallifning 

(ixtirochining)  mutlaq  (nomoddiy)  huquqi  -   bu  absolyut  xarakterga  va 

ikki  yoqlama  tabiatga  (shaxsiy-  axloqiy)  va  mulkiy  huquqlarni  uzviy 

bog'lovchi  subyektiv  fuqarolik  huquqidir.  Ushbu  huquqning  mutlaqligi 

(mustasnoligi)  uning  egasining  shaxsi  bilan  bog'liqligida  ham,  huquq 

egasiga  har  qanday  shaxs  qarshi  turishi  mumkinligida  ham  namoyon 

bo'ladi.  Mutlaq  huquqning  mulkiy  qismi  tarkibida  antim onopol 

qonunchilikka  aslo  zid  kelmaydigan,  davlat  tomonidan  tegishli  muhofaza 

hujjati  berish  asosida  tasdiqlanadigan  legal  monopoliya  yotadi.  Legal 

monopoliyani pozitiv funksiyasini amalga oshirishda mulk huquqi yuridik 

konstruksiyasi  b a ’zi  elementlari,  xususan,  muhofaza  qilinayotgan 

obyektlarni  tasarruf  qilish  vakolatlaridan  foydalanish  mumkin.  Mutlaq 

(nomoddiy)  huquqning  absolyut  xarakteri  uning  negativ  funksiyasini, 

y a ’ ni  uchinchi  shaxslarga  m uhofaza  qilinayotgan  obyektlardan 

foydalanishni  taqiqlash  bo'yicha  vakolatlarni  belgilab  beradi3.

Qozog'istonlik  olim  T.Kaudirov  intellektual  mulkning  holatini 

normativ tushunish bo'yicha to'rt xil konstruksiya mavjud deb hisoblaydi:

A)  mol-mulkning  o'ziga  xos  turi,  mulk  huquqi  obyekti;

1  Еременко  В.И.  ГК  РФ  и  интеллектуальная  собственность.  Государство  и  право. 

2003.  №1,  38-бет.

2  Уша  асар.  39-6.

3  Еременко  В.  Уша  асар  41-6.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

В)  ijod  mahsuli  va  individuallashtirish  vositasi;

V)  fuqarolik  huquq  layoqati  elementi;

G)  muayyan  subyektga  tegishli  bo'lgan  mutlaq  huquq.

U  intellektual  mulkni  mutlaq  huquq  bilan  ayniylashtirishga  qarshi, 

chunki obyektni ifodalanish xususiyatlari kuchiga ko'ra  "intellektual mulk 

huquqi"  huquqqa  bo'lgan  huquqdan  boshqa  narsa  emas.  Eng  asosiysi,  u 

intellektual  mulk  huquqiga  shunday  ta’rif  berishni  taklif  etadi: 

"in tellek tu al  m ulk  h u qu qi  ijo d iy   intellektu al  fa o liy a tn in g  

obyektivlashtirilgan  natijalariga  va  ularga  tenglashtirilgan  yuridik 

shaxslarning  individullashtirish  vositalari,  jismoniy  yoxud  yuridik  shaxs 

mahsulotlari,  ular  ko'rsatadigan  xizmatlar,  bajaradigan  ishlarning 

individuallashtirish  vositalariga  nisbatan  shaxsiy  nomulkiy  va  mulkiy 

huquqlar majmui  ko'rinishidagi  muhofazalanadigan  axborotlarga  bo'lgan 

huquqning  bir  turidir"1.

Yuqorida intellektual mulk bo'yicha ilmiy nazariyalar umumiy tarzda 

ko'rib  chiqildi.  Ushbu  nazariyalarning  har  biri  sivilistika  fani  rivojida 

muayyan  ahamiyatga  ega  va  o'z  davrida  intellektual  mulk  mohiyati, 

o'ziga  xos  xususiyatlarining  ayrim  qirralarini  ochib  berdi  va  huquqiy 

tartibga  solishda  m uayyan  normalarni  vuju dga  keltirdi.  Ushbu 

nazariyalarning qay biri to'g'riroq degan savol qo'yish va bunga hakamlik 

qilish  noo'rin  bo'lur  edi.  Ilmiy  texnika  taraqqiyoti  olg'a  qarab  borgan 

sari,  ijtimoiy  hayot  rivojlanib  borgan  sari  yangidan  yangi  obyektlar 

vujudga  keladi  va  hatto,  aytish  mumkin  ularning  ba’zilari  mavjud  ilmiy 

nazariyalar  doirasiga  sig'masligi  mumkin.  U  holda  ularni  izohlash  uchun 

yangi  ilmiy  nazariyalar  ishlab  chiqishga  zarurat  tug'iladi.  Bu  jarayon 

tabiiy va shu sababli har qanday davrga, har qanday obyektga hozirjavob 

ilmiy  nazariya  yaratishga  urinish  istiqbolga  ega  emas.  Biroq  hozircha 

FKda  o'z  mujassamini  topgan  intellektual  mulk  konstruksiyasi  mavjud 

reallik  ehtiyojlariga  qanoatlanarli  javob  beradi  va  shu  sababli  undan 

voz  kechib,  uni  qandaydir  "huquqlar  majmui"  bilan  almashtirish  oqilona 

bo'lmagan  bo'lur  edi.