Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

5-§.  Mutlaq  huquq  tushunchasi  va  uning  mazm uni

Fuqarolik  huquqi  nazariyasida  mutlaq  huquqlar  deyilganda  bunday 

huquq  sohiblari  (egalari)ni  turli  harakatlar  sodir  etish  (ijodiy  faoliyat 

mahsulidan  foydalanish,  uni  tasarruf  etish  va  h.  k.)  bo'yicha  haqdorligi, 

vakolatliligini  va  ayni  vaqtning  o'zida  boshqa  har  qanday  shaxslarga 

bunday  yuqorida  ko'rsatilgan  harakatlarni  sodir  etishning  taqiqlanishini 

ta’minlovchi  subyektiv  mutlaq  huquq  tushuniladi.  (qarang:  Grajdanskoe 

pravo.  М., Bek.,  1994,  Т.  1,  314-bet). Mutlaq huquqlar huquqiy mexanizmi 

odatdagidek  egallab  turishi  mumkin  bo'lmagan,  bir  vaqtning  o'zida

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nom uayyan  doiradagi  shaxslar  foydalana  olishi  mumkin  bo'lgan 

obyektlarga  nisbatan  huquq  sohibi  mulkiy  huquqlarining  amalga 

oshirilishini  ta’minlovchi  muhim  vositadir,  biroq  mulk  huquqi  va  mutlaq 

huquqlar aslo ayniy tushunchalar emas, ularning farqlari haqida yuqorida 

mufassal to'xtab o'tilgan edi.

Intellektual faoliyat natijasiga yoki xususiy alomatlarni aks ettiruvchi 

vositaga  nisbatan  mulkiy  huquqlar  egasiga  ana  shu  intellektual  mulk 

obyektidan  o‘z  xohishiga  ko'ra  har  qanday  shaklda,  har  qanday  usulda 

mutlaq  qonuniy  foydalanish  huquqi  tegishli  bo'ladi.

Ushbu  mutlaq  huquqlar  o'z  xarakteri  va  mazmuniga  ko'ra  mulkiy 

huquq  hisoblanadi.

Intellektual  mulk  obyektidan  o'z  xohishiga  ko'ra  foydalanish 

deyilganda  huquq  sohibining  o'z  erki,  irodasi  bilan,  hech  qanday 

majburlashsiz,  tazyiqlarsiz  foydalanish  tushuniladi.

Obyektlardan har qanday shaklda va har qanday usulda foydalanish 

deyilganda  undan  turli  obyektiv  shaklda  —   qoiyozm a,  bosma  asar, 

apparat,  qurilma,  etiketka,  har  xil  yorliqpar,  maket,  inshootlar, 

haykallar  va  shu  kabilarda  hamda  turli  vositalar  yordamida  qo'lyozma 

shaklida  tarqatish,  nashr  etish,  og'zaki  o'qish,  reklama  prospektlariga 

joylashtirish,  qurilishlarda  mujassamlashtirish  va  hokazo  usullarda 

ekspluatatsiya  qilish,  foydalanish  tushuniladi.

Obyektdan  foydalanish  shakllari  va  usullari  qonun  yo'l  qo'ygan 

asoslarga  to'la  muvofiq  bo'lishi shart. Buning uchun mutlaq huquq sohibi 

belgilangan  talablarga  rioya  qilmog'i  shart.  Masalan,  yangi  ixtiro  asosida 

avtomobil  yasagan  ixtirochi  bu  avtomobilni  tegishli  davlat  idoralarida 

(masalan,  Davlat  avtomobil  inspeksiyasida)  qayd  ettirgan  bo'lishi  shart. 

Spirtli  ichimliklar,  tamaki  mahsulotlariga  nisbatan  tovar  belgilari  bolalar 

muassasalarida  reklama  prospektlari  orqali joylashtirilishi  mumkin  emas. 

Yangi  dori-darmonlar  yaratgan  shifokor  undan  foydalanishda  qonunda 

belgilangan  talablarga  rioya  qilishi  shart.  Aks  holda  intellektual  mulk 

obyektidan  bunday  foydalanish  qonuniy  foydalanish  hisoblanmaydi.

Huquq  egasiga  mutlaq  huquq  asosida  tegishli  bo'lgan  intellektual 

mulk obyektlaridan boshqa shaxslarning foydalanishiga faqat huquq egasi 

roziligi  bilan  yo'l  qo'yiladi.

Agarda  mutlaq  huquq  bir  necha  shaxsga  tegishli  bo'lsa  (masalan, 

mualliflarga) uchinchi shaxslar mutlaq obyektdan foydalanish uchun barcha 

huquq  sohiblaridan  ruxsat  olmog'i  shart.

Mutlaq huquq sohibidan olinadigan uchinchi shaxslarning obyektdan 

foydalanishga  roziligi  ochiq-yaqqol  ifodalangan  bo'lishi,  tegishli  huquqiy

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shaklda  rasmiylashtirilgan bo'lishi shart. Indamaslik, sukut rozilik alomati 

hisoblanmaydi.

Intellektual  mulkning  ko‘pgina  obyektlaridan  bir  vaqtning  o'zida 

cheksiz  doiradagi  uchinchi  shaxslarning  foydalanishi  imkoniyati  mavjud 

bo'ladi,  biroq  uchinchi  shaxslar  bunday  imkoniyatdan  har  doim  faqat 

mutlaq  huquq  sohibining  ruxsati  asosidagina  foydalanishlari  shart.

Intellektual mulk obyektidan mutlaq huquq egasi ruxsatini olmasdan 

foydalangan uchinchi shaxslar tegishli fuqarolik-huquqiy tartibda javobgar 

bo'ladilar.  Huquq  egasi  o'z  huquqlarini  sud  tartibida  himoya  qilishga, 

uchinchi shaxslardan huquq buzilish harakatlarini to'xtatishga, keltirilgan 

hamma  zararni,  shu  jumladan,  ma’naviy  zarar  qoplanishini  uchinchi 

shaxslar  huquqbuzarlik  natijasida  olgan  barcha  daromad  va  foydalami 

o'ziga  undirib  berilishini  talab  qilishga  haqli.

Intellektual mulk obyektiga nisbatan mutlaq huquq egasi bu huquqni 

boshqa  shaxsga  to'liq  yoki  qisman  o'tkazishga,  intellektual  mulk 

obyektidan  boshqa  shaxs  foydalanishiga  ruxsat  berishga  haqli  va  agar 

FK hamda boshqa qonunlarning qoidalariga zid bo'lmasa, ularni boshqacha 

tarzda  tasarruf  etishga  haqli.

Umumiy qoidaga ko'ra, intellektual mulk obyektiga nisbatan mutlaq 

huquq  mulkiy  huquq  sifatida  fuqarolik  muomalasida  faol  harakatda 

bo'ladi.  U  turli  bitimlar  va  shartnomalar  predmeti  bo'lishi  mumkin. 

Binobarin,  intellektual  mulk  obyektiga  bo'lgan  mutlaq  huquq  egasi  bu 

huquqni  haq  evaziga  yoki  tekin  holda  boshqa  shaxslarga  to'liq  yoki 

qisman  o'tkazish  (sotish,  hadya  qilish,  m a’lum  cheklangan  qoidada 

foydalanishga  ruxsat  berish  va  hokazo)  ga  haqli.

Mutlaq  huquq  to'liq  o'tkazilganda  huquq  egasi  mutlaq  huquqni 

to'liq  hajmda  uchinchi  shaxsga  o'tkazadi,  demak,  bu  huquqni  o'zidan 

to'la  begonalashtiradi,  natijada  uchinchi  shaxs  mutlaq  huquq  egasi 

hisoblanadi.

Mutlaq  huquq  qisman  o'tkazilganda  huquq  egasi  o'z  huquqining 

ma’lum  qismini  o'zida  saqlab  qolgan  holda,  qolgan  qismini  uchinchi 

shaxslarga  o'tkazadi.

Mutlaq  huquqlami  boshqa  shaxslarga  to'liq  yoki  qisman  o'tkazishni 

huquqiy  rasmiylashtirish  shartlari  va  tartibi  FKning  1035-moddasida 

belgilab  qo'yilgan.

Intellektual  mulk.  obyektidan  boshqa  shaxslarning  foydalanishiga 

ruxsat  berish  bu  obyektga  nisbatan  mutlaq  huquq  sohibining  vakolatiga 

kiradi. Obyektdan foydalanishga ruxsat berishda mutlaq huquq shu huquq 

sohibining  o'zida  qoladi,  undan  begonalashtirilmaydi,  bunda  uchinchi

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shaxslarda obyektdan foydalanish huquqigina vujudga keladi. Foydalanish 

shartlari  va  tartibi  mutlaq  huquq  va  foydalanuvchi  o'rtasidagi  kelishuv 

asosida  belgilanadi.

Intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan  mutlaq  huquqlar  egasi  o'z 

huquqini  FK  va  amaldagi  qonunlarga  zid  bo'lmagan  har  qanday  tarzda 

tasarruf  etishga  haqli.  Masalan,  mutlaq  huquqlar  egasi  bu  huquqlarni 

o'z  majburiyati  yoki  uchinchi  shaxslar  majburiyatlarining  bajarilishini 

ta’minlash  usuli  sifatida  garovga  qo'yishi  mumkin.

Intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan  mutlaq  huquq  sohibi  o'z 

huquqini  qonunda  man  etilgan  tarzda  tasarruf  qilishga  haqli  emas. 

Huquqni  tasarruf  etishning  qonun  man  etgan  usuli  FKda  yoki  amaldagi 

qonunlarda  bevosita  ko'zda  tutiladi.  Masalan,  konstitutsiyaviy  tuzumga 

qarshi,  urush,  millatlararo  adovat,  behayolikni  targ'ib  etuvchi  asarlarni 

tarqatish  (haq  evaziga  yoki  tekin)  qonunga  asosan  man  qilinadi.  Yuridik 

shaxs qayta tashkil etilmagan yoki boshqa shaxsga o'tkazilmagan hollardan 

tashqari,  yuridik  shaxsning  firma  nomiga  bo'lgan  mutlaq  huquqi 

boshqalarga  o'tkazilishiga  ruxsat  berilmaydi.

Mutlaq  huquqlarni  cheklashga,  shu  jumladan,  intellektual  mulk 

obyektidan  boshqa  shaxslar  foydalanishiga  imkoniyat  berish  yo'li  bilan 

cheklashga, bu huquqlarni haqiqiy emas deb topishiga va ularni tugatishga 

(bekor  qilishga)  FKda  va  boshqa  qonunlarda  belgilangan  hollarda, 

doiralarda  va  tartibda  yo'l  qo'yiladi.

Quyidagi  intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan  huquq  sohibining 

mutlaq  huquqlarini  cheklash  hollari,  tartibi qonunlarda  nazarda  tutilgan:

- ixtiro,  foydali model,  sanoat  namunasiga nisbatan («Ixtirolar, foydali 

modellar  va  sanoat  namunalari  to'g'risida»gi  Qonunning  12-moddasi);

-  seleksiya  yutuqlaridan  («Seleksiya  yutuqlari  to'g'risida»gi 

Qonunning  31-moddasi);

EHM  uchun  dasturlar  va  ma’lumotlar  bazalaridan  («ЕНМ  uchun 

dasturlar  va  ma’lumotlar  bazalarini  huquqiy  muhofaza  qilish  to'g'risida 

»gi  Qonunning  12-moddasi);

-  mualliflik  huquqi  obyektlaridan  (FKning  1058— 1061-moddalari).

Mutlaq  huquqlar  intellektual  mulk  obyektidan  boshqa  shaxslarning

foydalanishiga  imkoniyat  berish  orqali  qonunlarda  nazarda  tutilgan 

hollarda  cheklanishi  mumkin.  Bunday  holatlar  quyidagi  obyektlarga 

nisbatan  mavjud:

-  sanoat  mulki  obyektlaridan  «Ixtirolar,  foydali  modellar  va  sanoat 

namunalar  to'g'risida»  gi  Qonunning  11-moddasida  belgilangan  hollarda 

va  tartibda  uchinchi  shaxslar  foydalanishi  uchun  majburiy  litsenziya 

berish  tartibida;

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- sanoat mulki obyektlaridan awaldan foydalanib keluvchi shaxslarga 

(«Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to‘g‘risida»gi Qonunning 

31-moddasi);

-  oshkor etilmagan axborotlardan foydalanish (FKning  1086-moddasi

4-qismida  belgilangan  hollarda);

-  mualliflik  huquqi  obyektlaridan  («Mualliflik  va  turdosh  huquqlar 

to‘g‘risida»gi  Qonunning  24-32-moddalari).

Firma  nomi,  tovar  (xizmat  ko'rsatish)  belgisiga  nisbatan  mutlaq 

huquqlarni  cheklash  qonunlarda  nazarda  tutilmagan.

Intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan  mutlaq  huquqlarni  haqiqiy 

emas deb topish asoslari ham amaldagi qonunlarda aniq belgilab qo'yilgan:

-  sanoat  mulki  obyektlariga  nisbatan  berilgan  huquqiy  muhofaza 

yorliqlari  huquqiy  muhofaza  qilish  talablariga  javob  bermaydigan 

obyektlarga  nisbatan  yoki  huquqiy  muhofaza  yorlig'i  olishga  haqli 

bo'lmagan  shaxs  nomiga  berilgan  hollarda;

-  seleksiya  yutuqlariga  nisbatan  mutlaq  huquq  «Seleksiya  yutuqlari 

to‘g‘risida»gi  Qonunning  35-moddasida  ko'rsatilgan  hollarda;

- tovar (xizmat ko'rsatish) belgisiga  nisbatan «Tovar belgilari, xizmat 

ko'rsatish  belgilari  va  tovar  kelib  chiqqan  joy  nomlari  to'g'risida»gi 

Qonunning  24-moddasida  belgilangan  hollarda  va  tartibda;

- boshqalarning asarlarini o'zlashtirish orqali ushbu asarlarga nisbatan 

mutlaq huquqqa ega  bo'lgan shaxslarning bunday o'zlashtirishi natijasida 

olgan  huquqi  ham  haqiqiy  hisoblanmaydi.

Intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan  mutlaq  huquqlarni  haqiqiy 

emas deb topish bunday huquqlarning vujudga kelishi uchun asos boigan 

huquqiy  muhofaza  yorlig'i  bergan  vakolatli  davlat  organi,  Appelyatsiya 

kengashlari yoki  sud tomonidan (mualliflik  huquqi obyektlariga nisbatan) 

amalga oshiriladi.  Bunda  mutlaq huquq  avval  boshdan (qaror chiqarilgan 

paytdan  emas)  haqiqiy  sanalmaydi.  Binobarin,  mutlaq  huquqi  haqiqiy 

emas  deb  topilgan  shaxsning  bunday  huquqdan  foydalanish  natijasida 

olgan  barcha  daromadlari  mutlaq  huquqning  haqiqiy  egasi  foydasiga 

undirilishi  mumkin.

Ba’zi  intellektual  mulk  obyektlariga  nisbatan  mutlaq  huquqlar 

boshqa  asoslarda  muddatdan oldin  bekor  boiishi ham  mumkin:  masalan,

-  seleksiya  yutuqlariga  nisbatan  («Seleksiya  yutuqlari  to'g'risida»gi 

Qonunning  35-moddasi);

-  ixtiro,  foydali  model,  sanoat  namunasiga  nisbatan  («Ixtirolar, 

foydali  modellar  va  sanoat  namunalari  to'g'risida»gi  Qonunning  28- 

moddasi  1-qismi  2— 3-bandlari);

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- tovar (xizmat) belgilariga nisbatan Tovar belgilari, xizmat ko'rsatish 

belgilari  va  tovar  kelib  chiqqan  joy  nomlari  to'g'risida »gi  qonunning  25- 

moddasi  1-qismi,  2-qismining  2,  4,  5,  6-bandlari).

-  mualliflik  huquqlari  obyektlariga  nisbatan  mutlaq  huquq  egasi bu 

huquqdan  ixtiyoriy  voz  kechgan  hollarda;

-  oshkor  etilmagan  axborotlar  ularning  huquqiy  muhofaza  qilinishi 

shartlaridan  (FKning  98-moddasi)  biri  mavjud  bo'lmay  qolgan  hollarda 

unga  nisbatan  mutlaq  huquqlar  ham  bekor  bo'ladi.

Mutlaq  huquqni  haqiqiy  emas deb  topishda  mutlaq  huquq  ilgaridan 

mavjud  emas  deb  hisoblanadi.  Mutlaq  huquq  muddatidan  oldin  bekor 

bo'lganda  esa  u  bekor  qilingunga  qadar  mavjudligi  tan  olinadi  va  faqat 

keyingi  davr  uchun  huquqiy  oqibatlar  vujudga  keltirmaydi.

Mutlaq  huquqlami  cheklashga  bunday  cheklash  intellektual  mulk 

obyektidan normal foydalanishga zarar yetkazmagan va huquq egalarining 

qonuniy  manfaatlarini  kamsitmagan  hollarda  yo'l  qo'yiladi.

Qonunlar intellektual mulk obyektlariga nisbatan mutlaq huquqlami 

cheklash,  eng  avvalo,  ijtimoiy  va  davlat  manfaatlarini  nazarda  tutib 

belgilangan.  Lekin  bu  cheklashlar  qonunda  qat’iy  belgilangan  hollarda, 

shartlarda  va  tartibda  amalga  oshiriladi.  Bunday  cheklashlar  natijasida 

uchinchi  shaxslar  intellektual  mulk  obyektidan  vaqtinchalik,  qisman  va 

ma’lum bir maqsadlardagina foydalanishga haqli bo'ladilar (ba’zi holatlarda 

faqat haq evaziga). Bunday cheklashlar asosida uchinchi shaxslarda mutlaq 

huquq  aslo  vujudga  kelmaydi.

Intellektual  mulk  obyektidan  normal  foydalanishga  zarar  yetkazish, 

eng avvalo, mutlaq huquq sohibining bu obyektdan foydalanish imkoniyatlari 

cheklanishida,  turli  to'sqinliklarda  namoyon  bo'ladi.  Intellektual  mulk 

obyektiga  nisbatan  mutlaq  huquqlar  egasining  qonuniy  manfaatlari 

kamsitilishi  uning  obyektidan  kelayotgan  yoki  oladigan  daromadlarining 

kamayishida, shaxsiy huquqlarining buzilishida namoyon bo'ladi. Agar mutlaq 

huquqni  cheklashlar  yuqoridagi  oqibatlarga  olib  kelsa,  huquq  egasi  o'z 

huquqining  sud  orqali  himoya  etilishini  talab  qilishga  haqli.

Intellektual mulk obyektiga nisbatan mutlaq huquqlar egasiga tegishli 

mulkiy  huquqlar,  agar  FKda  yoki  boshqa  qonunda  boshqacha  tartib 

nazarda  tutilmagan  bo'lsa,  huquq  egasi  tomonidan  shartnoma  bo'yicha 

boshqa  shaxsga  to'liq  yoki  qisman  o'tkazilishi  mumkin,  shuningdek,  bu 

mutlaq huquqlar meros bo'lib va yuridik shaxs huquq egasi qayta tashkil 

etilganda  huquqiy  vorislik  tartibida  o'tadi.

Ushbu  belgilangan  qoidaga  intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan 

mutlaq huquqlar egasiga tegishli mulkiy huquqlar huquq egasi tomonidan

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shartnoma bo'yicha boshqa shaxsga to'liq yoki qisman o'tkazilishi mumkin. 

Bunda nazarda  tutilgan huquqlar faqat  mulkiy tusga ega  bo'ladi,  shaxsiy 

huquqlarga  nisbatan  ushbu  qoida  taalluqli  emas.  O'tkazilayotgan  mulkiy 

huquqlar  mutlaq  huquqlardan  kelib  chiqishi  va  faqat  huquq  egasiga 

tegishli  bo'lishi  shart.  Mulkiy  huquqlar  deganda  intellektual  mulk 

obyektidan shaxsan foydalanish yoki uni haq evaziga foydalanishga berish 

bo'yicha  huquq  egasiga  tegishli  vakolatlar  tushuniladi.

Mulkiy  huquq  to'liq  o'tkazilganda  huquq  egasi  bu  huquqlardan 

mahrum  bo'ladi  va  bunday  huquq  uchinchi  shaxslarda  vujudga  keladi. 

Mulkiy  huquq  qisman  o'tkazilganda  huquq  egasi  uning  ma’lum  qismini 

o'zida  saqlab  qolib,  qolgan  qismini  o'tkazadi.  Mulkiy  huquqlar  faqat 

shartnoma  asosida  o'tkaziladi.  Shartnoma  mulkiy  huquq  egasi  va  huquq 

to'liq  yoki  qisman  o'tkazilayotgan  shaxs  o'rtasida  tuziladi.  Bunday 

shartnomalarga  nisbatan  agarda  qonunlarda  boshqacha  tartib  nazarda 

tutilmagan  bo'lsa,  FKning  26-bobi  (Shartnoma  tushunchasi  va  shartlari), 

28-bobi  (Shartnoma  shartlarini  o'zgartirish  va  shartnomaning  bekor 

bo'lishi)da  belgilangan  qoidalar  qo'llaniladi.

Shartnoma  tuzuvchi  taraflar  —   intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan 

mutlaq huquq egasi va mutlaq huquqdan vujudga keluvchi mulkiy huquqlar 

o'ziga  o'tkazilayotgan  shaxs  nomlari,  agar  mutlaq  huquq  vakolatli  davlat 

organi  tomonidan  intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan  berilgan  huquqiy 

muhofaza  yorlig'i  asosida  vujudga  kelgan  bo'lsa,  ushbu  yorliqnoma  va 

qayd  ro'yxati  raqami,  uning  amal  qilish  muddati,  o'tkazilayotgan  mulkiy 

huquq  mazmuni  va  hajmi,  undan  foydalanish  shartlari,  muddati,  agar 

shartnoma  haq  baravariga  tuzilayotgan  bo'lsa,  to'lanadigan  haq  miqdori  va 

to'lash tartibi, mulkiy huquq qisman o'tkazilganda undan foydalanish ustidan 

huquq  egasining  nazorat  qilish  bo'yicha  vakolatlari,  taraflarning  boshqa 

huquq va majburiyatlari, shartnoma shartlarini buzganlik uchun taraflarning 

javobgarligi  va  hokazolar  ko'rsatilishi  lozim  Shartnoma  taraflar  tomonidan 

imzolanib,  tegishli  shaklda  rasmiylashtirilishi  shart.  Shartnoma  shakli  turli 

intellektual  mulk  huquqi  obyektlari  uchun  turlicha  bo'lishi  qonunlarda 

belgilab qo'yilgan.  Mualliflik  huquqi  obyektlariga nisbatan mulkiy  huquqlar 

o'tkazilganda,  shartnoma  yozma  ravishda  tuzilib,  notarial  guvohlantirilishi 

lozim.  Mutlaq  huquq  vakolatli  davlat  organi  tomonidan  intellektual  mulk 

huquqi  obyektiga  nisbatan  berilgan  huquqiy  muhofaza  yorlig'i  (patent, 

guvolinoma) asosida vujudga kelgan bo'lsa, bunda mulkiy huquqni o'tkazish 

haqidagi  shartnoma  yozma  tuzilib,  notarial  guvohlantirilib,  vakolatli  davlat 

idorasining  ro'yxatidan  o'tkazilishi  lozim.  Ushbu  qoida  nou-xauga  nisbatan 

ham  amal  qiladi  Aks  holda  shartnoma  haqiqiy  sanalmaydi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

FKda  va  amaldagi  qonunlarda  ayrim intellektual  mulk  obyektlariga 

nisbatan mutlaq huquqlardan kelib chiquvchi mulkiy huquqlarning huquq 

egasi  tomonidan  boshqa  shaxslarga  o'tkazish  masalasida  yuqoridagi 

qoidalardan  istisnolar  mavjud.  Masalan,  FK  1110-moddasi  2-qismiga 

asosan,  tovar  chiqarilgan  joy  nomidan  foydalanish  huquqining  huquq 

egasi  tomonidan  boshqa  shaxsga  o‘tkazishga  yo‘l  qo'yilmaydi  va  mabodo 

shunday  shartnoma  tuzilgan  bo'lsa,  u  haqiqiy  sanalmaydi.  FKning  1101- 

moddasida firma nomiga bo'lgan huquqni boshqa shaxsga o'tkazish tartibi 

va  shartlari  belgilangan  bo'lib,  u  yuqoridagi  umumiy  qoidalardan  farq 

qiladi.  FKning  1105-moddasi  2-qismiga  asosan,  tovar  belgisiga  bo'lgan 

huquqni,  basharti  u  tovar  yoki  uning  tayyorlovchisi  haqida  chalg'ishga 

sabab  bo'lishi mumkin bo'lsa,  boshqa shaxsga berilishiga yo'l qo'yilmaydi.

Intellektual  mulk  obyektiga  nisbatan  mutlaq  huquqlar  huquq  egasi 

vafotidan keyin meros tartibida qonuniy merosxo'rlarga yoki vasiyat asosida 

boshqa shaxslarga o'tadi. Bunda vujudga keladigan munosabatlarga nisbatan 

FKning  V  bo'limida  vorislik  haqidagi  belgilangan  normalar  qo'llaniladi. 

Intellektual mulk obyektlariga mutlaq huquqlar egasi yuridik shaxs bo'lsa, 

bunday yuridik shaxs qayta tashkil etilgan hollarda (uni boshqa bir yuridik 

shaxs  bilan  qo'shib  yuborish,  qo'shib  olish,  bo'lish,  ajratib  chiqarish, 

o'zgartirish.  (FKning  49-moddasi)  mutlaq  huquq  vorislik  tartibida  yangi 

tashkil etilgan yuridik shaxsga o'tadi. Qayta tashkil etishning bo'lish, ajratib 

chiqarish,  o'zgartirish hollarida  yangi  vujudga  kelgan  yuridik shaxslarning 

qaysi biriga mutlaq huquq o'tishi ularning o'zaro kelishuvi asosida, bunday 

kelishuvga  erishilmagan  taqdirda  sud  tomonidan  belgilanadi.

Meros  tartibida  va  huquqiy  vorislik  tartibida  mutlaq  huquqlarning 

o'tish  fakti  notarius  tomonidan  berilgan  meros  guvohnomasi,  huquqiy 

muhofaza  yorlig'i  mavjud  bo'lsa,  ushbu  yorliqni  mutlaq  huquqni  yangi 

egasi  nomiga  rasmiylashtirish  haqida  vakolatli  davlat  idorasining  tegishli 

hujjati  olinishi  va  u  davlat  ro'yxatidan  o'tkazilishi  shart.

Mulkiy  huquqlarning  shartnoma  bo'yicha  o'tkazilishi  yoxud  ularning 

universal  huquqiy vorislik tartibida o'tishi mualliflik huquqlarining va boshqa 

begonalashtirilmaydigan hamda o'zgaga o'tkazilmaydigan mutlaq huquqlarning 

o'tkazilishiga yoki cheklanishiga sabab bo'lmaydi Bunday huquqlar o'tkazilishi 

yoki  cheklanishi  to'g'risidagi shartnoma  shartlari  haqiqiy  emas.

Ushbu qoida ijodiy faoliyat natijasining yaratuvchisi bo'lgan muallifning 

bu natijalarga nisbatan mutlaq huquqlarga ega bo'lgan holatiga taalluqlidir. 

Bunday  holda  agarda  muallif  mutlaq  huquqdan  kelib  chiquvchi  mulkiy 

huquqlarni  shartnoma  asosida  boshqa,  uchinchi  shaxslarga  o'tkazsa  yoki 

muallif  vafoti  tufayli  bunday  mulkiy  huquqlar  universal  vorislik  tartibida

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

huquqlar  vorislariga  o‘tsa,  muallif  shaxsiy  huquqlari,  boshqa  mutlaq 

huquqlar  (uning  o'zidan  begonalashtirilmaydigan  va  boshqa  birovga 

o'tkazilmaydigan)  aslo  bekor  bo'lmaydi,  cheklanmaydi  yoki  ularning  ham 

shartnoma asosida uchinchi shaxslarga yoki vorislarga o'tishiga olib kelmaydi. 

Hatto,  mutlaq huquq sohibi muallifning o‘zi bo'lmay,  boshqa  shaxs bo'lgan 

taqdirda ham, mutlaq huquqlardan kelib chiquvchi boshqa mulkiy huquqlar 

bu  huquqlar  egasi  tomonidan  shartnoma  asosida  uchinchi  shaxsga  yoki 

universal  vorislik  tartibida  vorislarga  o‘tgan  taqdirda  ham  bu  holat 

m uallifning 

huquqini 

ham da 

boshqa  o'tk a zilm a y d ig a n   va 

begonalashtirilmaydigan  huquqlarining  o'tishiga,  bekor  bo'lishiga  yoxud 

cheklanishiga  olib  kelmaydi.

Ijodiy  faoliyat  natijasi  yaratuvchisi  bo'lgan  muallifning  faqat 

o'zigagina  tegishli  bo'lgan,  boshqa  birovga  o'tkazilm aydigan  va 

begonalashtirilmaydigan  mutlaq  huquqlari  doirasi,  turlari  va  mazmuni 

FKning  1033-moddasida  belgilab  qo'yilgan.

Bunday  huquqlarning  o'tkazilishi  yoki  cheklanishi  haqidagi  shartlar 

ko'zda  tutilgan  shartnoma  muallifning  o'zi  bilan  uchinchi  shaxs  o'rtasida 

yoki intellektual mulk obyektining yaratuvchisi bo'lmagan mutlaq huquq 

sohibi  va  uchinchi  shaxs  o'rtasida  tuzilganligidan  q a t’iy  nazar, 

shartnomaning  o'sha  shartlari  nazarda  tutilgan qismi  haqiqiy  sanalmaydi 

va  hech qanday huquqiy obyekt vujudga keltirmaydi. Bunday shartnoma 

o'z-o'zicha  haqiqiy  sanalmaydi  va  unga  nisbatan  FKning  113-moddasi  3- 

qismi  qoidalari  qo'llanadi.

Shartnomaning yuqoridagi shartlarini haqiqiy emas deb topish haqida 

sud  tomonidan  qaror  chiqarilishi  talab  etilmaydi.

Intellektual mulk obyektiga nisbatan mualliflik huquqlari bu obyektga 

nisbatan  mutlaq  huquqlar  fuqarolik  muomalasida  qancha  shaxslarga 

o'tkazish  orqali  harakatda  bo'lganidan  qat’iy  nazar,  muallifning  o'zida 

saqlanib  qoladi.  Boshqacha  aytganda,  obyektga  nisbatan  mutlaq  huquqlar 

necha  martalab  boshqa  uchinchi  shaxslarga  o'tganligi  fakti  muallifning 

o'ziga  tegishli  bo'lgan  va  undan  begonalashtirilishi  mumkin  bo'lmagan 

huquqlarining  amal  qilishiga  biron-bir  darajada  to'sqinlik  qilmaydi.

Shartnoma  bo'yicha  o'tkaziladigan  mutlaq  huquqlar  unda  aniqlab 

qo'yilishi  lozim.  Shartnomalarda  boshqa  shaxsga  o'tkaziladigan  huquq 

sifatida  ko'rsatilmagan  huquqdar,  agar  boshqacha  hoi  isbotlanmagan 

bo'lsa,  o'tkazilmagan  hisoblanadi.

Ma’lumki,  mutlaq  huquq  mulkiy  huquqlar  majmui  sifatida  huquq 

egasi  intellektual  mulk  obyekti  bo'yicha  o'zi  sodir  etishga  haqli  bo'lgan, 

boshqalarga  sodir  etishga  ruxsat  bera  oladigan  yoki  sodir  etishni  taqiqlab

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qo'ya olishga  haqli bo‘lgan xilma-xil vakolatlami o'z ichiga oladi. Shu sababli 

ham  mutlaq  huquqlar  shartnoma  asosida  huquq  egasi  tomonidan  boshqa 

shaxsga  o'tkazilganda  aynan  qanday  huquq  (masalan,  ma’lum  hudud 

doirasida  shaxsan  tanho  foydalanish,  boshqa  foydatanuvchilar ham mavjud 

bo'lgan  asosda  foydalanish,  boshqa  hudud  doirasida  bu  huquqni  amalga 

oshirishga  taalluqliligi  yoki  taalluqli  emasligi)  o'tkazilayotganligi  va  bu 

huquqdan kelib chiquvchi vakolatlami aniq belgilab, shartnomada aks ettirishi 

lozim  Shartnomada  nazarda  tutilmagan  barcha  huquqlar  (mutlaq  huquqqa 

oid)  toki  buning  aksi  isbotlanmaguncha  shartnoma  bo'yicha  o'tkazilmagan 

deb  hisoblanadi,  degan  prezumpsiya  amal  qiladi  Buning  ma’nosi  shundan 

iboratki,  agar  shartnoma  asosida  mutlaq  huquqlardan  bir  qismini  o'ziga 

olgan  shaxs  bu  huquqlarga  oid  qo'shimcha  boshqa  huquqlami  ham amalga 

oshirsa,  bu  holda  o'sha  qo'shimcha  huquqlardan  mutlaq  huquqlar  egasi 

roziligi  yoki  ruxsati  asosida  amalga  oshirganligini  tegishli  dalil  bilan isbotlab 

bermog'i  shart.  Aks  holda,  u  qo'shimcha  huquqlami  o'zlashtirib  olgan 

hisoblanadi Qo'shimcha huquqlar mutlaq huquqlar egasi roziligi yoki ruxsati 

asosida  olganligini  isbotlash  majburiyati  faqat  uchinchi  shaxs  zimmasida 

bo'ladi. Masalan,  ixtiroga  nisbatan  mutlaq  huquqlar  egasi yengil  mashinalar 

ishlab  chiqaruvchi  korxonaga  ma’lum  markadagi  yengil  mashinani  ishlab 

chiqarishda  foydalanish  uchun  shartnoma  asosida  ixtirodan  foydalanish 

huquqini o'tkazgan bo'lsa,  korxona  boshqa markadagi yengil avtomobillarga 

nisbatan  ushbu  ixtironi  qo'llay  olmaydi  (agar  bu  to'g'rida  mutlaq  huquqlar 

sohibining  maxsus ruxsatini olmagan bo'lsa).

M utlaq  huquqni  uni  amal  qilish  davri  b o'yich a   cheklangan 

muddatlarda foydalanish uchun boshqa shaxsga berishni nazarda tutuvchi 

shartnomaga  nisbatan  litsenziya  shartnomasi  to'g'risidagi  qoidalar 

qo'llaniladi.  Buning  ma’nosi  shundan  iboratki,  FKning  1035-moddasi  1 - 

3-qismlarida  ko'zda tutilgan qoidalar mutlaq huquqlar shartnoma asosida 

yoki  universal  vorislik  tartibida  bunday mutlaq  huquqlar amal  qilishning 

barcha  qolgan muddati bo'yicha uchinchi shaxsga o'tishi nazarda tutilgan 

hollarga  nisbatan taalluqlidir.  Agar mutlaq huquqlar egasi bu  huquqlami 

boshqa  shaxslarga  vaqtinchalik  o'tkazsa  (ma’lum  chegaralangan  muddat 

davomida),  u  holda bunday shartnoma litsenziya shartnomasi hisoblanadi.