Toshkent davlat iqtisodiyot

 

 

---

 

171 

 

10.3. Tashqi muhit tahlili 

Shubhasizki,  tashqi  muhit  doimo  o‘zgarib  turadi,  biroq  korxona  imkoniyatlari 

ham o‘zgarmasdan turmaydi. Strategik rejalashtirish bilan shug‘ullanuvchi marketolog 

uchun tashqi muhitning uchta tarkibiy qismi muhim ahamiyatga ega: 

1)  korxona  tomonidan  ko‘rsatiladigan  ta’sir  va  nazoratga  uchramaydigan 

iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va huquqiy omillar; 

2) ushbu korxona bilan bir xil bozorlarda faoliyat ko‘rsatadigan raqobatchilar; 

3)  mijozlar,  ularning  ehtiyojlari  va  maqsadlari,  shuningdek,  mijozlarning 

bozorlari va tarmoqlarida raqobat sharoitlari va xususiyatlari. 

Tashqi  muhitni  tahlil  qilishdan  maqsad  bozorda  vujudga  keladigan  imkoniyatlar 

va  xavf-xatarlarni  aniqlash  va  baholashdir.  Korxonaning  o‘zi,  ayniqsa,  mijozlarining 

yangidan 

vujudga 

kelayotgan 

ehtiyojlariga 

muvofiq 

o‘zining 

asosiy 

kompetensiyalarini  doimiy  ravishda  ishlab  chiqadigan  va  takomillashtiradigan  bo‘lsa, 

o‘zgaruvchan  tashqi  muhitning  bir  qismi  hisoblanadi.  Korxonaning  barcha  marketing 

harakatlari,  shuningdek,  raqobatchilar  va  mijozlarning  bu  harakatlarga  javobi  bozor 

strukturasi  va  faoliyatiga,  ayniqsa,  narx  shakllantirish  strategiyasi,  distributsiya 

strategiyasi va yangi mahsulotni ilgari surishga ta’sir ko‘rsatadi. 

Tashqi  muhit  holatini tahlil qilish cheklanmagan sondagi  manbalardan to‘xtovsiz 

axborot  to‘plashni  talab  etadi.  Agarda  u  rahbariyatning  xabardorligini  oshiradigan 

bo‘lsa  va  iqtisodiyot,  tarmoq  va  bozor  holatiga  ta’sir  etuvchi  omillar  tabiatini 

tushunishga  xizmat  qiladigan  bo‘lsa,  har  qanday  axborot  qimmatga  ega  bo‘ladi. 

Odatda  menejer  muntazam  hisobotlar  va  nashrlar  kabi  axborot  manbalariga  ishonadi. 

Olingan  ma’lumotlar  asosida  u  kelgusi  istiqbollar  borasida  qator  xulosalar  chiqaradi, 

bu  esa  ma’lum  bir  vazifalar  qo‘yish  hamda  reja  va  dasturlar  ishlab  chiqishga  imkon 

beradi. Eng ochiq axborot manbalari qatoriga savdo vakillari, mijozlar, distribyutorlar, 

savdo  uyushmalari  va  boshqa  uyushmalar,  universitet  o‘qituvchilari,  ishbilarmonlik 

matbuoti,  hukumat  nashrlari,  boshqaruv  masalalari  bo‘yicha  maslahatchilar, 

ixtisoslashgan  tarmoq  jurnallari  va  nashrlari,  shuningdek,  boshqa  korxonalar 

menejerlari kiradi. 

---

 

172 

 

Tashqi  muhitning  bunday  umumlashtirilgan  tahlili  har  bir  menejer  tomonidan 

amalga  oshiriladi,  biroq  batafsilroq  tahlil  qilish,  baholash  tizimlarini  ishlab  chiqish, 

shuningdek,  bashorat  qilish  zarurati  ham  mavjud.  Ba’zida  boshqaruv  masalalari 

bo‘yicha  maslahatchilar, korporativ rejalashtirish bo‘yicha  mutaxassislar yoki chiziqli 

menejerlarga  alohida  tarmoqdagi  vaziyatni  tahlil  qilish  va  belgilangan  bozor 

segmentlari  kelgusida  o‘sishi  borasida  aniq  baholar  taqdim  etish  uchun  javobgarlik 

yuklanadi.  Miqdoriy  baholash  sotuv  umumiy  hajmi,  raqobatchilar  va  mijozlar  soni, 

narx  darajasi,  foyda  hajmi  va  h.k.ga  nisbatan  qo‘llanishi  mumkin.  Shuningdek, 

mahsulot  borasida  ham,  uni  ishlab  chiqarish  usullari  borasida  ham  texnologiyalar 

rivojlanish tendensiyalarini aniqlash ehtimoli mavjud.