Toshkent davlat agrar universiteti

III. BOB. LIZING KOMPANIYALARINI MARKETING STRATEGIYALARI ASOSIDA RIVOJLANTIRISHNING ASOSIY YO’LLARI.
3.1 Lizing xizmatlar sohasida marketingni yanada rivojlantirishning asosiy yo’llari.

Avvalida takidlab o’tganimdek, so'nggi yillarda mamlakatimiz iqtisodiyotining ko'plab tarmoqlari qatori lizing industriyasi rivojlanib kelmoqda. O’zbekiston iqtisodiyotida lizingning roli yildan-yilga oshib bormoqda,yangi lizing bitimlarining hajmining 19% ga o’sishi, lizing portifeli boýicha o’sish esa 21,2% foizni tashkil etdi. Bu raqam har yili oshib bormoqda. Lizing bozori tashkil topgan so’ngi 20 yil mobaynida ilk marotaba texnologik uskunalar tarmogí bozordagi ulushi boýicha yetakchi (36 foiz) o’ringa chiqib oldi.³⁰

2016 yilda tuzilgan yangi bitimlar bo’yicha lizing bozorining 48,7foizi yoki 437,9 milrd so’m beshta lizing kompaniyalari, ya’ni “O’zagrolizing” AJ, “O’zavtosanoat” LK, “TaibaLeasing” XKMCHJva “O’zmeliomashlizing” DLK hissasiga to’g’ri keladi. Ulardan uchtasidavlat ixtisoslashtirilgan lizing kompaniyalari hisoblanadi

2016-yilda tuzilgan lizing bitimlarining qariyb yarimidan ko’pi lizing beruvchilarning o’z mablag’lari va atiga 30 foizi banklardan jalb etiladigan mablag'lar hisobiga moliyalashtirildi. Ushbu holat, lizing oluvchilar uchun banklardan kredit sifatida jalb etilayotgan mablag’larning nisbatan qimmati tushayotgani, natijada esa lizing kompaniyalari loyihalarini o’z mablag’lari hisobiga moliyalashtirishni ma’qul ko’rayotgani bilan izohlanadi. 2016-yilda ilk marotaba texnologik uskunalrning ulushi 36 foizga yetdi.Texnologik uskunalar bozoridatalab darajasi yuqori bo’lmoqda. Lizingga berilgan qurulish texnikasi va uskunalarning umumiy hajmi 115,5 mlrd so’mni, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish bo’yicha uskunalri 29,2 mlrd so’mni tashkil etdi. Lizingga berilgan mulklar tarkibida qishloq xo’jaligi texnikasiing ulushi 32,5 foizni, koçhmas mulk ulushi 16,7 foizni va transport ulushi 14,8 foizni tashkil etmoqda.³¹

3.1.1-diogramma³²

O’zbekiston kompaniyalari orasida lizingning ommaviy hodisaga aylanib borishiga asosiy sabablar uning balansida qimmatbaho asbob-uskunalarni saqlab qolish va asosiy vositalarning jadallashib borayotgan amortizatsiyasini qo'llash imkonini beradi, bu esa soliq yukining pasayishiga olib keladi. Lizing kompaniyalari yordamida ko'plab mahalliy korxonalar investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun imkoniyatlarga ega bo'ldi.

Marketing tadqiqotlari o‘tkazishda chet el firma va kompaniyalari katta mablag‘lar sarflaydi. Masalan, AQShda yillik sotish hajmi 25 mln. dollar bo‘lgan kompaniyalar o‘z marketing budjetlarining 3,5 foizga yaqinini marketing tadqiqotlariga sarflaydi. Jahondagi mashhur lizing kompaniyalari sohaga ko‘proq mablag‘ sarflaydilar.

Bozorni tadqiq qilish - marketing tadqiqotlarining ma’lum bir qismidir, xolos. Faqatgina shartli ravishdagina ularni marketing tadqiqotlarining asosi deb kabul qilish mumkin. Lizing xizmatlari bozorini tadqiq qilish jarayonida quyidagilar aniqlanadi:

• 
  bozorga kiritilayotgan yoki unda mavjud bo‘lgan xizmatning mumkin bo‘lgan sotish miqdori;
  
• 
  lizing berilgan tovarning iste’mol xususiyatidagi va boshqa tavsiflarining o‘zgarish tendensiyasi;
  
• 
  xududiy, ijtimoiy, daromadi, korxona faoliyati kabi ko‘rsatkichlar bo‘yicha iste’molchi korxonalarni guruhini aniqlash;
  
• 
  sotish va reklamani tashkil qilishda xaridorlarning istagini aniqlash;
  
• 
  mahsulotning sotilish miqdori, uning umumbozor sig‘imidagi ulushi (hududlar va segmentlar bo‘yicha ham);
  
• 
  firmaning raqobatdoshligini va uning bozordagi o‘rni.
  

Ko‘rinib turibdiki, bozor to‘g‘risidagi ma’lumotlar miqdori katta va turli xarakterga ega. Shuning uchun bozorni tadhih qilishda turli bilim sohalarining mutaxassislari qatnashadilar va bu tadqiqotlar ancha qimmatga tushadi, lekin firmalar bozorni iloji boricha tezroq o‘zlashtirish maqsadida xarajatlardan qochmaydilar, chunki raqobatchilar bozorda yangi raqobatchi paydo bo‘lishini oldini olish uchun qarshi choralar ko‘radilar. Shuning uchun tadqiqotlar jarayoni, ayniqsa, uning natijalari olinganidan keyin va firma ularni marketing konsepsiyasini asoslash uchun qabul qilingandan so‘ng tovarni sinovli sotishni tashkil qilish boshlanadi. Bu jarayonning asosiy vazifasi, firmaning bozordagi samarali o‘rnini aniqlovchi o‘ziga xos omillarni o‘rganishdir.

Bozorni marketing nuqtai nazaridan o‘rganish o‘z oldiga kompaniyalar, firma (korxona) tovarlarini samarali sotish imkonini, uning kengayish uchun yangi segmentlar, sifatini yaxshilash, zaxiralar va yangi tovarlar yaratishni, iste’molchilar talabini qondirish va yuqori foyda olishni maqsad qilib quyadi. Bu maqsadni amalga oshirish uchun chuqur marketing tadqiqotlari amalga oshiriladi. Bozorni marketing nuqtai nazaridan tadqiq qilishning vazifasi, ishlab chiqarish va unda chiqadigan tovarlarning bozor va iste’molchining yuqori talablariga moslashtirishdan iborat. Bu narsa firmaning yuqori rentabelli, raqobatga bardoshli faoliyati asosida amalga oshirish kerak.