Tashkil etilishi haqida

SAMARQAND SHAHAR XTMFMT va TE BO`LIMIGA

QARASHLI 64 – UMUMIY O`RTA TA’LIM

MAKTAB GEOGRAFIYA FANI O`QITUVCHISI

XAQBERDIYEVA SOXISTANING

GEOGRAFIYA FANI O`QITUVCHILARINING

AVGUST SHO`BA YIG`ILISHIDA QILGAN




MAVZU: AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA

TEXNOLOGIYALARINI O’QUV-TARBIYA JARAYONLARIDA

TADBIQ ETISH, ELEKTRON DARSLIKLAR YARATISH

VA DARS JARAYONLARI SAMARADORLIGINI

OSHIRISH


AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA

TEXNOLOGIYALARINI O’QUV-TARBIYA JARAYONLARIDA

TADBIQ ETISH, ELEKTRON DARSLIKLAR YARATISH

BA DARS JARAYONLARI SAMARADORLIGINI

OSHIRISH
Geografiya fanini zamon talablari darajasida o`qitish, dars sifati va samaradorligini oshirish, o`quvchilar qalbida fanga qiziqish uyg`otish har bir o`qituvchi oldida turgan muhim vazifalardan biridir. Hozirgi kun talablaridan biri amalga oshirilayotgan ta’lim sifat-samaradorligini oshrishda o`quvchilarga nazariy bilimlar bilan birga amaliy, ko`rgazmali, ya’ni noan’anviy interfaol darslar tashkil etish asosida o`quvchilarda ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan iboratdir.

Ta’lim – tarbiya jarayonida bola shaxsini shakllantirish bosh masalalardan biridir. Geografiya – tabiat bilan bog`liq bo`lgan, amaliy bilim va ko`nikma talab etadigan fan. Shu bois, mazkur fanga o`quvchilarning qiziqishini oshirish, o`zlashtirish sifat samaradorligini DTS talablariga mos kelishini ta’minlash o`qituvchidan ko`p izlanish, chuqur bilim va mehnat talab etadi. Bunda o`qituvchilarning ilg`or pedagogik usullar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, internet tarmoq va boshqa zamonaviy vositalardan samarali foydalana olish malakasi muhim oringa ega.

Hozirgi davrda o`quvchilar an’anaviy darslik mutolaasi orqali ma’lumotlarni bilish bilan birga interfaol ta’limning zamonaviy usullari hisoblanmish elektron darslik, elektron doska yoki mavzuga oid kinofilmlar orqali ma’lumotlarni bilishga qiziqadilar. Bunday usulda tashkil qilingan darslarda eng loqayd o`quvchi ham ozgina bo`lsa-da harakat qilishga, ya’ni, dars jarayonida bo`layotgan savol-javoblarga, bahs – munozaralarga qoshilishga harakat qiladi.

Geografiya darslarida mavzuga oid o`quv filmlarni o`quv jarayonida foydalanib dars o`tish ham noan’anaviy dars usullaridan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda turli xil mavzularda o`quv filmlari mavjud bo`lib, ulardan mavzuga mos keladiganlarini tanlab olib, o`quv jarayonida foydalanish mumkin. Faqat bunda darsda to`g`ridan-to`g`ri 45 daqiqa davomida filmni namoyish etib, shunchaki vaqtni o`tkazish emas, balki ma’lum reja asosida darsni o`tish maqsadga muvofiqdir. Ya’ni,o`quv filmi ko`rsatiladigan dars kuni oldindan o`quvchilarga aytiladi. Bunda o`quvchilar geografiya daftarlariga kelgusi darsning mavzusi va o`quv filmining nomini yozib qo`yishlari kerak. Bundan tashqari o`quvchilarga dars davomida nimalarga e’tibor berishlari qisqacha tushuntiriladi. Belgilangan kunda o`tilgan mavzu yuzasidan o`quvchilarning olgan bilim va ko`nikmalari aniqlab olingandan so`ng, o`qituvchi o`quvchilarga bugungi darsda bajarilishi kerak bo`lgan vazifalarni tushuntiradi va dars boshlanadi., ya’ni o`quv filmi namoyish etiladi. O`quv filmi namoyishi jarayonida barcha o`quvchilar diqqati film namoyishiga qaratiladi. Dars davomida o`quvchilarga savollar bermaslik kerak, chunki darsda shovqin bo`lishi yoki o`quvchining diqqat-e’tibori buzilishi mumkin. Lekin o`qituvchi ayrim lavhalarga ma’lumotlarni qo`shimcha tarzda izohlab turihi lozim.

Geografiya darslarida elektron darsliklar va o`quv filmlaridan qanday foydalanish kerak? Buning uchun quyidagilarga alohida e’tibor berish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 5 – sinfda “Gidrosfera – suv qobig’i” mavzusini o`tganda “Gidrosfera” o`quv filmidan foydalanish mumkin. Bunda o`quvchilarga o`quv filmini tomosha qilish vaqtida quyidagilarga alohida e’tibor berish lozimligi oldindan uqtiriladi:

1. 
   Gidrosferaning xususiyatlari nimalardan iborat?
   
2. 
   Suvning o’rtacha sho’rligi qancha?
   
3. 
   Gidrosferaning tarkibiy qismlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Suvning hayotimizdagi ahamiyati va hokazo…
   

Yoki 6 – sinfda “Afrikaning tabiat zonalari” mavzusini o`tishda “Afrika yovvoyi tabiati”, “Avstraliya materigining tabiat zonalari” mavzusida “Avstraliya kengurulari” o`quv filmlaridan foydalanish mumkin. O`quv filmi namoyishidan so`ng o`quvchilarga tabiat zonalarining manzarasiga ta’rif berish, tabiat zonasida tarqalgan o`simlik va hayvon turlari haqida ma’lumot yozish topshiriladi. Dars davomida o`qituvchi tabiat zonasining iqlimi, havo harorati, ushbu tabiat zonasida tarqalgan tuproqlarning turlari haqida qo`shimcha ma’lumot berishi mumkin.

Bundan tashqari, “Dunyo okeani” mavzusida “Moviy ummon”, “Antropogen tabiat komplekslari” mavzusida “Inson bunyod etgan tabiat” filmlaridan foydalanish mumkin.

Yuqorida aytib o`tilganidek, o`quvchilar darslik mutolaasi bilan birga elektron darslik, o`quv filmlarini ko`rib, ma’lumotlarni olishni afzal bilishadi. Chunki o`quvchilar faqatgina o`qib emas, ko`rib ham juda ko`p bilimlarini egallashlari haqida biz, o`qituvchilar juda yaxshi bilamiz. O`quvchilar o`quv qo`llanmalarida berilgan ma’lumotlarni jonli tasvirda ko`rsalar, ularni eslab qolish oson kechadi.

Hozirgi davr ta’limida o`quvchilarni mustaqil fikrlay olish, ijodiy qobiliyatni oshirish va amaliy faoliyatga yo`naltirilgan evristik texnologiyalarning ahamiyati ortib bormoqda. Chunki ta’lim samaradorliginining asosiy ko`rsatkichlaridan biri – olingan bilimlarni amaliy jihatdan qo`llay olishidir. Bu esa, o`z navbatida amaliy ko`nikmalarning shakllanishiga bog`liq.

Geografiya ta’limida amaliy bilimlar boshqa fanlarga qaraganda ko`proq ahamiyatga ega. Zotan, bu jihat o`quvchilarni kelgusi hayotga tayyorlashda, ishlab chiqarishda, bilimlarni mustaqil egallashga asos bo`ladi.

Ammo, geografiya ta’limida hozirgi amaliy ko`nikma berish uslubi geografik ko`nikma va malakalarni shakllantirish jarayonini to`la qamrab olmagan. Aksariyat o`qituvchilar bu jarayonni oxiriga yetkazishda qiynalishadi, ba’zilar esa mavzu doirasida cheklanib qolishadi.

Demak, hozirgi o`qituvchi oldida turgan muhim vazifa – dars jarayonida ko`nikma va malakalarni shakllantirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Har bir darsni rejalashtirishda shakllantirilishi kerak bo`lgan bilimlar o`z aksini topishi va ularni o`zlashtirish metodlari aniqlab olingan bo`lishi maqsadga muvofiq. Eng asosiysi, o`quvchi o`zi egallagan ko`nikma va malakaning amaliy ahamiyatini va qayerda ishlata olishini tushunib yetsin, shundagina o`quvchida qiziqish ortadi. Shuni unutmaslik lozimki, chuqur bilimlarsiz amaliy tajribani o`zlashtirish mumkin emas. Shu bois bu jarayon uzluksiz davom ettiriladi.

Yuqorida aytilgan muammolarni yechimini topishda bilim berishning nazariy tomoniga katta e’tibor berish kerakligi kelib chiqadi. Agar nazariy bilimlar o`quvchilar ongiga to`liq yetkazilmasa, amaliy bilimlarni bajarish ular uchun qiyinchilik tug`diradi. Nazariy bilimlarni o`quvchilar ongiga to`liq yetkazishda darslik, elektron darsliklar va oquv filmlaridan samarali foydalanish orqaligina biz maqsadimizga erishishimiz mumkin.

Bunda o`qitish metodlari alohida ahamiyatga ega. Ta’lim metodlari deganda, o`quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantiradigan, yetarlicha bilimga asoslangan to`g`ri dunyoqarash va e’tiqodini tarbiyalaydigan usullar tushuniladi. Geografiya fanini o`qitishda eng qulay usul o`quvchilarda qiziqish va tushuncha hosil qiladigan “Venn diagrammasi”dan foydalanish usulidir. Bu o`quvchilarning tasavvurlarini kengaytirish asosiga quriladi. Bunda ikkita materik, ikki qit’a, ikkita qutb yoki meridional yo`nalishda joylashgan tabiat zonalarini bir-biri bilan solishtirib ko`riladi. Natijada, tabiat elementlari o`rtasidagi bog`liqlik aniqlanadi. Asosiysi o`quvchilarda qiziqish hosil bo`ladi. Bunday usulda dars tashkil qilinganda albatta darslikdan ko`proq foydalaniladi.

Dars o`tish jarayonida bundan tashqari “Blits-so`rov”, “Aqliy hujum”, “BBB”, “Klaster”, “Taqqoslash”, “Hamkorlik”, “Muloqot”, “Muammo” kabi dars o`tish usullaridan foydalanish kutilgan natijani beradi.

Dars samaradorligi o`qituvchining bilim va mahoratidan tashqari zarur o`quv-metodik ta’minotga ham bog`liq. Bunda albatta elektron darsliklar va o`quv filmlari juda qo`l keladi. Umumiy o`rta ta’lim maktablarining 5-6 sinf o`quvchilari va geografiya fani o`qituvchilari uchun mo`ljallangan “Geografiya fani bo`yicha oquv filmlari” yaratilganligi hammamizga ayon. Davlat ta’lim standartlariga asosan 5-6 sinf kurs materiallarining o`zlashtirilishini osonlashtirish maqsadida ushbu o`quv filmlari tayyorlangan. Elektron darsliklar barcha mavzular, o`quv filmlari esa har ikkala sinflar uchun 8 tadan mavzu yuzasidan tayyorlangan. O`quv filmlari mavzularni tanlashda asosiy darslikda keltirilgan boblardagi ma’lumotlarning umumlashtirilishiga va ayrim qo`shimcha ma’lumotlar bilan boyitilishiga hamda kursdagi salmog`i va dolzarbligi kabi mezonlarga amal qilinadi.

Bunday o`quv jihozlari va zamonaviy o`quv qurollaridan foydalanib o`tilgan darslarning natijasi kutilgandan ortiqcha bo`ladi, o`quvhilarning darsga bo`lgan qiziqishlari ortadi. Vaholanki, hozirgi davr shuni taqozo etadi.