26
I bob. Oliy maqsad
6
26
2
26
2
2
2
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
26
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
26
2
26
2
2
2
26
26
26
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
26
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
2
2
2
2
26
26
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
26
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
2
2
2
6
6
26
6
26
6
6
26
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
26
2
2
26
26
26
6
6
6
6
26
6
6
6
6
26
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
26
2
26
6
26
6
6
26
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
6
6
6
6
26
6
6
6
6
6
2
2
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
26
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
2
2
2
2
2
26
2
2
26
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
26
2
26
2
2
2
2
2
26
6
6
26
6
6
6
26
6
6
26
2
2
2
2
2
2
2
26
2
2
26
2
2
6
6
6
6
6
6
26
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
26
2
6
6
26
26
6
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6-MAVZU: TABIATNI ASRASH – HAYOTNI
ASRASH
Aqlni charxlash uchun savol va topshiriqlar
1. Har yili bahor kelishi bilan odamlar turli ko‘chatlarni
ekishga sho
shiladilar. Siz ham ko‘chat ekkanmisiz?
Ko‘chat ekishdan maq
sadingiz nima bo‘lgan?
2. Tabiatni asrash uchun siz qanday hissa qo‘sha olasiz?
3. Plastik idish va paketlar yerga ko‘milsa, qancha vaqt-
gacha chirimasligini bilasizmi?
4. Tabiat va inson sog‘lig‘i o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
Zaharli kimyoviy moddalarning atrof-muhitda barqarorligi va
doimiy ko‘chib yurishi insonlarning salomatligiga katta zarar kel-
tiradi. Yer kurrasida yiliga 20 milliard tonnadan ziyod ko‘mir
yoqiladi. 2,5 milliard tonna neftdan yonilg‘i sifatida foydalaniladi.
Ulardan havoga 200
million tonna is gazi, millionlab tonna ben-
zin bug‘i va boshqa zaharli gazlar ajralib chiqadi. Bitta transat-
lantik havo laynerining parvozi 50 tonna kislorodni yo‘q qiladi.
Atmosferani zaharlaydigan moddalarning 40%i transportdan,
20%i turli yoqilg‘ilardan, 15%i ishlab chiqarish jarayoni va 25%i
boshqa manbalardan chiqadi.
?
?
?
?
?
? ?
?
?
?
?
?
Bilasizmi?
#HGXUWPBX]
27
Tarbiya, 7-sinf
27
7
27
27
27
27
2
7
27
7
27
7
7
7
7
7
27
27
27
27
2
27
2
2
7
7
27
7
7
27
27
27
2
2
27
2
7
7
7
7
7
2
2
27
27
27
27
27
27
27
7
7
7
7
27
7
2
27
27
27
27
27
7
7
7
2
27
2
7
7
7
27
27
27
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
27
7
7
27
27
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
27
7
7
27
2
7
7
7
2
2
7
7
27
2
7
2
7
27
2
2
27
2
2
7
27
2
2
2
27
27
2
2
27
7
7
27
7
2
2
2
2
27
2
7
7
7
27
2
2
2
2
7
7
7
7
2
2
27
2
7
7
7
2
2
7
7
7
2
2
7
7
2
7
7
7
1960-yillarda siz suratda ko‘rib turgan joylarda dengiz mavj-
lanib oqqan. Shu yillargacha Orol Kaspiy dengizi, Viktoriya va
Yuqori ko‘l qatorida dunyoning to‘rtta
eng yirik ichki suv havza-
laridan biri bo‘lgan. Orolbo‘yi suv havzasida yiliga 35 ming ton-
nagacha baliq ovlangan. Dunyo okeaniga chiqish yo‘li mavjud
bo‘lmagan suv havzasida baliqlarning noyob turlari yashagan va
ular jahon ilmiy jamoatchiligida katta qiziqish uyg‘otgan.
Orolning chuqurligi ayrim joylarda qariyb 68 metrgacha yet-
gan va bu atrof-muhit, iqlim, odamlar hamda hayvonot dunyo-
siga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.
Hozir esa suratdagi joy «Ke
malar qabris
toni» deyi
ladi. Orol
dengizining qurib bitgan qismi o‘rnida 5,5
million gektardan ziyod
maydonda yangi Orolqum sahrosi paydo bo‘lgan. Baliqlarning
barcha turlari, mavjud o‘simliklarning yarmi, jumladan, qirg‘ovul,
boyo‘g‘li, to‘ng‘iz, bo‘rsiq va jayra yashagan to‘qayzor hamda
qirg‘oqoldi o‘rmonlar yo‘q bo‘lib ketgan.
Amudaryo va Sirdaryo suvining Orolga quyiladigan umumiy
hajmi ke
yingi ellik yil ichida qariyb 5 barobar, Orol dengizining
suvi esa 14 barobardan ko‘proq kamaydi. Orol dengizi suvi
ning
sho‘rlanish darajasi 25 marta ortishi
baliq va boshqa dengiz
mav judotlarining butkul qirilib ketishiga olib keldi.
Mulohaza uchun
#HGXUWPBX]
28
I bob. Oliy maqsad
Markaziy Osiyoda xavfsizlik va bar-
qarorlikni ta’minlash bilan bog‘liq muam-
molar to‘g‘risida so‘z yuritar ekanmiz,
mintaqaning umumiy suv za
xiralaridan
oqilona foydala
nish kabi muhim masa-
lani chetlab o‘tolmaymiz.
BMT Bosh kotibining «Suv, tin
ch lik
va xavfsizlik muammolari o‘zaro cham-
barchas bog‘liq»
degan pozi
tsiyasini
to‘la qo‘llab-quvvatlaymiz.
Ishonchim komil, suv muammosini
hal qilishning mintaqa mamlakatlari va xalqlari manfaatlarini teng
hisobga olishdan boshqa oqilona yo‘li yo‘q.
O‘zbekiston BMTning preventiv diplomatiya bo‘yicha minta-
qaviy markazi tomonidan ishlab chiqilgan Amudaryo va Sirdaryo
havzalari suv resurslaridan foydalanish to‘g‘risidagi konvensiya-
lar loyihalarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Bugungi kunning eng o‘tkir ekologik muammolaridan biri –
Orol halokatiga yana bir bor e’tiboringizni qaratmoqchiman.
Dengizning qurishi bilan bog‘liq oqibatlarni bartaraf etish
xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni
faol birlashtirishni taqozo
etmoqda.
Biz BMT tomonidan Orol fojiasidan jabr ko‘rgan aholiga
amaliy yordam ko‘rsatish bo‘yicha qabul qilingan maxsus dastur
to‘liq amalga oshirilishi tarafdorimiz.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat MIRZIYOYEVning
BMT Bosh Assambleyasi
72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan
Suv, tinchlik va xavfsizlik muammolari o‘zaro
chambarchas bog‘liq
?
?
?
?
?
? ?
?
?
?
?
?
Bilasizmi?
Preventiv diplomatiya – tomonlar o‘rtasida
kelishmovchiliklar
paydo bo‘lishining oldini olish, mavjud kelishmovchiliklarning mo-
jaroga aylanishiga yo‘l qo‘ymaslik, shuningdek mojaroning tar-
qalishini cheklashga qaratilgan diplomatik harakatlar.
#HGXUWPBX]
