Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Ахборот излаш воситалари
Ахборот излаш воситаларини ташкил қилиш ва фойдаланиш 
тамойили бўйича қуйидаги воситаларни ажратиб кўрсатиш мумкин: 

---

121 

қидирув машиналари — ахборот излашнинг асосий воситаси 
ҳисобланади, 
чунки 
Интернет 
web-серверларининг 
аксарияти 
индексларини қамраб олади. Бироқ айнан шу устунлик унинг 
камчилиги ҳам бўлиб чиқади. Ҳар қандай сўровга улар, одатда жуда 
катта ҳажмда ахборот берадиларки, бу маълумотларнинг орасида 
фойдаланувчи учун керакли ахборот жуда кам бўлади; 

қидирув метавоситалари — қидирув аргументларини, яъни 
таянч сўзларни бир вақтнинг ўзида бир нечта қидирув тизимларига 
бериш йўли билан сўровни бажариш жараѐнини тезлаштиришга 
имкон беради. Қидирув қамрови кенгайиб, жараѐн тезлашган 
шароитда бу усул сўров билан ишлаш натижалари бир нечта 
тизимдан келиб тушганда уларни вақт бўйича мувофиқлаштириш 
зарурати билан боғлиқ камчиликларга ҳам эга бўлади; 

ихтисослашган қидирув воситалари — «ўргимчак-дастурлар» 
бўлиб, автоматик режимда web-саҳифаларни кўриб чиқади ва керакли 
ахборотни қидириб топади. Уларнинг ишлаш механизми қидирув 
тизимлари ўз индекс жадвалларини яратишда фойдаланувчи 
механизмга яқин; 

каталоглар — қидирув машиналари каби Интернетдан 
фойдаланувчилар 
томонидан 
зарур 
ахборотни 
топиш 
учун 
фойдаланилади. Каталог барча маълумотлар фойдаланувчилар 
ташаббуси билан киритилувчи иерархик ташкил қилинган тузилмани 
ифодалайди. Натижада улардаги ахборот ҳажми қидирув тизимларига 
нисбатан бироз чекланган, бироқ шу билан бир пайтда уларнинг 
асосида ѐтувчи иерархик мавзу тузилмаси сабабли анча тартибга 
солинган бўлади. 
Ахборот излаш усуллари
Ҳар қандай вазифага жиддий ѐндашув уни ҳал қилиш мумкин 
бўлган усулларни таҳлил қилишдан бошланади. Интернетда ахборот 
излашги иккита асосий усул ѐрдамида амалга ошириш мумкин бўлиб, 
улар мақсад ва вазифалардан келиб чиққан ҳолда биргаликда ѐки бир-
биридан алоҳида қўлланиши мумкин: 
1. Қидирув тизимларидан фойдаланиш - бугунги кунда ушбу 
усул маълумот излашнинг энг асосий усулларидан бири ҳисобланади. 
Унинг қўлланиши тизимга қидирув аргументи сифатида берилувчи 
таянч сўзларга асосланади. Натижада деталли кўриб чиқиш талаб 
қилинувчи Интернет ресурслари рўйхати олинади. Энг тўғри келувчи 
натижани олиш тезаурус тузиш бўйича олдиндан ишлашни талаб 
қилади; 

---

122 
2. Гиперматн ссилкалар бўйича излаш — Интернетдаги барча 
сайтлар бир-бири билан гиперссилкалар орқали боғлиқлиги сабабли 
ахборот излаш браузер ѐрдамида ссилкалар билан боғланган web-
саҳифаларни кетма-кетликда кўриб чиқиш йўли билан амалга 
оширилиши мумкин. Қидирувнинг бу турига каталоглар, таснифий ва 
тематик рўйхатлар ва турли маълумотномалардан фойдаланишни 
киритиш мумкин. Бундай усул энг кўп меҳнат талаб қилади, бироқ 
web-саҳифаларни «қўлбола» кўриб чиқиш чуқур таҳлил талаб 
қилувчи ахборот излашнинг якуний босқичларида ягона тўғри усул 
бўлиб чиқиши мумкин.