Tadqiqotlari

Ehtiyojlar
klassifikasiyasi
Sub’ekt bo’yicha
Abstraktlik darajasi
bo’yicha
Ob’ekt bo’yicha
Dolzarbligining doimiyligi 
bo’yicha
Ishlab chiqarish 
jarayoniga 
munosabat bo’yicha
Moddiy
Ma’naviy
Shaxsiy
Ijtimoiy
Abstarkt
Aniq
Iqtisodiy
Noiqtisodiy
Birlamchi ehtiyoj
Ikkilamchi ehtiyoj
Alohida ehtiyoj

---

 
68 
 
Demak,  zamonaviy  tadbirkorlik  va  marketing  faoliyati  birinchi  o‘ringa 
xaridorlarning  umumlashgan  tarzdagi  ehtiyojini  emas,  balki  individual  xaridorning 
istagi,  didi,  xoxishi  va  o‘zlashtirish  xususiyatlari  bilan  farqlanuvchi  –  xaridorlar 
ishtiyoqini  qondirishga  talab  etadi.  Shunday  qilib,  turar  joyga,  ovqatlanishga,  dam 
olishga  bo‘lgan  ehtiyojni  qondirishdan,  muayyan  tarzdagi  xaridorlar  istagini 
qondirishga,  ya’ni  ularning  salmog‘i,  turmush 
tarzi, odatlari, mavqelari va boshqa xusuyatlarni 
nazarda  tutib,  uni  qondirish  sari  yul  tutilishi 
hozirgi 
paytdagi 
tadbirkorlik 
faoliyatining 
asosiy xususiyatlaridan biridir. 
Ikkinchidan, 
mahalliy 
mikyosdagi 
marketingdan,  umumdavlat  va  undan  xalqaro 
marketing  faoliyati  sari  o‘tilishi  oqibatida,  firmalar  o‘z  imkoniyatlarini  samarali 
jihatlarini  internatsionalizatsiya  jarayonida  qurmoqdalar.  Mahalliy  bozor  talablarini 
qondirish  uchun  kurashda  geografik  cheklanishlarning  yo‘qolishi,  yangi  tovarlar  va 
xizmatlar bilan yangi bozorlarni o‘zlashtirish samarali ekanligini ushbu xususiyatning 
asosiy mohiyatini belgilaydi. 
Resurslar  kamyob  bo‘lganidan  ishlab      chiqarishning‘     eng      zarur  sohalariga   
ustuvorlik   beriladi.   Muqobil   mahsulotlardan   eng   maqbuli tanlab olinadi.   
Xaridor o‘zining qaysi turdagi talabini dastlab qondirishi borasidagi bir qarorga 
kelguncha,  u  ko‘p  jihatlarni  tahlil  qiladi.  Ushbu  tovarni  olish  va  u  ayni  shu  vaqtda 
nechog‘lik zarur?  Bu  menga qanday  imkoniyatlar  yaratadi? Ushbu xarid  men uchun 
o‘rinlimi  va  atrofdagilar  unga  qanday  baho  berishlari  mumkin?  Ushbu  tovar  sotish 
bilan  shug‘ullanayotgan  marketing  tadqiqotchisi    uchun  quyidagi  savollarga  javob 
topish  zarur.  Qanday  turdagi  ehtiyojlar  va  muammolar  xaridorga  ta’sir  o‘tkazadi? 
Ushbu  muammolar  qanday  vujudga  keldi?  Qanday  qilib  xaridor  aynan  shu  tovarni 
tanlamoqchi? 
Ko‘pgina  xollarda  xaridorga  tovarning  to‘liq  imkoniyatlari,  foydalanish 
xususidagi  axborot  to‘liq  yetib  bormaydi.  Shu  sababdan,  xaridor  va  sotuvchi 

---

 
69 
 
suhbatidan  asosiy  natija  kutiladi.  Ushbu  suhbat  mavzusi-qaysi    tovar  qanday 
assortimenti taklif etilgan, uning sifati, narxi xususida axborot to‘plash hisoblanadi.  
So‘ngra  tovarlar  bo‘yicha  variantlar  baholanadi.  Baholash  mezonlari  sifatida 
moda,  texnik  imkoniyatlar,  pishiqligi,  dizayni,  kafolat,  sotuvdan  keyingi  xizmat  va 
shu  kabilar  bo‘ladi.  Lekin  har  bir  tovar  o‘ziga  xos  baholanish  ketma-ketligiga  ega. 
Masalan,  avtomobillar  bo‘yicha  ularning  sinfi,  quvvati,  modeli,  ichki  qo‘shimcha 
imkoniyatlari,  yonilg‘i  sarfi,  ehtiyot  qismlar  va  tuzatish  imkoniyatlari,  rangi,  narxi 
bo‘yicha axborot albatta zarur. Bu axborotlar xaridorga: 
➢
 
tovar  markasi,  marka-tarzi,    manfaat    darajasi    to‘g‘risida    yetarlicha  
ko‘nikma  hosil  qilishga  va baholashga  imkon  yaratadi. 
Bevosita    xarid    qilish  chog‘ida    ham  xaridor    o‘z    tanlovini    o‘zgartirishi  
mumkin.  Bunda  unga  sotuvchi, oila  a’zosi,  xamkasbi  va  qolaversa  o‘sha vaqtda  
savdo    zalida    bo‘lgan    o‘tkinchi  xaridor  ta’sir  etishi  mumkin.    Xaridorning    o‘z 
tanlovini  va    qarorini  o‘zgartirishga  uning  o‘z    fikrida  qat’iy    tura  olishi,    o‘z  
shaxsiyatini  qadrlashi va boshqa  psixologik xususiyatlar  ta’sir etadi. Buning uchun 
har  bir  iste’molchi  xaridiga  biron  bir  turtki  zarur.  Bu  turtkini    marketingda 
“motivatsiya” deb atashadi. 
Inson  motivatsiyasini  tadqiq  qilish  marketologlar  uchun  muhim  ahamiyatga 
ega.  Bu  muammoni  o‘rganishdan  maqsad  iste’molchilarning  tovar  va  xizmatlarga 
bo‘lgan qiziqishini oshirishdan iborat.  
«