―T a s d i q la y m a n ‖

 

 

Uyga  Vazifa: Mavzu boyicha qoshimcha ma'lumot toplab kelish 

 

 

 

 

 

 

---

 

3-mashg’ulot 

 

Mavzu: Yer yuzining kashf etilishi va o`rganilishi. 

 Mashg'ulot maqsadi: 

 

a) ta‟limiy: O'quvchilarga mavzu boyicha ma'lumot berish.        

 b)Tarbiyaviy : O'quvchilarda tabiatga nisbatan muhabbat ruhini shakllantirish. 

 S)Rivojantiruvchi:haqqonlik va topqirlik hususiyatlarini rivojlantirish,xaritalar bilan ishlash 

konikmalarini yanada oshirish. Fanga bolgan qiziqishini kuchaytirish. 

 II. O'tilgan mashg'ulot yuzasidan muloqot uyushtirish. 

 

III.Yangi mavzu bayoni:  

Vikinglardan biri Erik Sariq qotilligi uchun Islandiyadan surgun qilingan edi. Bir necha hafta kemada xavf-

xatarlarga  to'la  suzishdan  so‗ng  u  va  uning  sheriklari  qalin  tuman  bilan  qoplangan  yerni  ko'rib  qolishadi. 

Ularni  zimiston  va  xilvat  qirg'oq  qarshi  oldi,  qirg'oq  ortida  ulkan  muzliklar  qalashib  yotardi.  Dengiz 

sayyohlari qirg'oq bo'ylab janub tomonga suzdilar va orolning janubiy chegarasiga yetib borish uchun 600 

km dan ortiq yo'l bosib, shu yerda manzil qurdilar. Ular bu yerda turar joy izlari, qayiqlarning qoldiqlari va 

tosh qurollarni topdilar. Orolning eng janubida qishni o'tkazgan vikinglar bahorda g'arbiy qirg'oqni ko'zdan 

kechirish uchun yo'lga chiqdilar. 983-yilda Erik yangi yerga 500 ga yaqin kishi mol-mulki va uy hayvonlari 

bilan joylashtirilgan 25 ta kemadan iborat butun boshli flotiliyani olib keladi. Tez orada janubiy va g'arbiy 

qirg'oqda  odamlar  muqim  yashaydigan  bir  necha  qishloq  paydo  bo'ldi.  Ular  dengiz  hayvonlari,  birinchi 

navbatda qirg'oqbo'yi atrofida juda ko'p uchraydigan, shu sababli Grenlandiya kitlari nomini olgan kitlarni 

ovlash  bilan  shug'ullanishgan.  Al-Beruniy  osmon  yoritqichlarining  harakat  trayektoriyasi  va  shakli 

ellipsoid  ekanligi  haqida  birinchi  bo'lib  fikr  yuritgan  olimlardan.  Beruniyning  bu  bashorati  ancha  keyin 

Kepler kashfiyotlarini ma‘lum darajada oldindan aytish edi. U o'z asarlarida ayrim hodisalar to'g'risida Abu 

Rayhon  Beruniy  mineralogiya,  matematika,  geografiya,  geodeziya,  geologiya,  dorishunoslik, 

meteorologiya, fizika, biologiya sohalarida asarlar yozib qoldirgan. ham yozgan. Masalan u birinchi bo'lib 

Quyosh  tojini  tushuntirishda  qiziqarli  xulosalarga  kelgan.  U  astronomiya  sohasida  ham  katta  natijalarga 

erishgan. Beruniy 1029 ta yulduzning koordinatalari va yulduz kattaliklari qayd etilgan yulduzlar jadvalini 

tuzgan.  Tasviriy  geografiya  sohasida  Beruniy  o'zigacha  mavjud  ma‘lumotlarni  umumlashtirib,  o'ziga 

zamondosh bo'lgan sayyoh  va savdogarlar to'plagan ma‘lumotlar bilan boyitadi. U qoldirgan ma‘lumotlar 

Sharq  adabiyotidagi  geografiya  masalalarini  yoritishdagi  birinchi  manba  hisoblanadi.  Tarixda  Amerika 

qit‘asini 1492-yilda Xristofor Kolumb kashf etganligi qayd qilingan. Ammo bu borada Beruniyning ilmiy 

farazi  mavjudligi  ham  ma‘lum.  Olim  o'zining  «Hindiston»  asarida  Dunyoning  g'arbiy  qismida  yaxlit  bir 

quruqlikning,  keyinchalik  Amerika  deb  nomlangan  qit‘aning  mavjudligini  yevropalik  olimlardan  450 

yilcha oldin taxmin qilib yozgan. Uning bu fikri XV-XVI asrlarda o'z tasdig'ini topdi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib o`rganib mustaqil mavzu boyicha ma'lumot toplab kelish.