Surxondaryo viloyati yer usti suv zaxiralari va undan unumli foydalanish



Download 0,64 Mb.
bet8/11
Sana30.04.2023
Hajmi0,64 Mb.
#933587
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Surxondaryo viloyati yer usti suv zaxiralari va undan unumli foy

Oqiziqlari. Oqiziqlarning yillik miqdori jihatidan Amudaryo yer sharidagi daryolar orasida dastlabki o`rinlardan birini egallaydi. Uning oqiziqlar miqdori Karki yonida (yuqori oqimida) mashhur Nil daryosinikidan ortiq va taxminan Kolorado daryosining deltadagi oqiziqlar miqdoriga teng;
Kolorada daryosi esa suvining g`oyat loyqa bo`lganligi bilan mashhurdir. Kichik-kichik soy va jilg`alarni etiborga olmaganda, suvning loyqaligi jihatidan O`rta Osiyoda Amudaryodan faqat Kashan, Kushka, Murg`ob, Tajan, Atrek, va Vaxsh daryolari ustun turadi, holos. Biroq oqiziqlar miqdori jihatidan bu daryolar Amudaryodan ancha keyinida turadi, chunki ularda Amudaryoga nisbatan bir necha martaga suv kam oqadi.
Amudaryoning oqiziqlari miqdori Termiz shahri yonida o`rta hisobga 210 mln tonnani tashkil etgan.
Amudaryoning o’rtacha ko’p yillik suv sarfi va yillik oqimning oylar va alohida davrlar bo’yicha taqsimlanishi.

Kuzatish punkti

Oylik, yillik va alohida davrlar bo’yicha o’rtacha suv sarfi, m­­­­­­­­­­3/sek va yillik oqimga nisbatan % hisobida




III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

I

II

O’rtacha yillik

III-VI

VII-IX

X-XII

Termiz shahri yonida

911

3.8


1630

6.8


2710

11.2


3850

16.0


4490

18.6


3730

15.5


2280

9.5


1210

5.0


927

3.8


839

3.5


767

3.2


746

3.1


2010

100


2275

37.8


3500

43.6


898

18.6


Oqiziqlarning 76,5 to`rt oy davomida, yani daryoda suv eng ko`p oqadigan may-avgust oylarida davomida oqib o`tadi.

2.2 Surxondaryo va uning irmoqlari.


Surxondaryoning uzunligi -196 km, suv yig`ish maydoni esa 13610 km2 Surxondaryo To`palang va Qoratog` daryolarining qo`shilishidan hosil bo`ladi. U Boysun tog`lari, bilan Bobotog`oralig`ida eni 30 km, ga yaqin bo`lgan keng vodiyda oqadi.
Surxondaryoning hozirgi vodiysi yon bag`irlarida bir necha terrasa mavjud bo`lganligi bilan harakterlidir. Daryoning hozirgi vaqtdagi qayirini ham hisobga qo`shganda terrasalar soni 5 taga yetadi; ulardan uchtasi hamma joyda yaqqol ko`rinadi, ikkitasi esa bilinar-bilinmas, hatto ayrim joylarda yemirilib, butunlay yo`q bo`lib ketgan.
Qayir ustidagi terrasa boshdan-oyoq, ayniqsa daryoning yuqori oqimida, botqoqlashib ketgan.
Yuqori oqimida Surxondaryo bir necha tarmoqqa ajralib ketgan egri-bugri o`zanda oqadi, faqat qayir tor bo`lgan joylardagina u yakka o`zanda oqadi.
O`rta qismida daryo ko`proq yakka o`zanda oqadi. Daryoning quyi qismida kelganda o`zan yana bir qancha tarmoqlarga ajralib ketadi.
Surxondaryoning o`zani va uning qirg`oqlari qadimgi yumshoq jinslardan tuzilgan, shuning uchun ham u doimo o`zgarib turadi. Daryoning quyi oqimida o`zan ayniqsa juda tez o`zgarib turadi, uning qirg`oqlari ko`plab yuvilib va o`girilib tushadi, o`zan yangidan-yangi orolchalar, sayoz va chuqur joylar, yangi tarmoqlar hosil qilib yuradi.
Surxondaryoning oqim rejimi quyidagicha: minimal suv sarflari sentabr-oktyabr oylarida o`tadi; shundan so`ng suv to may oyiga qadar ortib boradi, may oyida eng ko`payadi. Iyun oyida ham suv ko`p va may oyidagi suvdan juda kam farq qiladi, biroq iyuldan boshlab suv keskin kamayib ketadi, chunki Surxondaryoga quyiladigan daryolarning suvi iyulda sug`orishga eng ko`p sarf bo`ladi. Manguzar qishlog`I yonida yillik oqimning 65,2 % mart-iyun, 12,8% iyun-sentabr va 22% oktyabr-fevral oylarida oqib o`tadi.
Surxondaryoning o`rtacha ko`p yillik suv sarfi uning yuqori oqimida (Qoravultepa qishlog`I yonida) 70,2 m3 sek, quyi oqimida (Manguzar qishlog`ib yonida ) esa 68,2 m2 /sek.Qoravultepa bilan Manguzar qishloqlari orasida daryo suvining bir qismi sug`orishga sarf bo`ladi; shunga qaramasdan, daryoning bu qishloqlar yonidagi suv sarflari o`rtasidagi farq juda kam. Buning asosiy sababi shundaki, daryo suvining sug`orishiga sarf bo`lishi bilan bir qatorda bu yerda daryo o`zaniga anchagina grunt suvlari kelib qo`shiladi.
Surxondaryoning maksimal suv sarfi uning o`rtacha yillik suv sarfiga nisbatan juda ham katta bo`lishi mumkin. Masalan, 1931-yil 29 -aprelda Manguzar qishlog`I yonida maksimal suv sarfi 700m3 /sek, Qoravultepa yonida esa 600m3/sek bo`lgan edi. Minimal o`rtacha oylik suv sarfi Qoravultepa yonida 12-13m3/sek ga, Manguzar yonida esa 0,1m3/sek ga (1940 yil sentyabr) tushib ketadi. Ayrim kunlari daryo o`zining quyi oqimida butunlay qurib qolishi ham mumkin, masalan, 1937-yil 24-26 iyul kunlari shunday bo`lgan edi.
Bu holat shuni ko`rsatadiki,Surxondaryoning suvi yuqori oqimida iloji boricha ko`p miqdorda sug`orishga olinadi. Biroq shunga qaramasdan, har xolda Surxondaryo oqimining 61% Amudaryoga borib quyilar ekan, bunga sabab daryodagi suv miqdorining yil davomida taqsimoti dehqonchilik uchun g`oyat noqulayligidir. Hozirgi vaqtda Surxondaryoda Janubiy Surxon suv ombori qurilib bitkazildi. Bu suv ombori daryo oqimini tartibga solish va undan dehqonchilikda ko`proq foydalanish uchun imkon yaratib beradi albatta.

Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish