Statistik axborot tizimi reja

Ma`lumotlarni 

saqlash. 

Operatsiyali 

faoliyat 

darajasidagi 

ko`pgina 

ma`lumotlarni  keyinchalik  foydalanish  uchun  yoki  boshqa  darajada saqlash  zarur. 

Ularni saqlash uchun ma`lumotlar bazasi yaratiladi.  

Hisobotlar  (xujjatlar)  ni  yaratish.  Ma`lumotlarni  qayta  ishlash  axborot 

texnologiyasida firma rahbariyati va xodimlari uchun hujjatlar yaratish lozim.  

 Boshqarishning axborot texnologiyalarining maqsadi qarorlarni qabul qilishga 

aloqasi  bo`lgan  barcha  firma  xodimlarining  axborot  extiyojlarini  qondirishdir.  U 

boshqarishning  istalgan  darajasida  foydali  bo`lishi  mumkin.  Boshqaruvning 

axborot  texnologiyasi  xilma-xil  turdagi  hisobotlarni  yaratishga  mo`ljallangan. 

Doimiy  hisobotlar  belgilangan  grafikka  muvofiq  yaratiladi.  Maxsus  hisobotlar 

boshqaruvchilar  so`rovi  bo`yicha  yoki  kompaniyada  biror-bir  rejalashtirilmagan 

hodisa ro`y berganda yaratiladi. Qiyosiy hisobotlar turli manbalardan olingan yoki 

turli belgilarga ko`ra tasniflangan va qiyoslash maqsadlari uchun foydalaniladigan 

ma`lumotlarni  o`z  ichiga  oladi.  Favqulotda  hisobotlar  istisno  tariqasidagi 

ma`lumotlarni qamrab  oladi. Boshqaruvni qo`llab quvvatlash uchun hisobotlardan 

foydalanish chetga chiqishlar bo`yicha boshqarish deb ataladigan jarayonni amalga 

oshirishda, ayniqsa, samaralidir.  

---

 

36 

 

Avtomatlashtirilgan  ofis  firma  boshqaruvining  barcha  darajadagi  menejerlari 

uchun  (faqat  xodimlar  ichki  firma  aloqasini  qo`llab-quvvatlash  uchungina  emas), 

balki  ularga  tashqi  muhit  bilan  yangi  kommunikatsiya  vositalarini  taqdim  etishi 

jihatidan  ham  diqqatni  o`ziga  tortadi.  Avtomatlashtirilgan  ofisning  axborot 

texnologiyasi  kommunikatsiya  jarayonlarini  ham  tashkilot  ichida,  ham  tashqi 

muhit  bilan  axborot  uzatish  va  u  bilan  ishlashning  komp`yuter  tarmoqlari  va 

zamonaviy vositalar negizida tashkil etish va qo`llab-quvvatlashdir. Hozirgi paytda 

ofisni avtomatlashtirish texnologiyasini ta`minlovchi komp`yuter va nokomp`yuter 

texnik  vositalar  uchun  bir  necha  o`nlab  dasturiy  mahsulotlar  ma`lum:  matnli 

protsessor,  jadvalli  protsessor,  elektron  pochta,  elektron  kalendar`,  audiopochta, 

komp`yuterli  va telekonferentsiyalar, shuningdek, boshqaruv faoliyatining maxsus 

dasturlari kiradi.  

Qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlashning tizimi tarkibiga uch asosiy qism:  

 ma`lumotlar  bazasi,  modellar  bazasi  va  tizim  osti  dasturi  kiradi.  So`ngisi 

ma`lumotlar  bazasini  boshqarish  tizimi(MBBT),  modellar  bazasini  boshqarish 

tizimi  (ModBBT)  foydalanuvchi  va  komp`yuter  o`rtasidagi  interfeys  bilan 

boshqarish tizimidan iborat.  

Ma`lumotlar  bazasi  qarorlarni  qabul  qilishni  qo`llab-quvvatlashning  axborot 

texnologiyasida  muhim  rol`  o`ynaydi.  Ma`lumotlar  bevosita  foydalanuvchi 

tomonidan  matematik  modellar  yordamida  hisob-kitoblar  uchun  foydalanishi 

mumkin. Ma`lumotlarning bir qismi axborot tizimidan operatsiyaviy darajaga kelib 

tushadi.  Ulardan  samarali  foydalanish  uchun  bu  ma`lumotlar  oldindan  qayta 

ishlanishi  lozim.  Firma  operatsiyalari  haqidagi  ma`lumotlardan  tashqari,  qaror 

qabul  qilishni  qo`llab-quvvatlash  tizimi  ishlashi  uchun  boshqa  ichki  ma`lumotlar, 

masalan,  xodimlarning  harakati  haqidagi  ma`lumotlar  talab  etiladi.  Ular  o`z 

paytida kiritilishi lozim.  

Boshqarishning yuqori darajalarida qaror qabul qilishni amalga oshirish uchun 

tashqi manbalardan olinadigan ma`lumotlar ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Ichki 

---

 

37 

 

ma`lumotlardan  farqli  ravishda  tashqi  ma`lumotlar  odatda  ularni  yig`ishga 

ixtisoslashgan tashkilotdan sotib olinadi.  

Hozirgi paytdagi ma`lumotlar bazasiga yana bir ma`lumotlar manbai -yozuvlar, 

xatlar,  shartnomalar,  buyruqlarni  o`z  ichiga  olgan  xujjatlarni  kiritish  haqidagi 

masala keng tadqiq etilmoqda.   

Modellar  bazasi.  Modellarni  yaratishdan  maqsad  ayrim  ob`ekt  yoki 

jarayonlarni  tasvirlash  va  qulaylashtirishdir.  Modellardan  foydalanish  qarorlarni 

qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimida  tahlil  o`tkazishni ta`minlaydi. Muayyan 

algoritmlar  yordamida  muammoning  matematik  talqiniga  asoslangan  modellar 

qarorlarni to`g`ri qabul qilish uchun foydali axborotni topishga qulaylik yaratadi.  

Axborot  tizimlari  tarkibida  modellardan  foydalanish  statistik  uslublar  va 

moliyaviy  tahlil  uslublarini  qo`llashdan  boshlanadi.  Foydalanish  maqsadlari 

bo`yicha  modellar  ayrim  ko`rsatkichlarning  eng  quyi  yoki  eng  yuqori  nuqtalarini 

topish  bilan  bog`liq  optimallashgan  va  ayrim  tizimlar  ishini  bayon  etuvchi  va 

boshqaruv  maqsadlari  uchun  mo`ljallanmagan  tasvirlovchiga  bo`linadi.  Baholash 

usuliga  ko`ra,  modellar  boshlang`ich  ma`lumotlarning  aniq  bir  qiymatida  bir  son 

bilan  o`zgaruvchilarni  baholashda  foydalanuvchi  deterministik  va  boshlang`ich 

ma`lumotlar ehtimoliy xarakteristikalarda berilganligi tufayli bir necha parametrlar 

bilan  o`zgaruvchilarni  baholovchi  statistikga  tasniflanadi.  Qaror  kabul  qilishini 

qo`llab-quvvatlash  tizimlarida  modellar  bazasi  strategik,  taktik  va  operativ 

modellardan 

iborat 

bo`ladi. 

Ular, 

shuningdek, 

elementlarni 

tuzishda 

foydalaniladigan  model  bloklar,modullar  va  ish  tartiblari  jamlanganligi 

ko`rinishidagi matematik modellarni ham o`z ichiga oladi.  

Strategik  modellar  boshqaruvining  oliy  darajasida  tashkil  qilish  maqsadlari, 

unga  erishish  uchun  zarur  bo`lgan  zaxiralar  hajmlari,  shuningdek,  bu  zaxiralarni 

sotib olish va ulardan foydalanish siyosatini o`rnatish uchun ishlatiladi.  

Taktik modellar o`rta bo`g`in boshqaruvchilari tomonidan mavjud zaxiralardan 

foydalanishni  taqsimlash  va  nazorat  qilish  uchun  qo`llaniladi.  Ulardan 

---

 

38 

 

foydalanishning  ehtimoliy  sohalari  orasida  quyidagilarni  ko`rsatish  mumkin: 

moliyaviy  rejalashtirish,  xodimlarga  talablarni  rejalashtirish,  savdo-sotikni 

rejalashtirish.  Odatda  taktik  modellar  deterministik,  optimallashgan  va  universal 

shakllarda amalga oshiriladi.  

Operativ  modellar  boshqarishning  quyi  darajalarida  kunlar  va  xujjatlar  bilan 

o`lchanuvchi  muddatlarda  operativ  qarorlar  qabul  qilishni  qo`llab-quvvatlash 

uchun  foydalaniladi.  Bu  modellardan  odatda  firma  ichidagi  ma`lumotlar  hisob-

kitobi uchun foydalaniladi.   

Matematik  modellar  matematik  uslublarni  amalga  oshiruvchi  model  bloklar, 

modullar  va  ish  tartiblari  jamlanmasidan  iborat  bo`ladi.  Bunga  chiziqli 

dasturlashtirish,  vaqtinchalik  qatorlarning  statistik  tahlili,  regressiv  tahlil  kirishi 

mumkin.  

Modellar  bazasining  boshqaruv  tizimi  quyidagi  imkoniyatlarga  ega  bo`lishi 

lozim:  yangi  modellarni  yaratish,  modellar  parametrlarini  qo`llab-kuvvatlash  va 

yangilash, modellarni manipulyatsiya qilish.  

Interfeys bilan boshqarish tizimi. Axborot texnologiyalarining samaradorligi va 

moslashuvchanligini  ko`p  jihatdan  qaror  qabul  qilishni  qo`llab-quvvatlashning 

interfeys  tizimi  xususiyatlariga  bog`liq.  Interfeys:  foydalanuvchining  tili,  displey 

ekranida  muloqotni  tashkil  etuvchi  komp`yuter  xabarining  tili;  foydalanuvchining 

bilimini belgilaydi.