Statik biokimyо

Mavzu: Oqsillarga xos rangli va ularni cho'ktirish reaktsiyalari

  

Biologik  ob’ektlar  yoki  turli  eritmalarda  oqsil  mavjudligini  rangli

 

va  ularni  cho'ktirish

 

reaktsiyalari  yordamida  aniqlash  mumkin.  Bu  reaktsiyalar  oqsil  tarkibidagi  turli  xil 

aminokislotalar, spetsifik funktsional guruhlar yoki peptid bog‘larning xossalariga asoslangan. 

---

Bir  qancha  kimyoviy  moddalar  oqsilga  ta’sir  etganda  reaktsiya  mahsuloti  sifatida  turli 

rangli  birikmalar  hosil  bo‘ladi.  Xuddi  shu  reaktsiyalar  asosida  oqsillar  va  ularning  tarkibidagi 

aminokislotalarni sifat va miqdor jihatdan  aniqlash usullari ishlab chiqilgan. 

Rangli reaktsiyalar tabiatiga ko‘ra ikki xil: 

universal

  va 

o‘ziga xos

  rangli reaktsiyalarga 

bo‘linadi. Universal reaktsiyalar hamma oqsillar uchun, o‘ziga xos  rangili reaktsiyalar esa oqsil 

molekulasida  u  yoki  bu  xil  aminokislota  qoldiqlari  borligini  aniqlashga  qaratilgan. 

Aminokislotalarni  biologik  suyuqliklar  yoki  to‘qima  ekstraktlarida  shu  o‘ziga  xos  reaktsiyalar 

yordamida  aniqlash  mumkin.  Rangli  reaktsiyalarni  tuxum  oqsili,  jelatina  eritmalari,  bir  necha 

marta  suyultirilgan  qon  zardobi,  turli  hayvon  va  o‘simlik  to‘qimalari  ekstraktlari  bilan  amalga 

oshirish mumkin. 

Oqsillar  yuqori  molekulyar  biologik  polimerlar  bo‘lganligi  sababli  ular  suvda  eriganda 

kolloid  eritmalar  hosil  qiladi.  Oqsil  molekulasi  o‘zining  aminokislota  tarkibiga  qarab  eritmada 

musbat yoki manfiy zaryadga ega bo‘ladi. Oqsil zarrachasining zaryadi uni eritmada stabillovchi 

asosiy omil hisoblanadi.  

 

Oqsillarning  muhim  xususiyatlardan  biri ularning  cho‘kishi  hisoblanadi.  Ular  turli  fizik 

va kimyoviy omillar ta’sirida eritmadan cho‘kadi. Cho‘ktiruvchining turi va oqsil erigan muhitga 

qarab  oqsil  o‘z  holiga  qaytmas  bo‘lib  cho‘kishi,  denaturatsiyaga  uchrashi  yoki  qayta  cho‘kishi 

mumkin.  Oqsil  molekulasidagi  erkin  amino-karboksil  gruppalarni  miqdori  va  nisbati  turli 

oqsillarda  turlicha  bo‘ladi,  shu  sababli  oqsillar  zaryadining  kattaligi  va  turi  har  xil  bo‘lishi 

mumkin.  

   /   NH

2

                



     NH

3 

+

 



 

-

              

/   

  

NH

2                       



     

/  

   

NH

3

+  

 



+ 

R 



 COOH     



    



 R- COO

-

 



      R 



  COOH   



   



 R  



 COO  



 

   \  COOH             



    COO

-

  



         \    NH

2                       



    

\ 

      

NH

3 

+

   



 

 

Karboksil  gruppaning  dissotsialanishi  kislotali  muhitda,  aminogruppaniki  esa  ishqoriy 

muhitda kamayadi. Shuning uchun oqsil erigan eritmaning  рН ko‘rsatkichi oqsilning  zaryadiga 

qarab  kislotali  yoki  ishqoriy  tomonga  o‘zgartirilsa,  molekulasidagi  musbat  yoki  manfiy 

zaryadlangan funktsional gruppalar soni tenglashib, oqsil zarrachasining umumiy  zaryadi nolga 

teng  bo‘lib  qoladi.  Bu  holat  oqsilning  izoelektrik  holati,  shu  muhitdagi  vodorod  ionlar 

kontsentratsiyasi  (рН)  oqsilning  izoelektrik  nuqtasi  deb  ataladi.  Oqsil  molekulasining 

eruvchanligi  izoelektrik  holatda  kamayib,  juda  oson  cho‘kadigan  bo‘lib  qoladi.  Ko‘pchilik 

oqsillarning  izoelektrik  nuqtasi  kislotali  sharoitga  to‘g‘ri  keladi.  Chunki,  karboksil  gruppaning 

dissotsialanish  darajasi  aminogruppanikiga  qaraganda  yuqori,  natijada  hatto  oqsil  molekulasi 

teng  miqdorda  amino-karboksil  gruppalari  tutgan  holatda  ham  oqsil  zarrachasining  zaryadi 

manfiy bo‘ladi. Oqsilning ikkilamchi va uchlamchi tuzilishi unga bog‘liq bo‘lgan elektr zaryadi 

va  suv  qobig‘i  uning  turg‘un  eritma  hosil  qilishini  ta’minlaydi.  Oqsil  zarrachasining  nativ 

fazoviy tuzilishiga ta’sir qiluvchi, zaryadsizlantiruvchi, suv qobig‘ini buzuvchi ta’sirotlar oqsilni 

eritmadan  cho‘kishga  olib  keladi.  Ularga  yuqori  temperatura,  og‘ir  metall  tuzlari,  organik 

erituvchilar,  organik  va  mineral  kislotalar,  alkaloid  reaktivlari  va  boshqalar  kiradi.  Ishqoriy 

metallar neytral tuzlarining  yuqori kontsentratsiyali eritmalari ta’sirida oqsil zarrachasining suv 

qobig‘i yo‘qoladi, oqsil o‘z holiga qaytar bo‘lib cho‘kadi. Bu hodisa tuzlanish deb ataladi.