Sportda matematika

G’alvirsimon suyak
– shakli jixatdan “T” xarfiga o’xshash, engil va yupqa suyak, bo’lib 3 
qismdan: perpendikulyar yoki tikka ketgan plastinkadan, gorizontal joylashgan g’alvirsimon 
plastinkasidan va perpendikulyar plastinkani ikki yonidan osilib turgan g’alvir labirintdan iborat. 
G’alvirsimon plastinkada juda kup g’alvirsimon katakchalar bo’lib, katakchalar burun bo’shlig’iga 
ochiladi. G’alvirsimon katakchalardan xid bilish nervini tolalari burun bo’shlig’iga o’tadi. 
Plastinkaning o’rtasidan eng yuqori uchida xuroz toji joylashgan. Xuroz tojiga bosh miyaning qattiq 
pardasi birikadi. G’alvir suyakning perpendikulyar plastinkasi g’alvisimon plastinkadan tikka 
pastga qarab yunalgan bo’lib, burun tusig’ini xosil bo’lishida ishtirok etadi. Labirintlar juft bo’lib, 
xar xil katta-kichiklikda bo’lgan suyakli va xavo saqlovchi katakchalardan tuzilgan. Katakchalar old 
va orqa tomonlardan peshona suyagining sinusi va ponasimon suyakning sinusi bilan tutashadi. 
Katakchalar burun bushligidan qayrilgan yupqa suyak plastinkalari va yuqorigi va o’rta burun 
chig’anoqlari bilan yopilgan bo’ladi. Lateral tomonidan g’alvirsimon suyagining yupqa kuz 
plastinkasi kuz soqqasining medial devorini tashkil kiladi. 
Chakka suyagi
- bir juft bo’lib, kalla suyagini asosini va tom kqismini xosil buo’lishda ishtirok 
etadi. Piramidal qismining bushlig’ida eshituv va muvozanat saqlash organlarini o’z tarkibida 
saqlab turadi. Bu suyak uchta qismlardan iborat: palla, nog’ora va piramida qismlarda. Chakka 
suyagining uchchala qismi eshituv yo’li atrofida joylashgan. 
1. Chakka suyagining pallasi kalla suyagining yon devorini xosil bo’lishida ishtirok etadi, ichki 
yuzasida miya egatlarining izlari bor. Pallaning tashqi yuzasi sillik bo’lib, chakka chuqurining xosil 
bo’lishida qatnashadi va undan chiqqan yonoq usigi, yonoq suyagi bilan birlashadi. Pastroqda 
pastki jag’ bilan bo’g’im xosil qiladigan pastki jag’ chuqurchasi joylashgan. Chakka chuqurchasi 
faqat odamlarga xos belgi bo’lib, antropogenez davrida aniq nutqni paydo bo’lishi bilan bog’liq. 
Uning oldida dumbog’i bo’lib, pastki jag’ning bo’g’im usigini chuqurchadan chiqib ketishidan 
saqlab turadi. 
2. Nog’ora qismi chakka suyagining tashqi eshituv yulining atrofida joylashgan bukilgan suyak 
plastinkasi. 
3. 
Piramidal qismi
- chakka suyagining bu bo’lagi uchburchakli piramidaga o’xshash va shakliga 
qarab piramida deb ataladi. Bunda eshituv va muvozanat saqlash organlari joylashgan, xamda bosh 
miya uchlik nerv tugunining izi joylashgan. Piramidaning oldingi yuzasi nog’ora bushlig’ining

---

89 
qopqog’i xolda joylashgan bo’lib, o’rta quloqning devorlaridan biri xisoblanadi. Pastki va oldingi 
yuzalari kallaning bushlig’iga qarab, aniqlanadi. Piramidaning pastki yuzasida tashqi uyqu teshigi 
kurinib turadi. Bu teshikdan ichki uyqu arteriyasi kalla bo’shlig’iga o’tadi. Ichki teshik esa 
piramida uchida joylashgan. Piramidal qismining orqa yuzasida ichki eshituv teshigi joylashgan va 
undan yuz va daxliz oldi-chig’anoq nervi o’tadi. 
Surg’ichsimon qismida surg’ichsimon o’sikq bo’lib, u tashqi eshituv yuli orqasida turadi. Bu usiqqa 
tush-umrov surg’ichsimon muskuli birikadi. Surg’ichsimon usiqning medial tomonida ikki 
qorinchali muskul yopishadigan chuqur uyma bor. Uymaga paralel ravishda ensa arteriyasining 
egati utadi. Surg’ichsimon o’siqning ichki tuzilishi kupgina kattaklardan tuzilagan va o’rta quloq 
bilan qo’shilgan.