Sportchilarni yillik va ko'p yillik tayyorlash jarayonida uzoq vaqtli moslashuvning tashkil topishi reja: Kirish

3.2. Sportchilar taktik tayyorgarligining turlari, vazifa hamda vositalari
Umumiy va maxsus taktik tayyorgarlikni farqlash qabul qilingan.
Umumiy taktik tayyorgarlik sportchini xilma-xil taktik priyomlarga o’rgatishga yo’naltirilgan. Maxsus taktik tayyorgarlik tanlangan sport turida taktikani egallash hamda takomillashtirishga yo’naltirilgan.
Taktik tayyorgarlik jarayonida quyidagi asosiy vazifalar hal etiladi:
1. Sportchining sport taktikasi bo’yicha bilimlarni (uning samarali shakllari, tanlangan va unga yaqin sport turlarida rivojlanish yo’nalishlari) egallash.
2. Raqiblar, bo’lajak bellashuvlarning sharoitlari haqida, musobaqalar tartibi, bu mamlakatdagi ijtimoiy-psixologik iqlim to’g’risida axborot yig’ish, sportchining musobaqadagi ishtiroki taktik rejasini ishlab chiqish.
3. Musobaqa kurashini olib borishning taktik priyomlarini o’zlashtirish hamda takomillashtirish.
4. Taktik tafakkur va u bevosita bog’liq qobiliyatlar – kuzatuvchanlik, ziyraklik, ijodiy tashabbuskorlik, raqibning taktik mo’ljallarini, uning va o’z shaxsiy harakatlarining natijalarini oldindan ko’ra bilish, musobaqadagi muayyan vaziyat va raqibning harakatlariga qarab bir xil taktik faoliyatdan boshqasiga o’tish tezligi kabilarni shakllantirish.
5. Raqibga psixologik ta'sir ko’rsatish priyomlarini egallash hamda o’z maqsadlarini yashira bilish.
Taktik tayyorgarlikning o’ziga xos vositalari sirasiga muayyan taktik vazifalarni bajarish uchun qo’llaniladigan jismoniy mashqlar, ya'ni harakat faoliyatlari kiradi.
Taktik harakatlarda uch asosiy bosqich ajratiladi:
1) musobaqa vaziyatini idrok etish va tahlil qilish;
2) taktik vazifani fikran hal etish;
3) taktik vazifani harakat orqali hal etish.
Bu bosqichlarning barchasi xotira bilan chambarchas bog’liq bo’lib, taktik vazifani hal qilishning neyromotor tarkibiy qismlari sanaladi (5-rasm).
Ular alohida taktik priyomlar yoki musobaqalar taktikasining yaxlit shakllarini modellashtirish mumkin. Tayyorgarlik bosqichidan kelib chiqib, bu mashqlar quyidagi hollarda qo’llaniladi:
a) yengillashtirilgan sharoitlarda;
b) murakkablashtirilgan sharoitlarda;
v) musobaqalarga maksimal yaqinlashtirilgan sharoitlarda.
Tanlangan sport turidan taktika bo’yicha umumiy va maxsus bilimlar har xil taktik harakatlarni o’rganish hamda taktik ko’nikmalarni egallash uchun zarur poydevorni tashkil qiladi. Bundan tashqari, ular alohida va jamoaviy vazifalarni hal etishda ijodiy fikrlashning asosi hisoblanadi.
Sportchi quyidagilarni bilishi kerak:
- musobaqa qoidalari, ularga hakamlik qilish va o’tkazishning xususiyatlari; musobaqaning va raqiblarning shartlari;
- sportdagi taktik harakatlarning asoslari, ularning jismoniy, texnik va irodaviy tayyorgarlikka bog’liqligi; o’z sport turi taktikasining asosiy xususiyatlari va b.
Maxsus adabiyotlarni, hakamlik va musobaqa o’tkazishning xususiyatlari, taktika bo’yicha foto va kinomateriallarni o’rganish, musobaqalardagi kuzatuvlarni tahlil etish, musobaqa o’tkaziladigan sharoitlar va joylarni o’rganish muhim ahamiyatga ega.
Taktik tayyorgarlik bir xil holatlarda musobaqalar paytida sportchining kuchini to’g’ri taqsimlashdan yoki muayyan sport vazifalarni hal qilish uchun texnikadan maqsadga muvofiq tarzda foydalanishdan, boshqa hollarda esa jamoadagi sheriklar bilan o’zaro munosabatlarda samaradorlikni oshirish yoki taktik faoliyatlarning bir tizimidan boshqasiga tez va o’z vaqtida o’tishdan iborat bo’ladi.
Taktik tayyorgarlikning eng tipik vazifalari, ularni hal qilish uchun zarur usuliy priyomlar hamda ular ko’proq qo’llaniladigan sport turlari 3-jadvalda keltirilgan.