«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

malar (bitimlar) bo‘yicha xalqaro va hukumatga qarashli

xorijiy moliyaviy va iqtisodiy tashkilotlar bergan qarzlar va

grantlar hisobiga yuridik shaxslar, shu jumladan, O‘zbe-

kiston Respublikasining rezidenti bo‘lmagan yuridik shaxs-

lar tomonidan olib kirilayotgan ishlar, xizmatlar;

œ 

budjet tashkilotlari buyurtmalari bo‘yicha budjet

mablag‘lari hisobiga O‘zbekiston Respublikasi hududiga

olib kiriladigan ishlar va xizmatlar.

Soliq kodeksi amalga kiritilguniga qadar qabul qilingan

O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari asosida soliq

to‘lovchilarga taqdim etilgan soliq imtiyozlari ular taqdim

etilgan muddat tugaguniga qadar saqlanib qoladi.

Import qilinadigan ishlar, xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan

qiymat solig‘i 20 (yigirma) foiz stavka bo‘yicha to‘lanadi.

Bajarilgan ishlar, xizmatlar dalili tasdiqlangan kundagi

Markaziy bank kursi bo‘yicha qayta hisoblangan ishlar, xiz-

matlar qiymatidan kelib chiqqan holda amalda ishlar baja-

rilganini, xizmatlar ko‘rsatilganini tasdiqlaydigan hujjatlar

asosida import qilinadigan ishlar va xizmatlar bo‘yicha

qo‘shilgan qiymat solig‘i milliy valuta (so‘m)da hisoblab

chiqariladi.

Montaj qilish, ishga tushirish, sozlash, maslahatlar,

o‘qitish va boshqa ishlar, xizmatlarga doir import qilinadi-

gan ishlar va xizmatlarga, olib kelinadigan uskunalarga doir

xizmatlarga qo‘shilgan qiymat solig‘i tuzilgan shartnomalar

148

(kontraktlar)ga muvofiq belgilangan mazkur ishlar, xizmat-

larning qiymati asosida hisoblab chiqariladi.

Import qilinadigan ishlar, xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan

qiymat solig‘i to‘lovi ana shu ishlar, xizmatlarni import

qiluvchi shaxs yozib bergan hamda unda «import qilinadi-

gan ishlar, xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i

summasi to‘lovi» degan yozuv bitilgan to‘lov topshiriqno-

masi asosida amalga oshiriladi.

Import qilinadigan ishlar, xizmatlar bo‘yicha qo‘shilgan

qiymat solig‘i amalda ishlar, xizmatlar bajarilgan kundan

boshlab 5 kun ichida budjetga to‘lanadi. Qo‘shilgan qiymat

solig‘i faqatgina milliy valuta — so‘mda to‘lanadi.

Import qilinadigan ishlar, xizmatlarga qo‘shilgan qiymat

solig‘i hisob-kitobi ishlar, xizmatlar importi amalga oshiril-

gan hisobot oyidan keyingi oyning 15-sanasidan kechiktir-

masdan, belgilangan shaklda oylar bo‘yicha ro‘yxatdan

o‘tkazilgan joydagi soliq organiga taqdim etiladi.

Mavzuga doir masalalar

1-masala. Quyidagi ma’lumotlarga asosan qo‘shilgan

qiymat solig‘ini hisoblang (ming so‘m).

1. Hisobot davrida xarid qilingan xomashyo va mate-

riallar – 6500.

2. Hisobot davrida jo‘natilgan tovarlar qiymati – 13200.

Yechilishi:

1. Korxona hisobot davrida jo‘natilgan tovarlari bo‘yi-

cha imtiyozga ega bo‘lmaganligi bois jami realizatsiyadan

soliq to‘laydi, ya’ni:

Sqqs = Stob x SS / 100 = 13200 x 20 %= 2640 ming so‘m

(bu yerda, Sqqs – iste’molchilardan undiriladigan soliq

summasi; Stob – soliqqa tortiladigan oborot; SS – soliq

stavkasi).

2. Budjetga o‘tkazilishi lozim bulgan soliq summasini

aniqlash uchun hisobot davrida qo‘shilgan qiymat solig‘i

bilan xarid qilingan xomashyo va materiallar uchun to‘lan-

gan qo‘shilgan qiymat solig‘ini ayirishimiz lozim, ya’ni:

Tqqs = 6500 x 20 % =1300 ming so‘m.

3. Budjetga o‘tkazilishi lozim bo‘lgan soliq summasi

hisobot davrida jo‘natilgan tovarlar bo‘yicha hisoblangan

qo‘shilgan qiymat solig‘idan xarid qilingan xomashyo va

149

materiallar uchun to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘ining

chegirmasiga teng, ya’ni:

SBqqs = Sqqs – Tqqs = 2640 – 1300 = 1340 ming so‘m.

2-masala. Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchisi bo‘lgan

qayta ishlash korxonasi joriy yilda quyidagi ko‘rsatkichlarga

ega:

œ 

mahsulotni sotishdan tushgan tushum – 1400 ming

so‘m;

œ 

bunda qaytarib berilishi lozim bo‘lgan idishning nar-

xi – 250 ming so‘m;

œ 

tekinga tannarxi bo‘yicha 120 ming so‘mlik mahsulot

berilgan;

œ 

olingan jarima summasi – 25 ming so‘m;

œ 

bankdan olingan foizlar – 10 ming so‘m;

œ 

300 ming so‘m korxona tomonidan nomoddiy aktivlar

sotilgan (boshlang‘ich narxi – 500 ming so‘m, to‘plangan

amortizatsiya – 320 ming so‘m);

œ 

nolikvid xomashyo zaxiralari sotishdan tushgan tu-

shum – 87 ming so‘m, ularning tannarxi – 75 ming so‘m.

Hisobvaraq-fakturada olingan qo‘shilgan qiymat solig‘i: 

œ 

xomashyo uchun – 320 ming so‘m;

œ 

ishlab chiqarish inshootlarini ijaraga berishdan – 150

ming so‘m;

œ 

uyali aloqadan – 70 ming so‘m.

Aniqlang:

Joriy davrda davlat budjetiga to‘lanishi lozim bo‘lgan

qo‘shilgan qiymat solig‘i necha so‘mga teng?

3-masala. Quyidagi ma’lumotlarga asosan 

qo‘shilgan

qiymat solig‘ini hisoblang (ming so‘m).

1. Hisobot davrida xarid qilingan xomashyo va mate-

riallar — 2500.

2. Xarid qilingan asosiy vositalar — 4500.

3. Hisobot davrida jo‘natilgan tovarlar qiymati — 13000.

4. Asosiy vositalar realizatsiyasi — 900.

5. Asosiy vositalarning eskirish qiymati — 400.

Yechilishi:

1. a) Sqqs = Stob x SS/100 = 13000 x 20 % = 2600

ming so‘m;

b) asosiy vositalar realizatsiyasida qo‘shilgan qiymat

150

solig‘i asosiy vositalarning realizatsiyasi va eskirish qiymati

o‘rtasidagi farqdan hisoblanadi, ya’ni:

Sqqs = Tq x SS / (SS+100) = 500 x 20 / (20+100) =

83.3 ming so‘m.

(Bu yerda. Tq – qo‘shilgan qiymat solig‘i ham hisobga

olingan tovar qiymati.)

Sqqs = 2600 + 83.3 = 2683.3 ming so‘m.

2. Tqqs = 2500 x 20 % = 500 ming so‘m.

O‘z iste’moli uchun xarid qilingan asosiy vositalar

uchun to‘langan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasi hisobga

olinmaydi, balki asosiy vositaning qiymati sifatida kirim

qilinadi, shuning uchun 3500 ming so‘mga xarid qilingan

asosiy vositalar qiymatidagi qo‘shilgan qiymat solig‘i hisob-

ga olinmaydi.

3. Bqqs = Sqqs – Tqqs = 2683.3 – 500 = 2183.3 ming

so‘m.

4-masala. Quyidagi ma’lumotlarga asosan 

qo‘shilgan

qiymat solig‘ini hisoblang (ming so‘m).

1. Hisobot davrida xarid qilingan xomashyo va mate-

riallar – 2220.

2. Hisobot davrida jo‘natilgan tovarlar qiymati qo‘shil-

gan qiymat solig‘i bilan – 4500;

— shundan, eksport – 2500.

5-masala. Quyidagi ma’lumotlarga asosan 

qo‘shilgan

qiymat solig‘ini hisoblang (ming so‘m).

1. Hisobot davrida xarid qilingan xomashyo va mate-

riallar – 2500.

2. Hisobot davrida jo‘natilgan tovarlar qiymati – 3700.

— shundan erkin almashtiriladigan valutaga eksport –

1800.

O‘z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar

1. Qo‘shilgan qiymat qanday tarkib topadi?

2. Qo‘shilgan qiymat solig‘i ilk bor qaysi davlatda, kim tomoni-

dan joriy etilgan?

3. Qo‘shilgan qiymat solig‘ining davlat budjeti daromadlarini

shakllantirishdagi ahamiyati qanday? 

4. Qo‘shilgan qiymat solig‘ini qanday shaxslar to‘laydi?

5. Qo‘shilgan qiymat solig‘i obyekti qanday aniqlanadi? 

6. Soliqqa tortiladigan oborot deganda nimani tushunasiz?

151

7. Qo‘shilgan qiymat solig‘i stavkalari va ularni qo‘llash tartibi

qanday?

8. Nollik stavka qaysi tovarlar (ish va xizmatlar)ga nisbatan

qo‘llaniladi?

9. Qanday tovarlar va mahsulotlar (ishlar xizmatlar) qo‘shilgan

qiymat solig‘idan ozod bo‘ladi?

10. Nollik stavka bilan imtiyoz o‘rtasida qanday tafovutlar

mavjud?

11. Hisobvaraq-fakturalar qanday to‘ldiriladi va unda qo‘shilgan

qiymat solig‘i qaysi punktlarda ko‘rsatiladi?

12. Qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lash va hisobotni taqdim etish

tartibi qanday?

13. Import tovarlarga qo‘shilgan qiymat solig‘i qaysi formula

orqali aniqlanadi?

14. Import qilinadigan ish va xizmatlarga qo‘shilgan qiymat

solig‘ini hisoblash formulasini aniqlang.

3.4. AKSIZ SOLIG‘I

O‘zbekistonda aksiz solig‘i 1992-

yilda qo‘shilgan qiymat solig‘i

bilan birgalikda oborot solig‘i va

sotuvdan olinadigan soliqlar

o‘rniga joriy qilingan. Uning qo‘shilgan qiymat solig‘idan

farqli tomoni shundaki, u ayrim tovarlar va mahsulotlarni

chegaralab olgan va u bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat-

larga nisbatan qo‘llanilmaydi. Aksiz solig‘i individual xarak-

terga ega bo‘lib, faqat aksiz osti tovarlarga nisbatan qo‘l-

laniladi. 

Aksiz solig‘i qo‘shilgan qiymat solig‘iga tortiladigan ba-

zada va narxda hisobga olinadigan yuklab jo‘natilgan tovar-

lar qiymatining bir qismini egri soliq sifatida budjetga un-

dirish shakli hisoblanadi. Aksiz solig‘i Davlat budjeti daro-

madlarini shakllantirishda salmoqli o‘rin egallaydi, jum-

ladan, davlat budjetining soliqli daromadlari tarkibida 2000-

yilda 22,8 foizni, 2001-yilda 26,3 foizni, 2002-yilda 28,8

foizni, 2003-yilda 31,1 foizni tashkil etgani holda 2006-yilgi

davlat budjeti daromadlarida uning ulushi 19 foizni, 2009-

yilda esa 14,4 foizni tashkil etishi prognozlashtirilgan.

Aksiz solig‘ini davlat budjeti daromadlari tarkibidagi

ulushining pasayish tendensiyasiga ega ekanligi shu bilan

izohlanadiki, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahka-

masining 2002-yil 13-noyabrdagi 390-son «Bozorni iste’-

152

Aksiz solig‘ining

iqtisodiy mohiyati va

budjet daromadlarida

tutgan o‘rni

mol tovarlari bilan to‘ldirishni rag‘batlantirish hamda ishlab

chiqaruvchilar va savdo tashkilotlarini o‘zaro munosabat-

larini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaro-

riga asosan «O‘zDEUavto» aksionerlik jamiyatining ishlab

chiqarayotgan avtomobillari (Lasetti, Neksiya, Damas,

Matiz), billurdan qilingan mahsulotlar, mebel, video va

audioapparatura hamda kumushdan yasalgan pichoq va

sanchqilarga hisoblangan aksiz soliqlari ishlab chiqarishni

rivojlantirish, iste’mol tovarlarining assortimentini ko‘pay-

tirish va raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish uchun

korxonalarning o‘z ixtiyorlarida qoldiriladigan bo‘ldi. Shu-

ning hisobiga hozirgi vaqtda aksiz solig‘ining ulushi davlat

budjeti daromadlari tarkibida kam salmoqni egallamoqda.

Aksiz solig‘i to‘liq respublika budjetining daromadlar qis-

miga kelib tushadi va uning soliq yuki iste’molchilar zim-

masida bo‘ladi.

Aksiz solig‘ini to‘lovchilari bo‘-

lib, mulk shaklidan va soliqqa

tortishning qanday tartibi o‘rna-

tilganligidan qat’i nazar aksizosti tovarlarni ishlab chiqa-

ruvchi va import qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar

hisoblanadi. Bundan tashqari, oddiy shirkat aksiz to‘lanadi-

gan tovarlarni ishlab chiqarganda oddiy shirkat shartno-

masining oddiy shirkat ishlarini yuritish zimmasiga yuk-

latilgan sherigi aksiz solig‘ini to‘lovchi bo‘lib hisoblanadi. 

Soliqqa tortish maqsadida yuridik shaxslar deganda

mulkida, xo‘jalik yuritishida yoki tezkor boshqaruvida mol-

mulki bo‘lgan va o‘z majburiyatlari bo‘yicha ushbu mol-

mulk bilan javob beradigan, shuningdek, mustaqil balans va

hisob-kitob varag‘iga ega bo‘lgan alohida korxonalar tushu-

niladi.

Soliq kodeksining 230-moddasiga ko‘ra quyidagi ope-

ratsiyalar aksiz solig‘i solinadigan obyekt hisoblanadi:

1) aksiz to‘lanadigan tovarlarni realizatsiya qilish, shu

jumladan:

— tovarni sotish (jo‘natish);

— garov bilan ta’minlangan majburiyat bajarilmagan

taqdirda, garovga qo‘yilgan aksiz to‘lanadigan tovarlarni

garovga qo‘yuvchi tomonidan topshirish;

— aksiz to‘lanadigan tovarlarni bepul topshirish;

— aksiz to‘lanadigan tovarlarni ish beruvchi tomonidan

ish haqi hisobiga yollangan xodimga qonun hujjatlarida

153

Aksiz solig‘i to‘lovchilar.

Soliq obyekti va bazasi

nazarda tutilgan hollarda topshirish yoki hisoblangan divi-

dendlar hisobiga yuridik shaxsning muassisiga (ishtirok-

chisiga) topshirish;

— aksiz to‘lanadigan tovarlarni qonun hujjatlarida

nazarda tutilgan hollarda boshqa tovarlarga (ishlarga, xiz-

matlarga) ayirboshlash uchun topshirish; 

2) aksiz to‘lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning ustav

fondiga (ustav kapitaliga) hissa yoki pay badali tariqasida

yoxud oddiy shirkat shartnomasi bo‘yicha sherikning

(ishtirokchining) hissasi sifatida topshirish; 

3) aksiz to‘lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning

ishtirokchisiga (muassisiga) u yuridik shaxs tarkibidan

chiqqan (chiqib ketgan) taqdirda yoki yuridik shaxs qayta

tashkil etilganligi, tugatilganligi (bankrotligi) munosabati

bilan topshirish, shuningdek, oddiy shirkat shartnomasi

doirasida ishlab chiqarilgan aksiz to‘lanadigan tovarlarni

mazkur shartnoma sherigiga (ishtirokchisiga) uning shart-

noma ishtirokchilari umumiy mulkidagi mol-mulkdan

ulushi ajratib berilgan yoki bunday mol-mulk taqsimlangan

taqdirda topshirish; 

4) aksiz to‘lanadigan tovarlarni ulush qo‘shish asosida

qayta ishlashga topshirish, shuningdek, ulush qo‘shish

asosida xomashyo va materiallarni, shu jumladan, aksiz

to‘lanadigan xomashyo va materiallarni qayta ishlash mah-

suli bo‘lgan aksiz to‘lanadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi

tomonidan qayta ishlashga berilgan xomashyo va material-

larning mulkdoriga topshirish;

5) ishlab chiqarilgan va (yoki) qazib olingan aksiz

to‘lanadigan tovarlarni o‘z ehtiyojlari uchun topshirish;

6) aksiz to‘lanadigan tovarlarni O‘zbekiston Respublika-

sining bojxona hududiga import qilish.

Tekinga beriladigan aksizlanadigan mahsulot bo‘yicha

quyidagilar soliq solish obyekti bo‘lib hisoblanadi:

— aksiz solig‘ining qat’i stavkalari belgilangan alkogolli

mahsulot, tamaki mahsulotlari, o‘simlik (paxta) yog‘i, etil

spirti, pivo, vino bo‘yicha — sotilgan mahsulot hajmi natu-

ra ifodasida; 

— boshqa aksizlanadigan mahsulotlar bo‘yicha soliq

to‘lovchida tovarni berish paytida shakllangan narxlar dara-

jasidan kelib chiqib hisoblangan, biroq mazkur aksizlanadi-

gan tovarni ishlab chiqarish bo‘yicha haqiqatda shakllangan

xarajatlardan past bo‘lmagan qiymat.

154

Quyidagi aksizosti tovarlarga aksiz solig‘i solinmaydi:

1) aksiz to‘lanadigan tovarlarni ularning ishlab chiqa-

ruvchilari tomonidan eksportga realizatsiya qilishga, bun-

dan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomoni-

dan belgilanadigan aksiz to‘lanadigan tovarlarning ayrim

turlari mustasno;

2) keyinchalik O‘zbekiston Respublikasining bojxona

hududidan olib chiqib ketilishi sharti bilan «bojxona hudu-

dida qayta ishlash» bojxona rejimiga joylashtirilgan tovar-

lardan ishlab chiqarilgan qayta ishlash mahsuli bo‘lgan

aksiz to‘lanadigan tovarlarni topshirishga; 

3) tabiiy ofatlar, qurolli mojarolar, baxtsiz hodisalar

yoki avariyalar yuz berganda yordam ko‘rsatish uchun,

insonparvarlik yordami va beg‘araz texnik ko‘mak sifatida,

shuningdek, xayriya maqsadlari uchun aksiz to‘lanadigan

tovarlarni davlatlar, hukumatlar, xalqaro tashkilotlar

tomonidan O‘zbekiston Respublikasining bojxona hududiga

import qilishga;

4) aksiz to‘lanadigan tovarlarni O‘zbekiston Respub-

likasining bojxona hududiga aksiz solig‘i solinmaydigan

tovarlarni olib kirish normalari doirasida jismoniy shaxslar

tomonidan import qilishga;

5) vakolatli davlat organining yozma tasdig‘i mavjud

bo‘lgan taqdirda, telekommunikatsiyalar operatorlari va

tezkor-qidiruv tadbirlari tizimining texnik vositalarini serti-

fikatlashtirish bo‘yicha maxsus organ tomonidan olinadigan

tezkor-qidiruv tadbirlari tizimi texnik vositalarini import

qilishga.

Aksizlanadigan tovarlar uchun soliq solish bazasi bo‘lib

quyidagilar hisoblanadi:

œ 

aksiz solig‘ining qat’i stavkalari belgilangan tamaki

mahsulotlari, o‘simlik (paxta) yog‘i, etil spirti, pivo,

konyak, aroq va boshqa alkogolli aroq mahsulotlari, filtrli

va filtrsiz sigaretalar, neft mahsulotlari (benzin, dizel

yoqilg‘isi va aviakerosin) bo‘yicha — sotilgan mahsulotning

natural ko‘rinishidagi hajmi; 

œ 

aksiz solig‘i to‘lanadigan boshqa mahsulotlar (zargar-

lik buyumlari, kumushdan qilingan oshxona buyumlari,

tabiiy gaz, suyultirilgan gaz, «O‘zDEUavto» aksiyadorlik

jamiyati avtomobillari) bo‘yicha qo‘shilgan qiymat solig‘i va

aksiz solig‘i hisobga olmagan holda, shartnomaviy narxlar

155

bo‘yicha yuklab jo‘natilgan tovarning qiymatiga foiz hisobi-

da. 

Buyurtmachi tomonidan beriladigan xomashyodan mah-

sulotga aksiz solig‘ini hisoblash chog‘ida aksiz solig‘i soli-

nadigan mahsulotni sotishga doir aylanma quyidagicha belgi-

lanadi:

— aksiz solig‘ining qat’i stavkalari belgilangan mahsu-

lot bo‘yicha tayyor mahsulotning fizik hajmidan kelib

chiqib;

— boshqa mahsulotlar bo‘yicha tayyor mahsulotni ish-

lab chiqarishga doir ishlar qiymatidan va buyurtmachi

tomonidan beriladigan xomashyo qiymatidan kelib chiqib.

Aksiz solig‘i stavkalari va aksiz

osti tovarlar ro‘yxati O‘zbekiston

Respublikasi Prezidentining qa-

rori bilan belgilanadi va soliq to‘lovchilarga Moliya vazir-

ligi va Davlat soliq qo‘mitasining quyi organlari tomoni-

dan belgilangan tartibda yetkaziladi. 2008-yilda aksizosti

tovarlarga belgilangan soliq stavkalari quyidagilardan ibo-

rat: 

156

Aksiz solig‘i stavkalari,

xorijiy davlatlar tajribasi

3.5.1-jadval

O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan aksizli

tovarlarga nisbatan aksiz solig‘i 

STAVKALARI

1

1 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 12-dekabrdagi PQ-744-sonli

qarori.

Tovarlar nomi

Soliq stavkasi

Aksiz solig‘ini

hisobga olgan

holda sotish

narxlarida

tovarlar qiy-

matiga nis-

batan foizlarda

Bir o‘lchov

birligiga

so‘mlarda

1

2

3

1. Etil spirti (1 dal. uchun)

2. Vino ( 1 l. tayyor mahsulot uchun)

1

3. Konyak, aroq va boshqa alkogoli mahsu-

lotlar (1 dal. tayyor mahsulot uchun)

1

1410

3000

11300

157

1

2

3

4. Tarkibida foizlarda hajmiy ulushda etil

spirti (alkogol) bor pivo (1 litr tayyor mah-

sulot uchun):

1

— 4,5 gacha (hisobga olinadi)

— 4,5 dan yuqori – 6,0 gacha (hisobga oli-

nadi)

— 6,0 dan yuqori

5. O‘simlik (paxta) yog‘i (1 tonna uchun):

1

— oziq-ovqat yog‘i (salomas va «O‘zbe-

kiston» yog‘ini ishlab chiqarish uchun ish-

latiladigan yog‘dan tashqari);

— texnik moy (kislota miqdori 0,3 mg

KON/g dan yuqori, oziq-ovqat mahsulotlari

tarkibiga qo‘shishga yaroqsiz bo‘lgan)

6. Sigaretalar (1000 dona uchun):

1

— filtrli

— filtrsiz, papiroslar

7. Zargarlik buyumlari

8. «O‘zDEUavto» AJ ishlab chiqargan avto-

mobillari

2

9. Kumushdan ishlangan oshxona anjomlari

10. Qimmatbaho metallar

2

11. Neft mahsulotlari:

— benzin A-76, AI-80 (1 tonnasiga)

— benzin AI-91, AI-92, AI-93 (1 tonnasiga)

— benzin AI-95 (1 tonnasiga)

— dizel yoqilg‘isi (1 tonnasiga)

— aviakerosin (1 tonnasiga)

12. Tabiiy gaz

2

(aholiga sotiladigan tabiiy

gaz hajmi bundan mustasno), eksport bilan

birga

13. Ishlab chiqarish korxonalari tomonidan

sotiladigan suyultirilgan gaz («Uztransgaz»

AK mintaqalararo unitar korxonalari tomo-

nidan aholiga sotiladigan gaz hajmi bundan

mustasno)

2

, eksport bilan birga

1000

1300

2200

495000**

329000

5206

1476

148000

163000

188000

130000

18700

25

29

11

25

26

Ayrim rivojlangan davlatlarda, masalan, Fransiyada

aksizlar tovarlarning natural birligiga nisbatan qat’i

stavkalarda belgilab qo‘yilgan. Jumladan, 1 litr vino uchun

aksiz solig‘ining stavkasi 22 santimni, 1 litr shampan vinosi

uchun 55 santimni, 1 litr pivo uchun esa 19,5 santimni

tashkil qiladi.

1

AQSHda aksiz soliqlari Federal ahamiyatga ega bo‘lgan

soliq hisoblanadi. Lekin ularning davlat budjeti daromad-

larining hajmidagi salmog‘i nisbatan kichik. Aksiz solig‘i

tamaki va alkogolli mahsulotlarga, transport xizmatlariga

nisbatan joriy qilingan. Aksiz solig‘ining stavkasi 10 foizni

tashkil etadi.

Buyuk Britaniyada aksiz soliqlari egri soliqlarning tar-

kibida salmog‘iga ko‘ra qo‘shilgan qiymat solig‘idan keyin-

gi o‘rinni egallaydi. Aksiz solig‘i yoqilg‘i, alkogol va ta-

maki mahsulotlariga, transport vositalari va xizmatlariga

nisbatan joriy qilingan. Uning stavkalari 10 foizdan 30 foiz-

gacha oraliqda tebranadi.

158

*a) Basharti aksiz solig‘i prognozlari bajarilsa hamda unga doir boqi-

mondalar mavjud bo‘lmasa, qonun hujjatlariga muvofiq aksiz solig‘i sum-

masi quyidagi miqdorlarda «O‘zvinosanoat-xolding» xolding kompaniyasi-

ni rekonstruksiya qilish va rivojlantirish fondi hisobraqamiga yo‘naltiri-

ladi:

— vinoga (1 dal tayyor mahsulot uchun) belgilangan stavkadan – 410

so‘m;

— konyak, aroq va boshqa algokol mahsulotlar (1 dal tayyor mahsu-

lot uchun) belgilangan stavkadan — 710 so‘m.

b) konyak, aroq va boshqa alkogol mahsulotlari hajmiy ulushida etil

spirti 40 foizdan yuqori bo‘lsa, aksiz solig‘i stavkasi (1 dal tayyor mahsu-

lot uchun) 18620 so‘m miqdorida belgilanadi.

** Aksiz solig‘i Davlat budjetiga 1 tonna uchun 440 550 so‘m stavka

bo‘yicha, qolgan qismi esa Moliya vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi

Davlat soliq qo‘mitasi tasdiqlangan Nizomga muvofiq Yog‘-moy oziq-