Sh. Sodiqova

Ilk  yosh  guruh  (2-3 yoshli  bolalar)ning rivojlanish  xususiyatlari.
  Bu 
davr o 'z ig a  xos  xususiyatlarga ega.  Bir yoshdan  ikki  yoshgacha  bo 'lgan
12.  Bolajon tayanch d astu ri -  Т.,  2010. — 5-b.
45

---

davr m obaynida bolaning nutqi  va o ‘zgalar tom onidan aytilgan  so ‘zlarni 
tushunish  qobiliyatlari  jadal  rivojlangan  b o ‘lsa,  2 -3   yoshga  kelib,  o ‘z- 
galar  nutqiga  taqlid  qilish jarayoni  boshlanadi,  bola  musiqa,  badiiy  so 'z 
ta'siriga tez beriladi.
Shuning  uchun  ham  unga  xuddi  shu  davrdan  boshlab  sh e’rlar  aytish 
hamda raqsga tushishni o ‘rgatish lozim. U larda kattalarga j o 'r  b o ‘lib q o ‘- 
shiq  aytish,  m usiqaga  m uvofiq  harakat  qilish,  ohangni  his  etish  k o ‘nik- 
masi  shakllanadi.
Bu  yoshdagi  bolalarni  bir  jo y g a  jam laganda  ular  orasida  о ‘zaro 
m uloqotga kirishish k o ‘nikm alari  shakllana boshlaydi.  Ta'lim -tarbiyaviy 
ishlar bolalarda  shakllana boshlagan xuddi  ana  shu  ko'nikm alarni  rivoj- 
lantirishga v a ularni m alakalarga aylantirishga y o ‘naltirilm og‘i lozim.
K ichik guruh  (3 -4  yoshli  bolalar)ning rivojlanish xususiyatlari.
  B ola 
3  yoshga  qadam   q o ‘yganda jism oniy  o ‘sishi  bir  qadar  sekinlashadi.  Bu 
davrda uning o g ‘irligi  14-15 kg., b o ‘yi 90-95 sm gayetadi. B ola jism onan 
ancha  chiniqib,  asab  tizim i  taraqqiy  etadi.  Tayanch  harakat  organlari 
takom illashib  boradi.  3  yoshli  bolalar  qisqa m uddat  davom ida  o ‘z xatti- 
harakatlarini idoraqilish ko'nikm asigaegaboT adilar. Ulardagi m ustaqillik 
ortib boradi, hissiy ot ham da sensor idroki rivoj lanib boradi.  Jam oa b o ‘lib 
o ‘ynash  ko'nikm alari  shakllanadi.  O 'y in   asosida  am alga  oshiriladigan 
m ehnat faoliyatini  farqlash im koniyati kengayadi.  Tasviriy  faoliyat ham ­
da  qurish-yasash  faoliyatining  dastlabki  k o ‘rinishlari 
nam oyon  bo'ladi.
 
U ch  yoshli  bolalarning  diqqati  qism an  m arkazlashadi,  xotirasi  mus- 
tahkam lanib  boradi,  m oddiy  borliqni  idrok  etish  jarayoni  boshlanadi, 
faraz  qilish  im koniyatlari  vujudga  keladi.  Bunda  o ‘yin  faoliyati  etakchi 
rol o'vnaydi.  M azkur dastur xuddi m ana shu faoliyatni kengaytirishga va 
rivojlantirishga keng y o ‘l  ochadigan ta'lim iy  m ashg‘ulotlar tizim ini  bel­
gilab berishga y o ‘naltirilgan.
0 ‘rta  guruh  (4-5  yosh  bolalarjning  rivojlanish  xususiyatlari.
  Bola 
to‘rt  yoshga  yetgach,  uning  jism oniy  o ‘sishi  birm uncha  jadallashadi, 
bu  davr  m obaynida  b o ‘yi  105-108  sm  gacha  o ‘sadi,  og‘irligi  esa  18- 
19  kg  boTadi.  Bu  davrda  bolaning  m iyasi  tez  rivojlanadi.  K atta  yarim  
sharlar  p o ‘stlog‘ining  faoliyati  takom illashib  boradi.  Boladagi  asosiy 
harakatlam ing  rivojlanishida  jiddiy-sifat  o'zgarishlar  sodir  b o ‘ladi, 
ularni  bajarishda  tabiiylik  ortib  boradi,  bolalarda  qiyoslash  k o ‘nikmasi 
shakllanadi.  Bu  yoshdagi  bolalarning  nutqi  ravon,  xotirasi  ancha  teran, 
m ustaqil fikrlash darajasi bir qadar rivojlangan bo'ladi. B archa harakat va
46

---

faoliyatlarni  o 'zi  m ustaqil  bajarishga  intiladi.  Bu  yoshda  bola nihoyatda 
serharakat,  o'yinqaroq,  o 'ta   qiziquvchan  bo'ladi.  U  har  qanday  tadbirga 
bajonidil qatnashadi.  Shuning uchun ham  ularni to ‘g ‘ri ovqatlantirish, o ‘z 
vaqtida uxlatish,  salom atligini m uhofaza qilish,  ruhiy holatini nazorat qi­
lib  borish,  quvnoq  kayfiyatda  bo ‘lishini  ta ’m inlash  m uhim   aham iyatga 
ega.  U lar  bilan  olib  boriladigan  m ashg‘ulotlarning  m azm unini  xuddi 
m ana shunga y o 'naltirish m aqsadga muvofiqdir.
K atta  guruh  (5—6  yo sh   bolalarjning  rivojlanish  xususiyatlari.
  Bu 
davrda bolaning  b o ‘yi  7 -8   sm  ga  o'sadi.  Uning  oyoqlari  gavdasiga  nis­
batan  tezroq  rivojlanadi,  og'irligi  2 0 -2 2   kg  ni  tashkil  etadi.  B olalarning 
um urtqa  suyaklari  qotm aganligi  tufayli  tez  qiyshayib  qolishi  mumkin. 
Shuning  uchun  ham   suyaklarning  to ‘g ‘ri  o ‘sishini  ta ’m inlashga  alohida 
e ’tibor  berish  kerak.  U larning  yuragi  chaqaloq  yuragiga  nisbatan  4 -5  
barobar  kattalashgan,  biroq  m uskullari  hali  yetarli  darajada  mus- 
tahkam lanm agan  b o ‘ladi.  Olti  yoshga  etganda  m iya  p o ‘stlog‘ining  asab 
katakchalari  rivojlanib,  og'irligi  va  tashqi  k o ‘rinishidan  kattalarnikiga 
yaqinlashadi.  Shuning uchun ham  bolaning  asablariga ju d a ehtiyotkorlik 
bilan m unosabatda b o'lish  talab  etiladi.  Uning talaffuzi  aniq,  nutqi  ravon 
b o ‘lishini ta ’m inlash kerak.  B olaning bu faoliyatida nuqson b o ‘lgan taq- 
dirda  uning  oldini  olish  choralarini  k o ‘rish  lozim.  B u  yoshdagi  bola­
larning  so‘z  boyligining  rivojlanishiga  alohida  e’tibor  berish  lozim. 
U larning  nutqidagi  so‘zlar  bolaning  fikr  ifodalash  ehtiyojlarini  to 'la 
qondirishi  kerak.  Bu  davrda  bolalarning  m atem atik  tafakkuri,  hisoblash 
ko'nikm alari  rivojlanishi  lozim.  D astlabki  iqtisodiy  tushunchalarga 
ehtiyoj  seziladi.  B olaning  faraz  qilish  qobiliyatini jad al  rivojlantirishga 
alohida e'tib o r qaratish m aqsadga muvofiqdir.
M aktabga  tayyorlov  guruhi  (6 -7   yosh  bolalarjning  rivojlanish
 
xususiyatlari.
  Bola  hayotining  ettinchi  yilida  undagi  harakatlar  k o ‘lami 
kengayadi va aniqlashadi, uning jism ida harakatlarning o ‘zaro m oslashuvi 
boshlanadi.  6 -7   yoshli  bolalar  o 'zini  idora  qilish  va  o‘z  harakatlarini 
nazorat  qilish  im koniyatiga  ega  bo‘la  boshlaydi.  Bu  yoshdagi  o ‘g ‘il 
bolalarda m ustaqil faoliyat k o ‘rsatish, tashabbuskorlik rivojlanadi ham da 
kattalar  fikrini  tinglash  ishtiyoqi  shakllanadi.  B u  davrda  bolaning  b o ‘yi 
120  sm  ga  yetadi.  og ‘irligi  2 2 -2 4   kg  b o ‘ladi.  Bu  yoshda bola  chiniqadi, 
qiziquvchan  b o ‘ladi,  o ‘z  salom atligini  nazorat  qila  oladi.  U ning  idrok 
kuchi  v a  tafakkuri  jadal  rivojlanadi,  m oddiy  borliqni  bilishga  intila 
boshlaydi.  B olalarda gigienik m alakalar shakllana boradi.
47

---

Bolani m aktabga tayyorlash jarayonida ularda faoliyatning yangi  turi 
bo4gan  ta ’lim  olishga,  o ‘qishga  ishtiyoq  u y g ‘otish  lozim.  Bu  o ‘rinda 
bolalarni  ruhan  ta ’lim   jarayoniga  kirishishga  tayyorlash  m aqsadida 
dastlabki o ‘quv elem entlarini  o'rgatish  lozim.
H ar qanday olti yoshli  bola m aktabga qabul qilinishi mum kin.  Buning 
uchun  u  jism onan,  ruhan  ham da  aqliy  jihatdan  ta ’lim  olishga  tayyor 
bo'lishi  kerak.  Bolalarni  m aktabga  tayyorgarlik  darajasini  aniqlashda 
tashxis m arkazlarining xulosalariga tayanish lozim.  Shu bilan bir qatorda 
m aktabning  m oddiy-texnik  bazasi  olti  yoshli  bolalarga  ta ’lim   berish 
im koniyatiga ega bo‘lishi shart. Tarbiyachining pedagogik-psixologik bi­
lim  darajasi,  axloq-odobi  va  shaxsiy  sifatlari  olti  yoshli  bolalarga ta ’lim 
va  tarbiya  berish  uchun  loyiq  bo’lganda.  u  olti  yoshli  bolalarni  o'qitish 
huquqiga e g a b o ‘ladi.  Shuning uchun ham 6 -7  yoshli bolalar, ularni qabul 
qiladigan  m aktablar  ham da  bu  bolalarni  o'qitadigan  tarbiyachilar  peda­
gogik-psixologik nuqtayi  nazardan  alohida-alohida  diagnostika  qilinishi 
va shundan keyingina ta ’lim  jarayoniga kiritilishi kerak.